3 grudnia 2003 r.

Podczas wspólnego posiedzenia Komisji Nauki, Edukacji i Sportu, Komisji Polityki Społecznej i Zdrowia oraz Komisji Ustawodawstwa i Praworządności przystąpiono do pierwszego czytania projektu ustawy o utworzeniu Krajowej Rady do spraw Bioetyki.

O podjęcie inicjatywy ustawodawczej dotyczącej projektu ustawy o utworzeniu Krajowej Rady do spraw Bioetyki, na podstawie art. 77 ust. 1, w związku z art. 76 ust. 1 Regulaminu Senatu, wniosły Komisja Nauki, Edukacji i Sportu oraz Komisja Polityki Społecznej i Zdrowia. W pracach nad tym projektem ustawy komisje reprezentowała senator Alicja Stradomska.

Jak stwierdzono w uzasadnieniu projektu, szybki postęp nauk biologicznych i medycznych oraz dynamiczny rozwój biotechnologii rodzą coraz więcej dylematów etycznych. Dylematy te polegają na tym, iż, z jednej strony, mamy do czynienia z powstawaniem coraz bardziej nowoczesnych biotechnologii, z drugiej zaś - brak jest zgodności, zarówno nauki, jak i opinii publicznej, co do celowości wdrażania konkretnych rozwiązań biomedycznych i kierunku, w jakim mają iść uregulowania prawne, dotyczące tej dziedziny. Ów brak zgodności jest do pewnego stopnia zjawiskiem naturalnym - w każdym społeczeństwie istnieją różne systemy wartości, dotyczące zagadnień biomedycznych. Problem ten pojawia się zwłaszcza w państwach wysoko rozwiniętych. Wydaje się, iż ich wzorem należy stworzyć regulacje prawne, które ułatwią osiągnięcie konsensusu społecznego w sprawie podstawowych problemów biomedycznych. Celowi temu sprzyjać będzie przede wszystkim ratyfikowanie przez Polskę Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec Zastosowań Biologii i Medycyny (wraz z protokołem dodatkowym, dotyczącym zakazu klonowania istot ludzkich). Wydaje się jednak, iż, wzorem państw Europy Zachodniej, konieczne jest również utworzenie, drogą odrębnej ustawy, organu państwowego o charakterze opiniodawczo-doradczym, którego głównym zadaniem byłoby formułowanie opinii o podstawowych dylematach etycznych, prawnych i społecznych, powstających w związku z rozwojem nauk biologicznych i medycznych. Organ taki istnieje w Belgii, Czechach, Danii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Holandii, na Litwie, w Luksemburgu, na Malcie, w Norwegii, Portugalii, Słowacji, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.

Niniejszy projekt ustawy opiera się na założeniach, opracowanych przez zespół wybitnych specjalistów z zakresu prawa medycznego: prof. Tadeusza L. Chruściela, prof. Leszka Kubickiego, dr. Marka Nowickiego, prof. Marka Safjana i prof. Eleonorę Zielińską. Projekt przewiduje utworzenie Krajowej Rady do spraw Bioetyki jako organu opiniodawczo-doradczego w sprawach podstawowych problemów etycznych, prawnych i społecznych, które wyłaniają się w związku z postępem nauk biologicznych i medycznych. Zważywszy na fakt, iż usytuowanie rady musi odpowiadać doniosłości problemów, którymi ma się zajmować, proponuje się, aby działała ona przy urzędzie prezesa Rady Ministrów. Konsekwencją takiego stanowiska jest propozycja, aby obsługa techniczno-organizacyjna i budżetowa rady należała do zadań Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Proponowany w projekcie zakres działania rady wskazuje na jej ekspercko-konsultacyjny charakter. Wydawane przez nią opinie nie mają być bowiem formalnie wiążące, mogą stanowić jednak cenną wskazówkę interpretacyjną w procesach legislacyjnych oraz odgrywać rolę informacyjno-edukacyjną. Ponadto do zakresu działania rady należeć ma monitorowanie przestrzegania w Polsce obowiązujących standardów biomedycznych oraz współpraca z polskimi, zagranicznymi i międzynarodowymi instytucjami, które zajmują się problemami biomedycznymi.

W uzasadnieniu podkreślono, że z uwagi na swoje kompetencje rada nie będzie dublować działań istniejących obecnie komisji bioetycznych, lokalnych komisji etycznych do spraw doświadczeń na zwierzętach, Krajowej Komisji Etycznej do spraw Doświadczeń na Zwierzętach, a także innych organów o zbliżonym zakresie działania.

Z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania rady zagadnieniem szczególnie ważnym jest ustalenie jej składu. Jako generalną zasadę przyjęto, iż ma ona stanowić reprezentację osób cechujących się zarówno wysokimi kwalifikacjami, jak i autorytetem moralnym. Uznano, że najlepszą formą wyłonienia członków rady będzie desygnacja przez szerokie spektrum podmiotów, określonych w ustawie.

W myśl przepisów projektu rada ma wykonywać swe zadania z własnej inicjatywy lub na wniosek określonych podmiotów. Ze względu na fakt, iż Rada ma zajmować stanowisko w sprawach zarówno kontrowersyjnych, jak i nośnych społecznie, uzasadniony wydaje się wymóg bezwzględnej większości głosów w obecności co najmniej 3/5 członków rady przy podejmowaniu uchwał o charakterze merytorycznym.

Przewiduje się, że koszty finansowe utworzenia i funkcjonowania Rady wynosić będą około 1 000 000 zł rocznie.

W opinii wnioskodawców, podstawową zaletą utworzenia Krajowej Rady do spraw Bioetyki będzie zarówno wpływanie na procesy legislacyjne w obszarze biomedycyny, jak również inicjowanie społecznego dialogu w tej newralgicznej dziedzinie życia człowieka.

Podczas posiedzenia senatorowie wysłuchali opinii o przedstawionym projekcie ustawy o utworzeniu Krajowej Rady do spraw Bioetyki, które przedstawili prof. T. Chruściel, prezes Naczelnej Izby Lekarskiej Konstanty Radziwiłł oraz kierownik Zakładu Genetyki w Instytucie Matki i Dziecka prof. Tadeusz Mazurczak.

Po wysłuchaniu wystąpień zaproszonych gości ustalono, że komisje będą kontynuowały prace nad przedstawionym projektem na posiedzeniu 16 grudnia br.