Posiedzenie Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi poświęcone było perspektywom rozwoju edukacji na wsi.

Wprowadzona w 1999 r. reforma ustroju administracyjnego państwa spowodowała wzrost roli samorządu terytorialnego w zakresie ustalania sieci szkół i placówek publicznych, które w całości zostało powierzone gminom powiatom i samorządom województw.

Przepisy ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty stanowią, że zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, szkół publicznych oraz gimnazjów należy do zadań własnych gmin. Rady gmin określają granice ich obwodów oraz ustalają plan sieci tych szkół po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty. Zakładanie i prowadzenie publicznych szkół podstawowych specjalnych i gimnazjów specjalnych, szkół ponadgimnzjalnych, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkół mistrzostwa sportowego należy do zadań własnych powiatu. Sieć tych szkół ustalają również rady powiatów po pozytywnym zaopiniowaniu przez właściwych kuratorów oświaty. Szkoły i placówki o charakterze regionalnym i ponadregionalnym prowadzone są przez samorząd województwa.

Należy podkreślić, że prowadzenie publicznych szkół rolniczych i placówek rolniczych o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym oraz publicznych szkół leśnych może być przekazywane w drodze porozumienia zawieranego między właściwym ministrem a jednostką samorządu terytorialnego.

Jednym ze strategicznych zadań realizowanych w ramach wprowadzonej w 1999 r. reformy systemu edukacji było wdrożenie nowego ustroju szkolnego, co z kolei spowodowało konieczność wprowadzenia głębokich zmian w sieci szkół, w tym w szczególności w sieci szkół podstawowych. Organy gmin, tworząc nową sieć szkół podstawowych, kierowały się przede wszystkim troską o stworzenie lepszych warunków kształcenia, a także względami ekonomicznymi. W wyniku dokonanych i nadal dokonywanych zmian w sieci szkół zlikwidowano (zwłaszcza na wsiach) wiele podstawowych szkół niepełnych, szkół z klasami łączonymi oraz szkół z niewielką liczbą uczniów. Likwidacja szkół powodowała w wielu wypadkach społeczne niezadowolenie. W Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu w 2000 r. powstał projekt "Mała Szkoła", wychodzący naprzeciw oczekiwaniom społecznym. Jego realizacji podjęła się Federacja Inicjatyw Oświatowych w Warszawie. Przygotowanie projektu podyktowane było koniecznością rozwiązywania problemów, które pojawiły się przy tworzeniu przez samorządy terytorialne nowej sieci. Głównym celem programu było opracowanie i wdrożenie koncepcji funkcjonowania małych szkół wiejskich, skierowanego do samorządów gminnych i pozwalającego na utrzymanie mimo niewielkiej liczby uczniów bez konieczności zwiększania nakładów finansowych szkół, które z różnych przyczyn: społecznych, komunikacyjnych czy geograficznych nie powinny być likwidowane.

Wiceminister A. Radziwiłł omówiła także system funkcjonowania szkół ponadgimnazjalnych zarówno dla młodzieży, jak i dorosłych w związku z wdrażaniem reformy systemu oświaty. Ma on umożliwić wybór różnych dróg uzyskiwania wykształcenia średniego i kwalifikacji zawodowych. Przyjęte rozwiązania powinny służyć poprawie dostępności do szkół i placówek kształcenie zawodowego i ustawicznego zarówno młodzieży, jak i osobom dorosłym ze środowisk wiejskich.

W ramach szkolnictwa zawodowego funkcjonuje szkolnictwo rolnicze, które kształci głównie dla potrzeb obszarów wiejskich. Kształcenie, zgodnie z klasyfikacją szkolnictwa zawodowego, realizowane jest w 21 zawodach zarówno typowo rolniczych, związanych z techniką i technologią rolniczą, jak też w zawodach związanych z otoczeniem rolnictwa i usługami ukierunkowanymi na wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Zawody te zostały wprowadzone do klasyfikacji na wniosek ministra właściwego do spraw rolnictwa, rynków rolnych i rozwoju wsi.

W roku szkolnym 2004/05 w 1005 szkołach rolniczych (publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, bez specjalnych) kształci się około 95,4 tys. uczniów i słuchaczy, w tym ok. 73,4 tys. w zawodach typowo rolniczych, związanych z techniką i technologią rolniczą. Najwięcej uczniów i słuchaczy szkół rolniczych kształci się w zawodach takich jak: technik agrobiznesu, technik rolnik, technik ogrodnik, technik mechanizacji rolnictwa czy mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych; a wśród zawodów związanych z gospodarką żywnościową: technik żywienia i gospodarstwa domowego, technik technologii żywności oraz cukiernik. Wymienione zawody, a także inne, jak np. technik architektury krajobrazu oraz rzeźnik-wędliniarz, były najczęściej wybierane przez uczniów przyjętych w roku szkolnym 2004/05 do nowego typu szkół ponadgimnazjalnych (techników i zasadniczych szkół zawodowych). Podkreślić jednak należy, że w różnych województwach wybory poszczególnych zawodów przez absolwentów gimnazjów są bardzo zróżnicowane.

Organy samorządu terytorialnego, projektując kształt sieci szkół oraz ofertę kształcenia w poszczególnych typach szkół, zawodach i profilach, muszą brać pod uwagę zarówno czynniki demograficzne, jak też aspiracje edukacyjne młodzieży oraz konieczność powiązania kształcenia z potrzebami i wymaganiami gospodarki i rynku pracy, także w kontekście dostosowania do rozwiązań i wymagań europejskich. Również kuratorzy oświaty przy tworzeniu nowej sieci szkół ponadgimnazjalnych, opiniując projekty, szczególną uwagę zwracają na przekształcenia w szkolnictwie rolniczym, mając na względzie zapewnienie odpowiedniej struktury kształcenia w zawodach związanych z rolnictwem i jego otoczeniem.

I tak w zawodach rolniczych uwzględniono problematykę wspólnej polityki rolnej oraz koniecznych procesów dostosowujących polskie rolnictwo do wymagań UE, a w zawodach związanych z produkcją i przetwórstwem żywności regulacje z zakresu prawa żywnościowego Polski i UE, w tym przede wszystkim funkcjonowanie systemów zapewniania jakości zdrowotnej i bezpieczeństwa żywności oraz konieczne procesy dostosowawcze w tym zakresie.

Ponadto w kształceniu zawodowym sukcesywnie są opracowywane i wdrażane programy modułowe, stanowiące alternatywną ofertę kształcenia. Do chwili obecnej opracowano 53 programy modułowe. Ich wdrażanie ma decydujący wpływ na jakość procesu kształcenia zawodowego. Programy te pozwalają na dostosowanie kształcenia specjalistycznego do zmian zachodzących na rynku pracy, kształtują umiejętności zawodowe, które umożliwiają wykonywanie pracy na konkretnym stanowisku pracy oraz umożliwiają indywidualizację procesu kształcenia. Kolejne programy o strukturze modułowej zostaną opracowane w ramach realizacji projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, dotyczącego przygotowania innowacyjnych programów do kształcenia zawodowego.

System kształcenia zawodowego wspomagają też publiczne i niepubliczne placówki kształcenia praktycznego oraz placówki kształcenia ustawicznego. Organem prowadzącym dla publicznych placówek kształcenia praktycznego - centrów kształcenia praktycznego oraz publicznych placówek kształcenia ustawicznego - centrów kształcenia ustawicznego są jednostki samorządu terytorialnego, najczęściej powiatowego. Aktualnie w kraju funkcjonuje 145 centrów kształcenia praktycznego, w tym 25 rolniczych oraz 137 centrów kształcenia ustawicznego, w tym 29 utworzonych w zespołach szkół rolniczych. Niektóre z centrów kształcenia ustawicznego posiadają filie zlokalizowane w małych miasteczkach oraz na obszarach wiejskich.

Placówki te, aby mogły oferować usługi wysokiej jakości, w tym w zakresie praktycznej nauki zawodu, powinny dysponować odpowiednio przygotowaną kadrą pedagogiczną i bazą technodydaktyczną, porównywalną z wyposażeniem nowoczesnych firm produkcyjnych, usługowych i innych, zapewniającą realizację podstawy programowej kształcenia w poszczególnych zawodach.

W tym kontekście priorytetem dla resortu edukacji staje się realizacja projektu, wchodzącego w skład Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwoju Zasobów Ludzkich, doposażenia w sprzęt technodydaktyczny centrów kształcenia praktycznego, centrów kształcenia ustawicznego oraz wybranych szkół, który zapewni uczniom i słuchaczom możliwość zdawania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe z wykorzystaniem sprzętu zgodnego z wymaganiami określonymi w podstawie programowej kształcenia w zawodzie, a także odpowiedni poziom odbywania praktycznej nauki zawodu. Pierwszy zewnętrzny egzamin zawodowy, który jest formą oceny poziomu opanowania wiadomości i umiejętności z zakresu danego zawodu określonych w standardach wymagań egzaminacyjnych, odbył się w czerwcu 2004 r. dla absolwentów 2-letnich zasadniczych szkół zawodowych. W roku bieżącym odbędzie się egzamin dla absolwentów 2- i 3-letnich zasadniczych szkół zawodowych, a w 2006 r. dla absolwentów technikum i szkoły policealnej, która realizuje kształcenie zawodowe na podbudowie liceum profilowanego, tj. w skróconym, rocznym lub półtorarocznym, cyklu kształcenia.

Centra kształcenia ustawicznego prowadzą kształcenie, dokształcanie i doskonalenie osób dorosłych, które spełniły obowiązek szkolny, we wchodzących w ich skład szkołach dla dorosłych, a także w formach pozaszkolnych. Przy wzrastającej roli centrów w kształceniu ustawicznym coraz większą wagę powinno się przywiązywać do organizowania krótkich form pozwalających na uzyskiwanie nowych kwalifikacji zawodowych, stosownie do zmieniających się potrzeb rynku pracy.

W celu zapewnienia wysokiej jakości kształcenia w formach pozaszkolnych przez placówki kształcenia ustawicznego, w tym niepubliczne, oraz działalności oświatowej prowadzonej przez różne podmioty w ramach działalności gospodarczej, stworzony został system uzyskiwania akredytacji dla prowadzonego kształcenia, który funkcjonuje od 2004 r. Wykazy placówek oraz ośrodków, które uzyskały akredytację, zamieszczony jest na stronach internetowych kuratoriów oświaty.

Planuje się, że centra kształcenia ustawicznego i praktycznego, a ponadto inne placówki kształcenia ustawicznego oraz ośrodki kształcenia pozaszkolnego, które funkcjonują w ramach działalności gospodarczej i uzyskały akredytację dla prowadzonej działalności oświatowej, będą mogły prowadzić zawodowe kursy obejmujące całość lub część programu nauczania zawodu ujętego w klasyfikacji zawodów szkolnych. Kursy te będą mogły być zaliczane, odpowiednio w całości lub w części, przy podejmowaniu nauki w szkole dla dorosłych.

Podejmowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu zadania na rzecz unowocześniania i rozwoju kształcenia zawodowego i ustawicznego mają na celu takie przygotowanie młodzieży, także młodzieży z terenów wiejskich, aby mogła znaleźć dobre miejsce na krajowym lub lokalnym rynku pracy, a także sprostać konkurencji na rynku Unii Europejskiej, aby była aktywna zawodowo oraz potrafiła, dzięki procesowi uczenia się przez całe życie, przystosować się do nowych sytuacji i wyzwań gospodarki.

Podczas posiedzenia Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi o perspektywach kształcenia ustawicznego mieszkańców obszarów wiejskich mówił podsekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi Andrzej Kowalski.

Zasadą współczesnej edukacji jest kształcenie ustawiczne, polegające na nieustannym doskonaleniu posiadanych kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Dotyczy to zwłaszcza kształcenia zawodowego, w tym również rolniczego, gdyż aktualizacja wiedzy oraz umiejętności w niektórych zawodach staje się codzienną koniecznością.

Wiceminister A. Kowalski zwrócił uwagę, że minister rolnictwa i rozwoju wsi ma ograniczone kompetencje w zakresie rozwoju kształcenia ustawicznego mieszkańców obszarów wiejskich. Zadania, które realizuje resort rolnictwa we współpracy z resortem edukacji, skupiają się głównie na unowocześnianiu dokumentacji programowej dla zawodów rolniczych, a także na opiniowaniu standardów wymagań przy egzaminach zewnętrznych. Ponadto w roku 2005 po raz pierwszy wspierane jest doposażenie bazy dydaktycznej do praktycznej nauki zawodu w szkołach rolniczych.

Nieustanne doskonalenie posiadanych kwalifikacji ogólnych i zawodowych wpływa na zwiększenie efektywności transferu wiedzy do praktyki, a tym samym przyczynia się do postępu rolniczego. Dlatego perspektywiczne działania w zakresie kształcenia ustawicznego rolników powinny być nakierowane przede wszystkim na organizację szkoleń zawodowych, mających na celu poprawę zarządzania gospodarstwem rolnym, wzrost efektywności, opłacalności i jakości produkcji rolniczej, wskazanie możliwości zbytu produktów rolnych oraz korzystania z funduszy strukturalnych. Działania te powinny być realizowane poprzez oferty edukacyjne dla rolników, w formie: kursów, seminariów, wystaw, pokazów, wyjazdów studyjnych, staży specjalistycznych, praktyk zawodowych. Ważnym instrumentem w zakresie prowadzonego doradztwa zawodowego może być szerokie upowszechnianie kształcenia na odległość.

Mając na uwadze rozwój konkurencyjnej gospodarki, opartej głównie na wiedzy i przedsiębiorczości, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi realizuje zadania związane z systemem kształcenia ustawicznego w ramach działania "Szkolenia" Sektorowego Programu Operacyjnego "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich 2004-2006". Budżet zapisany w Uzupełnieniu Sektorowego Programu Operacyjnego na to działanie wynosi 20 mln EURO, z czego 16 mln EURO to wsparcie finansowe UE, a 4 mln EURO - budżet krajowy. Przewiduje się do końca br. objąć szkoleniem zawodowym ponad 58 tys. Rolników i przeznaczyć na to około 33 mln zł. Tematyka pierwszej edycji szkoleń dotyczyła kodeksu dobrej praktyki rolniczej, dobrostanu zwierząt, zasad integrowanej produkcji, podatków w rolnictwie oraz zakładania i pielęgnacji lasów na gruntach rolnych. W latach 2006-08 planuje się kontynuację doskonalenia zawodowego rolników w zakresie tych zagadnień oraz wprowadzenie nowych tematów, związanych z koniecznością dostosowania gospodarstw do warunków gospodarowania obowiązujących w Unii Europejskiej.

Ponadto zadania kształcenia ustawicznego realizowane są poprzez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie i jego oddziały w Krakowie, Poznaniu i Radomiu, które zajmują się m.in. działalnością oświatową na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.

1 stycznia br. weszła w życie opracowana w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi ustawa z 22 października 2004 r. o jednostkach doradztwa rolniczego, która włącza jednostki doradztwa rolniczego w system kształcenia ustawicznego. Na mocy ustawy powstały wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego podległe właściwemu terytorialnie wojewodzie oraz Centrum Doradztwa Rolniczego podległe ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi. Przepisy ustawy zakładają, że ośrodki doradztwa rolniczego będą realizowały zadania związane z prowadzeniem szkolenia oraz działalność w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich, a do zadań Centrum Doradztwa Rolniczego będzie należało przygotowywanie materiałów informacyjnych i szkoleniowych oraz prowadzenie szkoleń dla pracowników ośrodków doradztwa. Jest to rozbudowa systemu kształcenia ustawicznego, skierowanego do rolników i mieszkańców obszarów wiejskich.

W roku 2004 został zakończony program Phare PL0104.02 "System doradztwa rolniczego", którego celem było przygotowanie struktur doradczych do realizacji zdań w warunkach funkcjonowania w Unii Europejskiej. W ramach programu została opracowana koncepcja wymiany informacji i kształcenia z wykorzystaniem technik komputerowych oraz utworzona sieć centrów kształcenia na odległość, która składa się z centrali w CDR w Brwinowie oraz 16 wojewódzkich centrów kształcenia na odległość. Wszystkie jednostki posiadają pracownie komputerowe wyposażone w sprzęt zakupiony w ramach projektu. Metodą kształcenia na odległość przeszkolono aktualnie około 800 doradców. Tematyka szkolenia obejmowała zagadnienia z zakresu standardów jakościowych w produkcji rolnej, obowiązujących w UE. W najbliższym czasie planuje się uruchomienie metodą kształcenia na odległość kursu na temat rolnictwa ekologicznego. Pracownie komputerowe służą także organizacji szkoleń dla rolników z zakresu umiejętności obsługi komputera oraz korzystania z Internetu. Planuje się, że wraz ze wzrostem liczby komputerów w gospodarstwach wiejskich oraz zwiększeniem dostępu do Internetu szkoleniami w ramach systemu ODL objęci będą nie tylko doradcy rolni, ale też rolnicy.

W przygotowanej w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi "Strategii rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007-2013" zwraca się uwagę na najważniejsze zagadnienia związane z programowaniem kierunków rozwoju obszarów wiejskich w Polsce, akcentując potrzebę zrównoważonego ich rozwoju. Zwłaszcza teraz, kiedy Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej i może korzystać ze wsparcia finansowego na rzecz rolnictwa i rozwoju wsi, konieczne jest podejmowanie różnego rodzaju przedsięwzięć na rzecz zrównoważonego rozwoju, w tym działań szkoleniowych adresowanych do rolników.

Ponadto działania edukacyjne na obszarach wiejskich ujęte zostały w następujących dokumentach przyjętych przez Radę Ministrów, za które odpowiedzialne są inne resorty, współfinansowanych z funduszy strukturalnych: w Narodowym Planie Rozwoju 2004-2006, Strategii Kształcenia Ustawicznego do roku 2010, Strategii Państwa dla Młodzieży na lata 2003-2013, Strategii Informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej - ePolska, Programie Aktywizacji Obszarów Wiejskich, Sektorowym Programie Operacyjnym Rozwoju Zasobów Ludzkich oraz w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego.

W opinii wiceministra rolnictwa i rozwoju wsi, realizacja przyjętych w tych programach celów i wynikających z nich działań niewątpliwie pozytywnie wpłynie na aktywizację zawodową społeczności zamieszkującej obszary wiejskie, zwiększy ich mobilność zawodową i otwartość na różnego rodzaju inicjatywy społeczno-gospodarcze, a także przyczyni się do podniesienia konkurencyjności i atrakcyjności tych terenów, poprzez efektywną absorpcję środków pochodzących z budżetu zarówno krajowego, jak i Unii Europejskiej.

Podczas posiedzenia Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi zagadnienia edukacji na wsi z perspektywy szans edukacyjnych młodzieży wiejskiej omówiła doc. Krystyna Szafraniec z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jak stwierdziła, wieś według danych urzędowych i naukowych dokonała w latach dziewięćdziesiątych wyraźnego skoku edukacyjnego. Struktura wykształcenia mieszkańców wsi znacznie się w ostatnich latach poprawiła. Zmniejszył się odsetek osób o najniższych statusach wykształcenia (z ponad 60% do 43%), zwiększył się natomiast odsetek osób legitymujących się wykształceniem zasadniczym zawodowym (z 24,2% do 29,2%), średnim (z 13,1% do 22,4%) i wyższym (z 1,8% do 4,3%). Poprawiło się również wykształcenie ludności miejskiej. W rezultacie dystans edukacyjny między miastem a wsią, jakkolwiek mniejszy, nadal się utrzymuje. Nie zmieniły się proporcje osób o najniższym statusie wykształcenia - nadal jest ich dwa razy więcej na wsi niż w mieście.

Zmiany w szkolnictwie ponadpodstawowym, polegające na radykalnym zmniejszeniu liczby szkół zawodowych i wprowadzeniu na ich miejsce liceów ogólnokształcących, poprawiają poziom wykształcenia młodzieży wiejskiej. Jednocześnie skrywają one wyraźne edukacyjne i społeczne zróżnicowania (zjawisko segmentacji). Młodzież wiejska częściej podejmuje naukę w gorszych szkołach średnich, liceach skupiających młodzież o mniejszych kompetencjach, aspiracjach edukacyjnych i statusach rodziny pochodzenia. Jej szanse pomniejsza również subiektywna ocena i stosunek do własnej edukacji, w znacząco mniejszym stopniu nadaje ona znaczenie w życiu wykształceniu.

Ponadto senatorowie z Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi wysłuchali wystąpienia prof. Piotra Petrykowskiego z Instytutu Pedagogiki UMK w Toruniu, który podjął się odpowiedzi na pytanie: czy wieś jest enklawą upośledzenia edukacyjnego? Jak stwierdził, w świetle politycznych i ideologicznych pomysłów, danych quasi statystycznych perspektywy edukacyjne polskiej wsi jawią się niemal świetlanie. Nie można jednak uciec od zobiektywizowanego opisu realności. Prof. P. Petrykowski wskazał m.in. na niski poziom materialny mieszkańców (62,5% żyje poniżej minimum socjalnego, o 20% więcej niż w miastach), przy czym jest to bieda długotrwała i niemal chroniczna. Bardzo trudna kondycja materialna związana jest ze słabością wiejskiego rynku pracy i skalą obserwowanego tam bezrobocia. Do tego dochodzi zróżnicowanie wewnętrzne gospodarstw rolnych, pogłębianie się nierówności społecznych w dostępie do kształcenia.

W opinii prof. P. Petrykowskiego, młodzież wiejska w większości po ukończeniu szkoły średniej wraca na wieś i chce to zrobić. Wraca tam z poczuciem, że ma wpływ na swoją przyszłość, że zdobędzie pracę zgodną z zainteresowaniami, z potrzebą usamodzielnienia i z chęcią upodobnienia się do wzoru społecznego cenionego przez społeczeństwo. Wraca do wsi bezrobotnej, niechcianej, marginalizowanej, do wsi zniechęconej i przestraszonej własną przyszłością, wsi, która odracza samodzielność, wsi popędzanej do aktywności i nowoczesności ekonomicznej przy jednoczesnym zaniedbywaniu sieci urządzeń społeczno-kulturowych, przede wszystkim szkoły. Taka rozbieżność nadziei i możliwości ich realizacji musi owocować rozdarciem, poczuciem nieadekwatności, napięciem, bezradnością. Przyglądając się planom życiowym młodzieży wiejskiej można nawet odnieść wrażenie, że w jakimś sensie młodzież ta antycypuje to rozdarcie. Niemniej fakt, że wieś sama staje się bezradna wobec ogólnospołecznych procesów, nie wystarcza, by jednoznacznie jej tylko przypisywać odpowiedzialności za wytwarzanie bezradności u reprezentującego ją młodego pokolenia.

Odpowiadając na pytanie, czy wieś musi stać się enklawą upośledzenia edukacyjnego, prof. P. Petrykowski stwierdził, że oczywiście nie, ale wieś nie da rady wyrwać się z tej enklawy samodzielnie. Wymaga zdecydowanego wsparcia i działania z zewnątrz. Wsparcia i działania faktycznego, nie medialnego, sloganowego, wyborczego, ideologicznego. Wieś potrzebuje głębokich rozwiązań systemowych, w tym dotyczących szkoły (także w kwestii zasad finansowania). Cała polska szkoła, ale wiejska przede wszystkim potrzebuje dostrzeżenia jej znaczenia tego, że bez niej nie ma mowy o przyszłości polskiej wsi. Edukacja jest największą i najlepszą inwestycją. Słowa J. Delorsa, że w edukacji jest ukryty skarb, to nie frazes nadający się tylko do reklamowego czy przedwyborczego spotu.

Ponadto postulowano rozszerzenie szkolenia ustawicznego dla dorosłych w zakresie przekwalifikowania zawodowego, kursów doskonalenia i praktycznego wykonania zawodu, doradztwa rolniczego, ekonomicznego, marketingowego i możliwości pozyskania środków w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.

W opinii senatorów, należy uprościć system pozyskiwania i rozliczania środków przez szkoły wiejskie i lokalne organizacje pozarządowe na pozaszkolną działalność edukacyjną na obszarach wiejskich.