U C H W A Ł A

SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia 29 maja 2003 r.

w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o świadczeniu pieniężnym
dla małoletnich ofiar wojny 1939 - 1945

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich ofiar wojny 1939-1945.

Jednocześnie upoważnia senatora Andrzeja Jaeschkego do reprezentowania stanowiska Senatu w dalszych pracach nad projektem.

WICEMARSZAŁEK SENATU

Jolanta Danielak

P r o j e k t

USTAWA

z dnia

o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich ofiar wojny 1939 - 1945

Art. 1.

Ustawa określa zasady ustalania i realizacji świadczenia pieniężnego przysługującego małoletnim ofiarom wojny 1939-1945.

Art. 2.

Małoletnią ofiarą wojny w rozumieniu ustawy jest osoba, która nie miała ukończonych 18 lat i wobec której stosowano represje, o których mowa w art. 3 ust. 1, a także osoba urodzona w okresie podlegania przez matkę represjom, o których mowa w art. 3 ust. 2.

Art. 3.

1. Represją wobec małoletniej ofiary wojny w rozumieniu ustawy jest:

1) wykonywanie pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy lub Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, bez względu na jej miejsce i rodzaj, lub przebywanie na deportacji,

2) osadzenie w obozach pracy przymusowej w okresie wojny w latach 1939-1945 z przyczyn politycznych, narodowościowych, rasowych i religijnych.

2. Represją wobec matki małoletniej ofiary wojny są represje stosowane w okresie wojny w latach 1939-1945 określone w przepisach:

1) o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich,

2) kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Art. 4.

1. Świadczenie pieniężne, zwane dalej "świadczeniem", przysługuje osobom, które spełniają łącznie następujące warunki:

1) będąc małoletnimi ofiarami wojny 1939-1945, były w tym okresie obywatelami polskimi, są nimi obecnie i posiadają stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

2) w dniu złożenia wniosku, o którym mowa w art. 7 ust. 1, osiągają dochód miesięczny nieprzekraczający kwoty najniższej emerytury.

2. Świadczenie przysługuje wyłącznie osobom, które nie mają ustalonego prawa do:

1) dodatku kombatanckiego albo świadczenia w wysokości tego dodatku, określonych w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego,

2) dodatku za tajne nauczanie, przysługującego na podstawie odrębnych przepisów.

3. Osobom uprawnionym równocześnie do świadczenia, o którym mowa w ust. 1, oraz do dodatku lub świadczenia określonego w przepisach:

1) o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich,

2) o ubezpieczeniu społecznym rolników,

3) o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych

- przysługuje jedno świadczenie albo jeden z dodatków - wyższy lub wybrany przez uprawnionego.

Art. 5.

  1. Do dochodu, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2, wlicza się dochody z następujących źródeł:

1) podlegających opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

2) nie podlegających opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych:

a) rent określonych w przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin,

b) świadczeń pieniężnych oraz ryczałtu energetycznego określonych w przepisach o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych,

c) świadczeń pieniężnych, określonych w przepisach o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę Niemiecką i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich,

d) emerytur i rent otrzymywanych przez osoby, które utraciły wzrok w wyniku działań wojennych w latach 1939-1945 lub eksplozji pozostałych po tej wojnie niewypałów i niewybuchów,

e) rent inwalidzkich z tytułu inwalidztwa wojennego, kwot zaopatrzenia otrzymywanych przez ofiary wojny oraz członków ich rodzin, rent wypadkowych osób, których inwalidztwo powstało w związku z przymusowym pobytem na robotach w III Rzeszy Niemieckiej w latach 1939-1945, otrzymywanych z zagranicy,

f) rent socjalnych lub zasiłków stałych wyrównawczych określonych w przepisach o pomocy społecznej,

g) zasiłków chorobowych określonych w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa,

h) należności ze stosunku pracy lub stypendium osób fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a przebywających czasowo za granicą - w wysokości odpowiadającej równowartości diet z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, określonych w przepisach Kodeksu pracy,

i) należności z innych tytułów niż stosunek pracy lub stypendium osób fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przebywających czasowo za granicą i uzyskujących tam dochody, w wysokości odpowiadającej równowartości diet z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju określonych w przepisach Kodeksu pracy,

j) wynagrodzeń członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych z tytułu użytkowania przez spółdzielnię wniesionych wkładów gruntowych,

k) alimentów zasądzonych wyrokiem sądu lub ugodą sądową,

l) należności pieniężnych otrzymywanych z tytułu wynajmu pokoi gościnnych w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym, osobom przebywającym na wypoczynku oraz uzyskanych z tytułu wyżywienia tych osób,

ł) świadczeń określonych w przepisach o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

2. Przyjmuje się, na potrzeby niniejszej ustawy, że dochód z 1 ha przeliczeniowego odpowiada kwocie 252 zł.

Art. 6.

1. Świadczenie przysługuje w wysokości dodatku kombatanckiego, o którym mowa w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

2. Świadczenie jest waloryzowane na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

3. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", co najmniej na 12 dni roboczych przed najbliższym terminem waloryzacji, należną od tego terminu kwotę świadczenia.

Art. 7.

1. Uprawnienie do świadczenia jest przyznawane decyzją Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, zwanego dalej "Kierownikiem Urzędu", na podstawie wniosku zainteresowanej osoby, zaopiniowanego przez właściwe, wybrane przez nią stowarzyszenie osób poszkodowanych oraz dokumentów i dowodów potwierdzających rodzaj i okres represji, o których mowa w art. 3, a także dokumentów potwierdzających wysokość i źródło dochodu, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2.

2. Kierownik Urzędu może upoważnić inne osoby będące pracownikami Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych do wydawania decyzji, o których mowa w
ust. 1.

3. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określi, w drodze rozporządzenia, wymagane dokumenty i dowody potwierdzające rodzaj represji i okres jej trwania oraz dokumenty potwierdzające wysokość i źródło dochodu, a także szczegółowy tryb postępowania w sprawach składania i rozpatrywania wniosków, o których mowa w ust. 1, uwzględniając konieczność potwierdzenia uprawnień przysługujących zainteresowanej osobie.

4. W zakresie postępowania dotyczącego ustalenia lub odmowy przyznania świadczenia mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego.

Art. 8.

1. Świadczenie wypłaca, z zastrzeżeniem ust. 2, właściwy organ rentowy, na wniosek osoby uprawnionej, złożony w tym organie wraz z decyzją stwierdzającą uprawnienie do tego świadczenia:

1) osobie pobierającej emeryturę lub rentę - wraz z tą emeryturą lub rentą,

2) osobie mającej ustalone prawo do emerytury lub renty, której wypłata została zawieszona - kwartalnie, w trzecim miesiącu kwartału.

2. Osobie niemającej ustalonego prawa do emerytury lub renty albo osobie pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, świadczenie wypłaca kwartalnie, w trzecim miesiącu kwartału, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wypłata świadczenia następuje na wniosek osoby zainteresowanej złożony w tym oddziale wraz z decyzją stwierdzającą uprawnienie do tego świadczenia.

Art. 9.

Świadczenie i koszt jego obsługi są finansowane ze środków budżetu państwa.

Art. 10.

W sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Art. 11.

W ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm. 1 ) w art. 21 w ust. 1 w pkt 112 kropkę na końcu zastępuje się przecinkiem i dodaje się pkt 113 w brzmieniu:

"113) świadczenie pieniężne przyznane na podstawie ustawy o świadczeniu dla małoletnich ofiar wojny 1939-1945 (Dz. U. Nr ..., poz. ...).".

Art. 12.

W ustawie z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz.U. z 1998 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm. 2 ) w art. 3 w ust. 2 pkt 3 otrzymuje brzmienie:

"3) dodatki kombatanckie, świadczenia pieniężne przysługujące osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę Niemiecką lub ZSRR, świadczenia pieniężne dla małoletnich ofiar wojny 1939-1945, świadczenia pieniężne przyznane żołnierzom-górnikom na podstawie przepisów o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych, dochody z tytułu emerytur i rent otrzymywanych przez osoby, które utraciły wzrok w wyniku działań wojennych w latach 1939-1945 lub eksplozji pozostałych po tej wojnie niewypałów i niewybuchów,".

Art. 13.

Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2004 r.

1. Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2000 r. Nr 22, poz. 270, Nr 60, poz. 703, Nr 70, poz. 816, Nr 101, poz. 1090, Nr 104, poz. 1104, Nr 117, poz. 1228 i Nr 122, poz. 1324, z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 8, poz. 64, Nr 74, poz. 784, Nr 88, poz. 961, Nr 102, poz. 1117, Nr 106, poz. 1150, Nr 125, poz. 1363, Nr 52, poz. 539, Nr 73, poz. 764, Nr 89, poz. 968, Nr 110, poz. 1190, Nr 125, poz. 1370, Nr 134, poz. 1509, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 74, poz. 676, Nr 89, poz. 804, Nr 135, poz. 1146, Nr 141, poz. 1182, Nr 169, poz. 1384, Nr 181, poz. 1515, Nr 200, poz. 1679, Nr 200, poz. 1691 i Nr 240, poz. 2058 oraz z 2003 r. Nr 45, poz. 391.

2. Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 162, poz. 1118, z 1999 r. Nr 60, poz. 636 i Nr 110, poz. 1256, z 2000 r. Nr 104, poz. 1104, z 2001 r. Nr 122, poz. 1349, Nr 128, poz. 1405 i Nr 154, poz. 1791 oraz z 2002 r. Nr 74, poz. 676 i Nr 181, poz. 1515.

UZASADNIENIE

Przedstawiany projekt ustawy o świadczeniu pieniężnym dla małoletnich ofiar wojny 1939-1945 nie jest nowością.

W latach 1996-97 w Senacie III kadencji były prowadzone prace legislacyjne nad projektem ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym dzieciom - ofiarom wojny 1939-1945. Projekt ten nie został uchwalony w związku z zakończeniem kadencji Parlamentu.

W 1999 roku projekt ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym małoletnim ofiarom wojny 1939-1945 za wykonywanie pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich lub przebywanie na deportacji oraz osadzonym w obozach pracy został zgłoszony przez Prezydenta. Sejm III kadencji projekt odrzucił.

Należy wspomnieć, że osoby, których dotyczy przedmiotowa inicjatywa to ostatnia i w dodatku niewielka liczebnie grupa osób, które przeżyły represje okresu II wojny światowej i do tej pory nie uzyskały z tego tytułu jakichkolwiek świadczeń oraz satysfakcji moralnej.

Wnioskodawcy są przekonani, iż realizacja aktualnej inicjatywy ustawodawczej zmierza do ostatecznego uregulowania problemu, który na ową regulację czeka już zbyt długo.

Uregulowanie tej kwestii jest w opinii wnioskodawców niezwykle istotne. Dzisiejsza trudna sytuacja materialna tych osób ma swoje źródło w tym, iż jako dzieci były one represjonowane, a tym samym pozbawione możliwości przygotowania się do życia, do zdobycia zawodu, aby po latach pracy móc uzyskać godziwe emerytury.

W obowiązującym stanie prawnym kwestie uprawnień przysługujących szeroko rozumianej grupie osób poszkodowanych w czasie II wojny światowej reguluje szereg ustaw. Są to - ustawa z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 z późn. zm.), ustawa z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych (Dz. U. z 2001 r. Nr 60, poz. 662 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. Nr 87, poz. 395 z późn. zm.). Liczna grupa osób zaliczanych do małoletnich ofiar wojny 1939-1945 pozostaje poza uregulowaniami przewidzianymi w przytoczonych ustawach. Stąd potrzeba przygotowania projektu ustawy przyznającego świadczenie tej grupie osób.

Zgodnie z zaproponowanymi rozwiązaniami z dobrodziejstw projektowanej ustawy skorzystają wyłącznie te osoby represjonowane, które w latach 1939-1945 jako dzieci podlegały represjom określonym w ustawie i były w tym okresie obywatelami polskimi, są nimi obecnie i posiadają stałe miejsce zamieszkania na terytorium RP.

Do grupy beneficjentów należą m.in. osoby, które jako dzieci przebywały na deportacji podczas skierowania przymusowego do pracy niewolniczej wraz z rodzicami bądź opiekunami prawnymi. Ze względu na swój młody wiek nie wykonywały one pracy niewolniczej i nie korzystają tym samym z uprawnień przyznanych na podstawie ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich; podobnie osoby, które jako dzieci wykonywały pracę przymusową na rzecz III Rzeszy i ZSRR, ale była to praca wykonywana w miejscu ich zamieszkania.

Projekt ustawy definiuje pojęcie małoletniej ofiary wojny jako osoby, która nie miała ukończonych 18 lat i wobec której stosowano represje. Ponadto, w myśl przepisów projektu ustawy, za ofiary wojny 1939-1945 będą uznane osoby narodzone w okresie stosowania wobec matki represji.

Przedstawione powyżej wymogi nie są jedynymi, jakie należy spełnić aby uzyskać prawo do świadczenia określonego w projekcie. Drugim istotnym elementem decydującym o przyznaniu świadczenia jest kryterium dochodowości, które zostało wprowadzone przez projektodawców, kierujących się trudną sytuacją budżetu państwa. Świadczenie pieniężne będzie przysługiwało tylko tym osobom, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej - dochód miesięczny osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia nie może przekraczać kwoty najniższej emerytury.

Projekt definiuje pojęcie represji wobec małoletniej ofiary wojny określając, że jest to wykonywanie pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy lub ZSRR, bez względu na jej miejsce i rodzaj, przebywanie na deportacji lub osadzenie w obozach pracy przymusowej z przyczyn politycznych, narodowościowych, rasowych i religijnych.

Projekt, poprzez odesłanie do obowiązujących przepisów, zawiera pojęcie represji wobec matki małoletniej ofiary wojny.

Ze względu na wprowadzenie kryterium dochodowości konieczne jest umieszczenie w projekcie przepisu (art. 5), który w sposób jednoznaczny przesądza jakie źródła dochodu powinny być uwzględniane przy ustalaniu miesięcznego dochodu osoby zainteresowanej. Jest to katalog obszerny, w którym znalazły się m.in. renty określone w przepisach o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, renty inwalidzkie z tytułu inwalidztwa wojennego i świadczenia o podobnym charakterze otrzymywane z zagranicy oraz wynagrodzenia członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych z tytułu użytkowania przez spółdzielnię wniesionych wkładów gruntowych.

Świadczenie będzie przysługiwało w wysokości dodatku kombatanckiego (od 1 marca 2003 roku jest to kwota 140,99 zł) i będzie ono waloryzowane na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Realizacja ustawy będzie należała do Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Uprawnienie do świadczenia będzie przyznawane decyzją Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Podstawą podjęcia takiej decyzji będzie wniosek zainteresowanej osoby, zaopiniowany przez właściwe stowarzyszenie osób poszkodowanych, a także dokumenty i dowody potwierdzające rodzaj i okres represji oraz wysokość i źródło dochodu.

Organami obowiązanymi do wypłaty świadczenia będą: właściwe organy rentowe (w przypadku osób, które pobierają emeryturę lub rentę albo mają zawieszoną wypłatę tych świadczeń) oraz właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (w przypadku osób niemających ustalonego prawa do emerytury i renty albo pobierających te świadczenia z instytucji zagranicznych).

Zważywszy na konieczność ujęcia w budżecie środków finansowych, które zapewnią realizację projektowanej ustawy, ma ona wejść w życie z dniem 1 stycznia 2004 roku.

Wnioskodawcy przewidują, iż liczba przyszłych beneficjentów ustawy, jeśli szacować ją na podstawie danych Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę i innych organizacji z roku obecnego, wyniesie 30 - 40 tysięcy osób.

Roczne koszty funkcjonowania ustawy będą mieścić się w przedziale 51-68 mln złotych.

Biorąc pod uwagę szacunkowy stan aktualny w stosunku do stanu wynikającego z archiwaliów zgromadzonych 10 lat temu, wynika jasno, iż śmiertelność w tej grupie jest wysoka, zamykająca się średnio w 7,5% w skali roku.

Z tego względu należy podkreślić, że tym samym udział świadczenia w wydatkach budżetowych będzie ulegał corocznemu zmniejszeniu.

Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty zakresem prawa Unii Europejskiej.