Oświadczenie

Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej przekazał stanowisko w związku z oświadczeniem senatora Józefa Sztorca, złożonym na 36. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 35):

Warszawa, 13.04.2003 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku!

Po zapoznaniu się z przesłanym przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 25 marca 2003 r., znak: LP/043/105/03/V, tekstem oświadczenia złożonego przez Pana Senatora Józefa Sztorca podczas 36. posiedzenia Senatu RP w dniu 19 marca 2003 r., uprzejmie przekazuję następujące stanowisko.

Proces negocjacji akcesyjnych otwarty w dniu 31 marca 1998 r. dla sześciu państw stowarzyszonych z grupy określonej mianem Grupy Luksemburskiej, do której należy Polska, był prowadzony zgodnie z zasadami przedstawionymi delegacji polskiej podczas sesji Międzyrządowej Konferencji akcesyjnej Polska - Unia Europejska w dniu 23 kwietnia 1998 r. w Brukseli. Zasady te stanowiły m.in. że państwo kandydujące ma zadeklarować na wstępie negocjacji wolę przejęcia całego dorobku prawnego UE.

Rozpoczęty w kwietniu 1998 r. screening miał na celu dokonanie przeglądu prawodawstwa państw kandydujących pod kątem zgodności z dorobkiem prawnym Wspólnot Europejskich zwanym acquis communautaire.

Realizacja zobowiązań, przyjętych przez państwa kandydujące w trakcie negocjacji, miała doprowadzić do pełnej gotowości do członkostwa w Unii Europejskiej już w momencie podpisywania aktu akcesyjnego.

Zagadnienia dotyczące osób niepełnosprawnych stanowiły podobszar 13-ego obszaru negocjacyjnego pt. "Polityka społeczna i zatrudnienie". W negocjacjach prowadzonych z UE w tym obszarze uczestniczyło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Negocjacje te zostały rozpoczęte 30 września 1999 r. Natomiast tymczasowe zamknięcie obszaru negocjacyjnego "Polityka społeczna i zatrudnienie" nastąpiło w dniu 1 czerwca 2001 r.

Przegląd polskiego prawa z obszaru "Polityka społeczna i zatrudnienie - osoby niepełnosprawne", dokonany w związku z przygotowaniami do screening-u i formułowaniem polskiego stanowiska negocjacyjnego, wskazywał na dostosowanie przepisów krajowych dotyczących osób niepełnosprawnych do prawa wspólnotowego, na które w tym obszarze składały się wtedy dokumenty prawa wtórnego. Dokumenty takie w zasadzie nie mają dla państw członkowskich mocy bezpośrednio więżącej. Lecz wyznaczają jedynie cele, do których należy dążyć, oraz wskazują ogólne kierunki zalecanych działań. Nie było natomiast żadnych rozporządzeń lub decyzji skierowanych do państw członkowskich, a odnoszących się do osób niepełnosprawnych, zaś pierwszym dokumentem wiążącym państwa członkowskie UE, który dotyczy bezpośrednio osób niepełnosprawnych, jest Dyrektywa Rady z dnia 27 listopada 2000 r. w sprawie ustanowienia ogólnych ram dla równego traktowania przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu (2000/78/WE), opublikowana w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich nr L 303 z dnia 2 grudnia 2002 roku. Jej wdrożenie przez państwa członkowskie UE ma nastąpić najpóźniej do dnia 2 grudnia 2003 roku, z wyjątkiem postanowień dotyczących dyskryminacji ze względu na wiek i niepełnosprawność, w odniesieniu do których można skorzystać z wydłużonego dodatkowo o 3 lata okresu wdrożenia.

Projekt Rozporządzenia Komisji w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do pomocy państwa przeznaczonej na zatrudnienie został przedstawiony do publicznej konsultacji zainteresowanych stron przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji) jako dokument 2002/C 88/02 opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich Nr C88 z dnia 12 kwietnia 2002 r., a więc prawie rok po tymczasowym zamknięciu obszaru negocjacyjnego "Polityka społeczna i zatrudnienie". Należy on do dokumentów odpowiadających tematyce 6-ego obszaru negocjacyjnego "Polityka ochrony konkurencji".

Przygotowany przez Rząd RP w 2002 r. projekt nowelizacji ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, przekazany do Sejmu RP dnia 22 sierpnia 2002 r., nie pozostawał w sprzeczności z zapisami projektu Rozporządzenia Komisji opublikowanego w kwietniu 2002 r. Należy podkreślić, że w trakcie procesu uzgodnieniowego projekt nowelizacji przygotowany przez MPiPS nie budził wątpliwości Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz uzyskał pozytywną opinię Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej.

Nie było więc uzasadnienia dla ponownego otwarcia obszaru negocjacyjnego "Polityka społeczna i zatrudnienie" pozostającego w zakresie kompetencji MPiPS.

Należy nadmienić, że państwa kandydujące prowadziły negocjacje dotyczące obowiązującego stanu prawnego, a nie w sprawie projektów aktów prawnych, których konsultowanie stanowi przywilej państw członkowskich Unii Europejskiej. Po podpisaniu traktatu akcesyjnego Polska uzyska status "aktywnego obserwatora", co umożliwi udział w takiej roli w pracach Wspólnoty związanych z procesem legislacyjnym.

Rozporządzenie Komisji z dnia 12 grudnia 2002 roku zostało opublikowane w dniu 13 grudnia ubiegłego roku, a więc w dniu, w którym nastąpiło tymczasowe zamknięcie obszaru negocjacyjnego "Polityka konkurencji", poprzedzone przedstawieniem przez Polskę Prezydencji duńskiej (w dniu 20 listopada 2002 roku) swojej akceptacji dla zamknięcia tego rozdziału na zasadach zaproponowanych we wspólnym stanowisku. W dniu 13 grudnia 2002 roku odbyło się także podsumowujące spotkanie na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze dotyczące powiększenia UE.

Trzeba podkreślić, że w finalnej treści Rozporządzenia Komisji z dnia 12 grudnia 2002 roku, zostały zawarte niektóre zapisy wcześniej nie prezentowane w jego projekcie, a szczególnie definicja "zatrudnienia chronionego", która dzisiaj jest powodem pewnych wątpliwości.

Po wstępnej analizie treści Rozporządzenia z dnia 12 grudnia 2002 r. oraz jego spójności z ustawowo określonym systemem wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce, dokonanej w konsultacji z przedstawicielami Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej, należy wskazać na następujące elementy:

1. Rozporządzenie nie narzuca państwom członkowskim konieczności ograniczenia się do stosowania konkretnych określonych w nim form pomocy.

2. Zawarcie w Rozporządzeniu KE definicji "zatrudnienia chronionego" nie musi skutkować przeniesieniem jej wprost do polskiego ustawodawstwa i zmianą ustawowej definicji "warunków pracy chronionej". Pozostaje jedynie problem konieczności ograniczenia stosowania w kraju - bez uprzedniej notyfikacji - pewnej dodatkowej pomocy dla "beneficjentów zapewniających zatrudnienie chronione", o której mowa w art. 6 ust. 2 Rozporządzenia (tj. na "koszty budowy, instalacji lub rozbudowy danego zakładu i wszelkie koszty administracyjne oraz transportowe, które wynikają z zatrudniania pracowników niepełnosprawnych"), wyłącznie do podmiotów spełniających wspólnotowy warunek "zatrudnienia chronionego" zdefiniowanego w Rozporządzeniu. Pomoc ta dotyczyłaby obecnie zakładów aktywności zawodowej oraz części zakładów pracy chronionej, w "których przynajmniej 50% pracowników to pracownicy niepełnosprawni niebędący w stanie podjąć pracy na otwartym rynku pracy". W Rozporządzeniu KE tej grupy pracowników nie ogranicza się jedynie do osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności.

Należy ponadto nadmienić, że w 2002 roku prawie 70% ogółu zakładów pracy chronionej wykazywało wyższy niż 50% wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

3. Możliwość udzielania przez okres jednego roku pomocy brutto w wysokości nie wyższej niż 60% odnośnych kosztów wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, o której mowa w art. 5 Rozporządzenia KE odnosi się do rekrutacji nowych pracowników.

4. System miesięcznych dofinansowań dla określonych w ustawie pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne, który wynika z art. 25 i 26a ustawy oraz rozwiązanie dotyczące zwrotu kosztów przystosowania tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych, zawarte w art. 26 ustawy, spełniają przesłanki określone w art. 6 Rozporządzenia KE. Wykorzystanie udzielanej pomoc musi być rzetelnie udokumentowane przez beneficjenta.

5. Pomoc wynikająca z art. 25 i 26a ustawy nie może przekroczyć "poziomu koniecznego dla zrekompensowania wszelkiej zmniejszonej wydajności wynikającej z niepełnosprawności pracownika lub pracowników" oraz wszelkich kosztów dodatkowych wobec kosztów, które beneficjent poniósłby zatrudniając pracowników niebędących osobami niepełnosprawnymi.

Niezbędne więc będzie wypracowanie - przy udziale ekspertów i przedstawicieli osób niepełnosprawnych - metody określania "niższej produktywności" oraz zdefiniowanie "podwyższonych kosztów zatrudniania" niepełnosprawnych pracowników i sposobu dokumentowania tych poniesionych kosztów.

6. Dla samych osób niepełnosprawnych system pomocy państwa dla pracodawców akceptowanej przez KE na mocy Rozporządzenia z dnia 12 grudnia 2002 r. jest systemem korzystnym, który może stanowić rzeczywiste ułatwienie w znalezieniu i utrzymaniu zatrudnienia.

Stawia on jednak pewne wymagania przed pracodawcą, tj. wnioskowanie o pomoc, prowadzenie ewidencji i dokumentowanie wydatków. Wobec tego zasadnym wydaje się rozważenie możliwości kierowania pomocy nie do pracodawcy, a do konkretnej osoby (wzorem państw członkowskich UE), która chce uzyskać zatrudnienie i wymaga w związku z tym opracowania i realizacji indywidualnego programu wsparcia.

Reasumując należy podkreślić, że fakt respektowania przez Polskę przepisów Rozporządzenia KE nie oznacza utraty przez osoby niepełnosprawne obecnego zatrudnienia w zakładach pracy chronionej. Jedynie wielkość pomocy udzielanej zakładom pracy chronionej powinna znaleźć uzasadnienie w rzeczywiście ponoszonych podwyższonych kosztach, które dają się określić i udokumentować.

Pomoc ta powinna służyć wyrównaniu szans osób niepełnosprawnych na rynku pracy i ich rehabilitacji zawodowej, aby możliwe było skorzystanie z potencjału niepełnosprawnych pracowników bez obciążania pracodawców podwyższonymi, niezrekompensowanymi kosztami ich zatrudniania.

Pragnę podkreślić, że sprawie wyjaśnienia wszelkich wątpliwości w omawianym zakresie będą poświęcone także dalsze działania administracji rządowej.

Z poważaniem

Minister

Up. Sekretarz Stanu
Joanna Banach

Oświadczenie