Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami i ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.

Projekt niniejszy ma na celu umożliwienie Zabużanom, tj. obywatelom polskim uprawnionym do otrzymania odszkodowania za mienie pozostawione na obszarach byłych Kresów Wschodnich Rzeczpospolitej Polskiej, wchodzących obecnie w skład terytorium państwowego Białorusi, Litwy oraz Ukrainy, poszerzenie możliwości realizacji przysługujących im praw. Mimo tego, że Zabużanie nigdy, nawet w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, nie byli pozbawieni prawa do odszkodowania, niemniej do dnia dzisiejszego wielu z nich nie otrzymało rekompensaty.

Poprzedni rząd próbował rozwiązać problem Zabużan poprzez ustawę reprywatyzacyjną. Jednak łączenie dzisiejszych roszczeń zabużańskich z kwestią reprywatyzacji jest nieuzasadnione i dowodzi braku zrozumienia problemu. Należy zwrócić uwagę na zdecydowanie odmienną sytuację prawną Zabużan i osób wysuwających roszczenia reprywatyzacyjne. O ile, w przypadku ustawy reprywatyzacyjnej, chodzi o zmianę istniejącego porządku prawnego poprzez przywrócenie majątku osobom pozbawionym go na mocy ówczesnych i wciąż obowiązujących aktów prawnych, to w przypadku Zabużan chodzi wyłącznie o umożliwienie wykonywania przysługujących im praw, poprzez usunięcie niczym nieuzasadnionych ograniczeń. Prawa majątkowe osób, które zostały pozbawione mienia pozostawiając je na terenach nie wchodzących obecnie w skład Państwa Polskiego (tzw. "mienie zabużańskie") wynikają z układów "republikańskich", związanych z przesunięciem granic po II wojnie światowej, zawartych przez PKWN w 1944 r. z Ukrainą, Białorusią, Litwą a także umów międzynarodowych z b. ZSRR. Prawa te potwierdzane były wielokrotnie, zarówno regulacjami ustawowymi, jak i orzeczeniami sądowymi w tym Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego (np. uchwały SN z 1990 r. - III AZP 12/90, SN z 1991 - III CZP 84/90, SN z 1992 - III CZP 33/92, orzeczenie TK z 1987 r. - P1/87 i wiele innych).

Obecnie podstawę prawną dla realizacji praw Zabużan stanowi, przede wszystkim, art. 212 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2000, Nr 46, poz. 543 z późniejszymi zmianami), a szczegółowe zasady i tryb realizacji tych roszczeń określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 1998 r. w sprawie sposobu zaliczania wartości nieruchomości pozostawionych za granicą na pokrycie ceny sprzedaży nieruchomości oraz opłat za użytkowanie wieczyste oraz sposobu ustalania wartości tych nieruchomości (Dz. U. z 1998 r., Nr 9, poz. 32 z późniejszymi zmianami). Jednakże, na podstawie innych przepisów tej ustawy oraz przepisów innych ustaw, Zabużanie są faktycznie pozbawieni możliwości realizowania swoich praw.

Również ostatnie zmiany legislacyjne wprowadzają kolejne ograniczenia przy realizacji uprawnień zabużańskich. Ustawa z dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów, ustawy o działach administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 154, poz. 1800) w art. 21 pkt 17 lit. b) dokonuje bardzo niekorzystnej dla Zabużan zmiany ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami Skarbu Państwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego. Przepis ten stanowi, że art. 212 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (podstawowy dla dochodzenia roszczeń przez Zabużan) nie będzie miał zastosowania do mienia Skarbu Państwa będącego w zarządzie lub użytkowaniu jednostek organizacyjnych podporządkowanych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej, nie wykorzystywanego przez te jednostki do realizacji ich zadań. Zmiana ta wyklucza więc zaspokajanie roszczeń Zabużan z zasobów Agencji Mienia Wojskowego.

Tym samym przywrócona zostanie regulacja zawarta w art. 81 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Zmiany te wprowadza niniejszy projekt, dzięki czemu Zabużanie będą mogli realizować swoje prawa w odniesieniu do nieruchomości rolnych Skarbu Państwa, znajdujących się obecnie we władaniu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Należy podkreślić, że mimo obecnych problemów budżetu państwa, wskazane jest jak najszybsze podjęcie kroków zmierzających do zaspokojenia uprawnień przysługujących osobom, które zostały wysiedlone z byłych województw wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to problem szczególnie ważny w okresie zmiany rygorów zakupu ziemi przez obywateli innych państw. Ułatwiając zakup polskiej ziemi cudzoziemcom, wprost nie wypada pozbawiać obywateli polskich otrzymania tejże ziemi w ramach rekompensaty. Należy pamiętać, że Zabużan wysiedlono z rodzinnych stron nie dlatego, że byli posiadaczami ale dlatego, że byli Polakami.