Warszawa, 2004-12-31

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku,

w związku z oświadczeniem Pani Senator Marii Szyszkowskiej (Nr BPS/DSK-043-582/04) uprzejmie informuję:

I. Istotnym zadaniem systemu oświaty jest tworzenie dla wszystkich dzieci i młodzieży właściwych warunków edukacyjnych w szkołach publicznych.

W tej sytuacji szczególnie niepokojącym jest zjawisko porzucania przez dzieci i młodzież nauki szkolnej w okresie trwania ustawowego obowiązku.

Problem wypadania uczniów z systemu szkolnego budzi szczególny niepokój ze względu na konsekwencje tego zjawiska takie zwłaszcza jak postępująca marginalizacja społeczna i bezrobocie.

Był on przedmiotem badań prowadzonych między innymi przez NIK, Fundację Instytut Spraw Publicznych (na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej) oraz kuratorów oświaty.

Z danych przekazanych przez kuratorów oświaty wynika, że w roku szkolnym 2003/2004 r. obowiązku szkolnego nie spełniało 0,24% uczniów szkół podstawowych (tj. około 7600 uczniów) i 0,41% uczniów gimnazjów (tj. około 6 700 uczniów). Przedstawione dane, w wielu wypadkach, zawierają liczbę uczniów niespełniających obowiązku i tych, dla których trudno ustalić, czy uczą się w innych szkołach.

Kuratorzy oświaty zgłaszają nasilające się problemy dotyczące spełnienia obowiązku szkolnego przez dzieci, dla których trudno ustalić miejsce ich pobytu (wyjazdy za granicę, migracje zarobkowe).

Wyniki badań wskazują, że istotnymi przyczynami omawianego zjawiska są między innymi:

1) niechęć dzieci do nauki związana z niepowodzeniami szkolnymi,

2) uwarunkowania związane ze środowiskiem rodzinnym:

- zaniedbania rodziców:

- rodzina patologiczna, przemoc wobec dziecka,

- trudna sytuacja finansowa (bieda w rodzinie),

3) wpływy środowiska rówieśniczego:

- zły wpływ grup nieformalnych (subkultura, koledzy, złe towarzystwo),

4) oraz: ucieczki z domu, wstąpienie do sekty.

Szkoły podejmują wiele działań zmierzających do ograniczania zjawiska wypadania uczniów z systemu szkolnego; między innymi przez:

- tworzenie w szkołach warunków do udzielania bezpośredniej pomocy w żywieniu i dożywianiu oraz odrabianiu lekcji dla tych dzieci, których rodzice zaniedbują swoje obowiązki,

- nawiązywanie ściślejszej współpracy szkół z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się dziećmi z problemami szkolnymi,

- objęcie systemem pomocy materialnej (stypendia) uczniów pochodzących z rodzin najuboższych).

Autorzy badań analizując działania podejmowane w szkołach, wskazywali na ich różnorodność, na ciekawe problemy wychowawcze, profilaktyczne.

Skuteczne przeciwdziałanie zjawisku wypadania uczniów z systemu szkolnego wymaga ścisłej współpracy szkoły z rodzicami, organami prowadzącymi i organami sprawującymi nadzór pedagogiczny. Konieczne jest również współdziałanie z organizacjami społecznymi, fundacjami i stowarzyszeniami działającymi na rzecz dzieci i młodzieży na danym terenie w celu przygotowania dla zagrożonej młodzieży atrakcyjnej oferty działań, która byłaby alternatywną dla tej proponowanej przez nieformalne grupy (subkultury).

W celu precyzyjnego określenia skali zjawiska wypadania uczniów z systemu szkolnego podjęte zostały działania zmierzające do usprawnienia systemu zbierania i przetwarzania danych dotyczących obowiązku szkolnego w skali lokalnej i ogólnokrajowej (System Informacji Oświatowej).

II. W roku 2000 wprowadzono gruntowną, systemową zmianę przepisów regulujących pragmatykę zawodową nauczycieli. Podstawą tych zmian była konieczność dostosowania przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.) do obowiązujących rozwiązań ustrojowych państwa, jak również wdrożenie nowej koncepcji statusu zawodowego nauczyciela, umożliwiającej skuteczne przeciwdziałanie narastającemu zjawisku pauperyzacji zawodu nauczycielskiego.

Na gruncie dotychczas obowiązujących przepisów wynagrodzenie zasadnicze nauczycieli powiązane było z poziomem wykształcenia i stażem pracy, przy czym wzrastało automatycznie o niewielką kwotę co 2 lata, bez względu na aktywność zawodową nauczyciela. Maksymalne wynagrodzenie zasadnicze nauczyciel mógł uzyskać dopiero po 30 latach pracy. Istotą obecnego rozwiązania jest podporządkowanie 4 - stopniowej ścieżce awansu zawodowego systemu kwalifikacji płacowej. Przyjęte rozwiązania uzależniły awans zawodowy i finansowy od indywidualnej aktywności, zaangażowania oraz zewnętrznie ocenianych efektów pracy nauczyciela.

W ustawie Karta Nauczyciela zagwarantowane zostały wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego.

Zgodnie z art. 30 ust. 3 i 4 Karty Nauczyciela podstawę do określenia średniego wynagrodzenia stanowi wysokość kwoty bazowej ustalonej dla pracowników państwowej sfery budżetowej na podstawie art. 5 pkt 1 lit. a i art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 110, poz. 1255 z późn. zm.), ustalanej corocznie w ustawie budżetowej.

W związku z powyższym średnie wynagrodzenie nauczyciela stażysty stanowi co najmniej 82% ustalonej corocznie w ustawie budżetowej kwoty bazowej. Średnie wynagrodzenie nauczycieli pozostałych stopni awansu powiązane jest z wysokością średniego wynagrodzenia nauczyciela stażysty i wynosi odpowiednio dla:

- nauczyciela kontraktowego - 125%

- nauczyciela mianowanego - 175%

- nauczyciela dyplomowanego - 225%

średniego wynagrodzenia nauczyciela stażysty.

Z uwagi na znaczące skutki finansowe ponoszone przez budżet państwa ustalenie ostatecznych i docelowych wskaźników średnich wynagrodzeń rozłożono na przestrzeni trzech lat, w trakcie których stopniowo różnicowana była ich wysokość. Oznacza, to iż w ostatnich latach wynagrodzenia nauczycieli wzrastały nieco powyżej prognozowanego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń ustalanego corocznie dla pracowników sfery budżetowej. Docelowe relacje wskaźników średnich wynagrodzeń zostały wprowadzone z dniem 1 października 2002 r. mocą ustawy z dnia 12 września 2002 r. zmieniającej ustawę o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw, ustawę o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw oraz ustawę o zmianie ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 152, poz. 1267).

Od tego momentu wzrost wynagrodzeń następuje corocznie odpowiednio do średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń ustalanego dla państwowej sfery budżetowej (poprzez wzrost kwoty bazowej określanej każdego roku w ustawie budżetowej). Niezależnie od tego, poszczególne organy prowadzące, będące jednostkami samorządu terytorialnego, mogą podejmować decyzje w zakresie ustalenia wynagrodzeń wyższych od gwarantowanych przez państwo ustawą Karta Nauczyciela.

Ustawa - Karta Nauczyciela przyznała stosowne kompetencje do ustalenia wysokości oraz określania szczegółowych zasad wypłacania wybranych składników wynagrodzenia dwóm podmiotom, co oznacza, iż o zgodności wysokości wynagrodzenia z ustawą decydują:

- minister właściwy ds. oświaty i wychowania,

- organ prowadzący szkoły lub placówki, będący jednostką samorządu terytorialnego.

W myśl przyjętej w ustawie - Karta Nauczyciela zasady minister właściwy ds. oświaty i wychowania, zgodnie z art. 30 ust. 5 Karty Nauczyciela określa w drodze rozporządzenia:

- corocznie wysokość minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, realizujących tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin, o którym mowa w art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela oraz ustalony na podstawie art. 42 ust. 7 Karty Nauczyciela;

- sposób obliczania wysokości stawki wynagrodzenia zasadniczego za jedną godzinę przeliczeniową i minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego dla nauczycieli realizujących tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin, o którym mowa w art. 42 ust. 4a Karty Nauczyciela (pensum podwyższone);

- wykaz stanowisk oraz dodatkowych zadań i zajęć uprawniających nauczyciela do dodatku funkcyjnego oraz ogólne warunki przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego,

- sposób ustalania wysokości wynagrodzenia za pracę w dniu wolnym od pracy.

Natomiast organ prowadzący szkołę, będący jednostką samorządu terytorialnego, zgodnie z art. 30 ust. 6 ustawy - Karta Nauczyciela, określa corocznie dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, w drodze regulaminu obowiązującego od dnia stycznia do 31 grudnia danego roku:

- wysokość stawek dodatków: motywacyjnego, funkcyjnego, za trudne warunki, także szczegółowe warunki przyznawania tych dodatków,

- szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe oraz za godziny doraźnych zastępstw,

- wysokość i warunki wypłacania pozostałych składników wynagrodzenia, o ile nie zostały one określone w ustawie lub w odrębnych przepisach.

Ustawodawca nałożył na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek określenia pozostałych składników wynagrodzenia, o których mowa wyżej, w taki sposób, aby średnie wynagrodzenia nauczycieli odpowiadały na obszarze działania danej jednostki samorządu terytorialnego co najmniej średnim wynagrodzeniom nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego, określonym w ustawie.

W ustawie budżetowej na rok 2005 przyjęto podstawowe wskaźniki makroekonomiczne, stanowiące podstawę waloryzacji wynagrodzeń nauczycieli:

- kwotę bazową w wysokości 1.769,26 zł,

- średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej w wysokości 103%.

W myśl art. 30 ust. 11 Karty Nauczyciela podwyższenie wynagrodzeń dla nauczycieli następuje nie później niż w terminie określonym dla pracowników państwowej sfery budżetowej z wyrównaniem od dnia 1 stycznia danego roku. Podwyższenie wynagrodzeń następuje w ciągu 3 miesięcy po ogłoszeniu ustawy budżetowej na dany rok (art. 8 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw).

W świetle powyższego, w każdej jednostce samorządu terytorialnego od dnia 1 stycznia 2005 r. średnie wynagrodzenia nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego muszą ukształtować się do najmniej na poziomie wskazanym poniżej:

w złotych

Mając na względzie obowiązek uzgadniania przez jednostki samorządu terytorialnego regulaminów wynagradzania ze związkami zawodowymi oraz obowiązek podwyższenia wynagrodzeń nauczycieli w ciągu 3 miesięcy po ogłoszeniu ustawy budżetowej, z wyrównaniem od dnia 1 stycznia danego roku, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w grudniu 2004 r. podjęło prace uzgodnieniowe nad projektem rozporządzenia w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli... tak, aby tabela zawierająca wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego, stanowiąca załącznik do ww. rozporządzenia była znana jak najwcześniej.

Po spotkaniach z partnerami społecznymi przyjęto, iż wysokość wzrostu minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego przedstawiona w projekcie tabeli odpowiada wprost wysokości wzrostu kwoty bazowej, o której mowa w art. 17 ust. 1 pkt 2 lit b ustawy budżetowej na rok 2005. W tym sensie wzrost ten nie odbiega od projektowanego wzrostu wynagrodzeń dla pracowników innych działów sektora finansów publicznych.

Obecnie trwają jeszcze ostatnie konsultacje z partnerami rządowymi, a po ich zakończeniu Minister Edukacji Narodowej i Sportu niezwłocznie wyda ww rozporządzenie z tabelą minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego.

Z wyrazami szacunku

Wz. MINISTRA

PODSEKRETARZ STANU

Anna Radziwiłł