Warszawa, dn. 2003.08.22

Szanowny Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Europa potrzebuje jednego, zintegrowanego i silnego środowiska akademickiego, w którym wiedza rodziłaby się nie tylko i nie jedynie w procesach badawczych, lecz także przez nauczanie i wykorzystywanie jej wyników w próbach praktycznego zastosowania.

Nierozerwalny związek kształcenia, badań naukowych i praktycznego wdrażania ich wyników jest gwarancją nie tylko nowoczesnego nauczania na wysokim poziomie, ale także autonomii i wolności akademickiej oraz zrównoważonego rozwoju całego europejskiego społeczeństwa. Środowisko akademickie musi włączać się w rozwój regionalny, zatem utrzymanie odpowiednio silnej pozycji wszystkich dobrych szkół wyższych, staje się podstawowym wyzwaniem nie tylko w Polsce, lecz w całej Europie.

Kwestia konkurencyjności polskich uczelni jest związana z wieloma aspektami funkcjonowania szkolnictwa wyższego w Polsce. Podstawowym warunkiem osiągnięcia, czy raczej podniesienia konkurencyjności polskich uczelni jest współpraca środowiska akademickiego, Rządu i Parlamentu RP przy realizacji następujących celów:

1. budowania porównywalnych programów kształcenia,
2. zapewnienia porównywalności efektów kształcenia i zakresu kwalifikacji uzyskiwanych w trakcie studiów,
3. porównywalności uzyskiwanych tytułów zawodowych,
4. zapewnienia możliwości kontynuowania kształcenia w innych krajach,
5. zapewnienia dostępności (otwartości) studiów dla osób pochodzących z innych krajów (pomoc materialna, pomoc w uzyskaniu kwalifikacji niezbędnych do kształcenia - możliwość zapoznania się z językiem lub prowadzenie zajęć w językach obcych),
6. zapewnienia w budżecie państwa środków finansowych niezbędnych do funkcjonowania i stałego rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce.

1. opracowanie i przygotowanie wdrożenia zasad wydawania suplementu do dyplomu. W tym dokumencie zawarte będą pełnie informacje dotyczące rodzaju odbytych studiów oraz nabytych kwalifikacji akademickich i zawodowych.
2. opracowywanie i wdrażanie systemu kredytowego. W oparciu o powszechnie stosowany w Europie system ECTS jest opracowywany polski system transferów i kredytów, który ma uprościć procedury porównywania wykształcenia zdobytego przez studentów w ramach odbywanych studiów.
3. podnoszenie jakości kształcenia. Od 1 stycznia 2002 r. budowany jest ogólnopolski, jednolity system akredytacji jednostek realizujących kształcenie na poziomie wyższym. Państwowa Komisja Akredytacyjna już prowadzi kontrole poziomu kształcenia realizowanego przez poszczególne uczelnie na kierunkach studiów.
4. dostosowanie standardów kształcenia do wymogów wynikających z wymagań kwalifikacyjnych obowiązujących dla zawodów regulowanych w krajach Unii Europejskiej. Działanie to ma zagwarantować osobom podejmującym studia w Polsce, że kwalifikacje uzyskiwane w trakcie tych studiów będą w pełni porównywalne z kwalifikacjami uzyskiwanymi w innych krajach Unii Europejskiej i będą umożliwiać podjęcie zatrudnienia w dowolnym kraju wspólnoty.
5. dalszy rozwój popularnych w krajach Unii Europejskiej studiów dwustopniowych, tj. studiów zawodowych kończących się uzyskaniem tytułu zawodowego licencjata i studiów magisterskich uzupełniających stanowiących kontynuację studiów zawodowych.
6. wzrost mobilności studentów i nauczycieli akademickich. Polskie uczelnie aktywnie uczestniczą w realizacji europejskich programów wymiany studentów i kadry naukowej. W roku akademickim 1998/1999 w realizacji komponentu ERASMUS Programu SOCRATES uczestniczyło zaledwie 46 uczelni (z wymiany skorzystało ok. 700 nauczycieli akademickich oraz ok. 1500 studentów), zaś w roku akademickim 2000/2001 było to już 100 uczelni (ponad 1500 nauczycieli akademickich oraz ok. 4700 studentów).
7. w wielu uczelniach są opracowywane, a także już prowadzone programy nauczania na poszczególnych kierunkach studiów w językach obcych.

W celu zwiększenia dostępności studiów między innymi przez przybliżenie miejsca kształcenia do miejsca zamieszkania przyszłych studentów znowelizowana została w dniu 27 lipca 2002 r. ustawa o szkolnictwie wyższym oraz ustawa o wyższych szkołach zawodowych. Wprowadzone zmiany dały możliwość tworzenia przez uczelnie (po spełnieniu określonych wymagań) nie tylko filii i wydziałów zamiejscowych ale również zamiejscowych ośrodków dydaktycznych. Z założenia ośrodki takie będą powstawać w niewielkich miastach, w których istnieje zapotrzebowanie społeczne na kształcenie na poziomie wyższym, a w najbliższej okolicy nie istnieją szkoły wyższe ani ich placówki.

2. Rozwój systemu bezzwrotnej pomocy materialnej dla studentów.

Na podstawie art. 152 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65 z późniejszymi zmianami) studentom przysługuje prawo do pomocy materialnej. Kwestie te reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych (Dz. U. Nr 9, poz. 32 i Nr 112, poz. 486 oraz Dz. U. z 1997 r. Nr 63, poz. 396), a w przypadku studentów wyższych szkół zawodowych ustawa z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych (Dz. U. Nr 96, poz. 590 z późn. m.) i rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 września 1998 r. w sprawie warunków, form, trybu przyznawania i wypłacania oraz wysokości świadczeń pomocy materialnej dla studentów studiów dziennych uczelni zawodowych (Dz. U. Nr 124, poz. 814).

Zgodnie z powyższymi przepisami studenci studiów dziennych uczelni państwowych mogą otrzymać pomoc państwa w postaci: stypendium socjalnego, stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych, stypendium za wyniki w nauce, stypendium ministra za szczególne osiągnięcia w nauce, zapomóg, dopłat do zakwaterowania i dopłat do posiłku. Zgodnie z wyższej wskazanymi regulacjami kryterium przyznawania stypendium socjalnego, dopłat do zakwaterowania i do posiłków oraz zapomogi jest trudna sytuacja materialna studenta. Ponadto studenci zamiejscowi, w tym studenci mieszkający na terenach wiejskich, mają możliwość zakwaterowania w domu studenckim, a w przypadku trudnej sytuacji materialnej, do dopłaty do zakwaterowania również w kwaterach prywatnych. Uzasadnieniem wprowadzenia w 1998 r. do systemu pomocy materialnej stypendium socjalnego dla osób niepełnosprawnych jest ponoszenie zwiększonych kosztów studiowania przez te osoby. Stypendium to można otrzymywać niezależnie od innych świadczeń pomocy materialnej dla studentów. Kolejnym etapem rozwoju systemu bezzwrotnej pomocy materialnej było wprowadzenie w 2001 r. możliwości otrzymywania stypendiów socjalnych również przez studentów studiów dziennych uczelni niepaństwowych, w tym także studentów kościelnych szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół Katolicki.

3. Rozwój systemu kredytów studenckich.

- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 września 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad, trybu i kryteriów udzielania, spłacania oraz umarzania kredytów studenckich i pożyczek studenckich, wysokości kredytu studenckiego i pożyczki studenckiej, warunków i trybu rozliczeń z tytułu pokrywania odsetek należnych bankom od kredytów studenckich oraz wysokości oprocentowania pożyczki i kredytu studenckiego spłacanego przez pożyczkobiorcę lub kredytobiorcę (Dz. U. Nr 126, poz. 835, z późn. zm.),

- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 wrzenia 1998 r. w sprawie zasad zawierania przez Bank Gospodarstwa Krajowego z bankami umów określających zasady korzystania ze środków Funduszu Pożyczek i Kredytów Studenckich (Dz. U. Nr 126, poz. 834).

Zgodnie z powyższymi przepisami o kredyt mogą ubiegać się wszyscy studenci bez względu na uczelnię (państwowa i niepaństwowa) i system studiów (studia dzienne, zaoczne, wieczorowe), pod warunkiem, iż rozpoczęli studia przed ukończeniem 25 roku życia. Kredyty studenckie udzielane są przez banki komercyjne z dopłatą do oprocentowania z Funduszu Pożyczek i Kredytów Studenckich, ulokowanego w Banku Gospodarstwa Krajowego. Wysokość jednej raty kredytu jest jednakowa dla wszystkich kredytobiorców i wynosi 450 zł. (obecnie trwają prace legislacyjne nad kolejnym zwiększeniem raty kredytu o 10 zł od nowego roku akademickiego).

Mając na uwadze potrzebę ciągłego zwiększania dostępu do kształcenia w szkołach wyższych resort edukacji podjął działania mające na celu dalszy rozwój systemów bezzwrotnej i zwrotnej pomocy materialnej dla studentów. Zgodnie z ustaleniami Rady Ministrów, w ramach programu działań osłonowych w obszarze edukacji towarzyszącemu projektowi ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, planuje się zwiększenie finansowania z budżetu państwa pomocy materialnej dla studentów. Według propozycji resortu edukacji działania osłonowe w powyższym zakresie polegałyby w szczególności na: rozszerzeniu bezzwrotnej pomocy materialnej na studentów studiów wieczorowych i zaocznych oraz zrównaniu praw studentów uczelni państwowych i niepaństwowych, zwiększeniu wysokości raty kredytu studenckiego, wprowadzeniu prolongaty w spłacie kredytu dla bezrobotnych absolwentów i możliwości otrzymania kredytu przez uczestników studiów doktoranckich.

Formą rozszerzenia dostępu młodzieży niepełnosprawnej do kształcenia w szkołach wyższych jest odpowiedni system pomocy materialnej. Zgodnie z przepisami studenci niepełnosprawni podobnie jak studenci pełnosprawni korzystają z bezzwrotnej pomocy państwa w postaci: stypendium socjalnego, stypendium za wyniki w nauce, stypendium ministra za osiągnięcia w nauce, zapomóg, dopłat do zakwaterowania i dopłat do posiłku, a ponadto ze stypendiów specjalnych dla osób niepełnosprawnych. Wprowadzenie w 1998 r. stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych uzasadniają zwiększone koszty studiowania ponoszone przez te osoby.

Gdy mówimy o wkładzie Polski w rozwój kultury europejskiej należy mieć na uwadze nie tylko liczbę kształcących się w polskich uczelniach osób, wynikach badań i współpracy przedstawicieli środowiska akademickiego ze środowiskiem europejskich, lecz także należy mieć na względzie zachowanie odrębności i tożsamości narodowej, które również są warunkami zachowania kultury europejskiej w obecnym jej kształcie. W zakresie dotyczącym programów studiów, szczególnie w przypadku oceniania lub z perspektywy troski o zachowanie tożsamości narodowej, należy wskazać na istnienie ich dwóch wymiarów. Pierwszy, ważniejszy z nich związany jest z istotą nauki - nauka jest bowiem w swej istocie ponadnarodowa, jej prawdy, a także metodologia badawcza są niezależne od tego w jakim kraju powstają i funkcjonują. Jednak drugi jej aspekt łączy się z cechami akcydentalnymi, związanymi właśnie ze specyfiką tradycji nauczania w poszczególnych krajach. Tradycja ta jest zakorzeniona w kulturze narodowej każdego kraju i właśnie ona jest czynnikiem różniącym programy studiów powstające w poszczególnych krajach świata. Również nieco inne potrzeby i wyzwania stawiane przed mieszkańcami każdego z krajów Europy przyczynią się do pełniejszego rozwoju nauki, poprzez stawianie przed nią coraz to nowych celów.