Warszawa, dnia 27.10. 2004 r.

Zgodnie z art. 33 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.) osobom należącym do Kościoła zapewnia się swobodę zrzeszania w celu realizacji zadań wynikających z misji Kościoła. Prawo to jest wykonywane w ramach organizacji kościelnych i katolickich.

Organizacje kościelne mają na celu w szczególności działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego i nauki katolickiej. Działają w ramach tych kościelnych osób prawnych, w których zostały powołane. O erygowaniu organizacji o zasięgu ponaddiecezjalnym Sekretariat Episkopatu Polski powiadamia Urząd do Spraw Wyzwań. Organizacje wymienione w pkt 1 mogą nabyć osobowość prawną w trybie art. 10 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Do organizacji katolickiej stosuje się przepisy prawa o stowarzyszeniach, z tym, że władzy kościelnej przysługuje prawo cofnięcia aprobaty, a także wystąpienie do sądu z wnioskiem o rozwiązanie stowarzyszenia, co jednak wymaga uzgodnienia w Komisji Wspólnej. W przypadku likwidacji organizacji katolickiej do jej majątku stosuje się odpowiednio przepisy o majątku zlikwidowanych kościelnych osób prawnych, chyba że ich statut stanowi inaczej.

Można przyjąć, że w zakresie stosunków między Rzeczypospolitą Polską i Kościołem Katolickim występują trzy podstawowe kategorie osób prawnych, poza Kościołem Katolickim (art. 4 ust. 1 Konkordatu). Są to: instytucje kościelne terytorialne i personalne, które uzyskały osobowość prawną na podstawie przepisów prawa kanonicznego (art. 4 ust. 2 Konkordatu) oraz inne instytucje kościelne, które uzyskały osobowość prawną na podstawie prawa polskiego (art. 4 ust. 3 Konkordatu) np. stowarzyszenia i fundacje.

Z różnorodnością kategorii jednostek organizacyjnych Kościoła Katolickiego, które posiadają osobowość prawną wiąże się wielość trybów uzyskania przez nie tej osobowości. Tzw. inne jednostki organizacyjne kościoła, o których mowa w art. 10 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.), więc inne niż wymienione w art. 6-10 powołanej ustawy - w tym stowarzyszenia, mogą uzyskać osobowość prawną w drodze rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Jeśli są to natomiast organizacje katolickie zakładane przez osoby należące do kościoła katolickiego za aprobatą władzy kościelnej, to nabywają one osobowość prawną w trybie wynikającym z ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.), a więc po uzyskaniu wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Tryb nabywania osobowości prawnej w wyniku wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej, jest właściwy również dla jednostek organizacyjnych kościoła katolickiego działających wprost w formie stowarzyszeń (zarejestrowanych), a także do tych jednostek, które są tworzone w formie fundacji (funduszy kościelnych), do których stosuje się przepisy ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o funduszach (Dz.U. z 1991 r., Nr 46, poz. 203 ze zm., art. 26 Konkordatu i art. 58 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej w zw. Z art. 7 ustawy o fundacjach).

W związku z wejściem w życie Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego dnia 28 lipca 1993 r. (Dz.U. Nr 51, poz. 318) wynika potrzeba ujednolicenia procedury uzyskiwania osobowości prawnej przez instytucje kościelne, o których mowa w art. 4 ust. 3 Konkordatu, na podstawie przepisów prawa polskiego.

Możliwość uzyskania osobowości prawnej na podstawie prawa polskiego odnosi się do stowarzyszeń publicznych powołanych przez Kompetentną władzę kościelną lub innych publicznych osób prawnych. Nie dotyczy natomiast fundacji, o których mówi art. 26 Konkordatu (kościelne osoby prawne mogą zakładać fundacje, do których stosuje się prawo polskie). Uzyskanie osobowości prawnej przez fundacje odbywa się w drodze rejestracji w sądzie zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz.U. z 1991 r., Nr 46, poz. 203 ze zm.). Działalność tych fundacji opiera się na przepisach tej ustawy, z uwzględnieniem art. 58 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego RP (Dz.U. z 1989 r., Nr 29, poz. 154 ze zm.).

Potwierdzeniem posiadania osobowości prawnej w świetle prawa polskiego jest więc rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, opublikowane w Dzienniku Ustaw RP.

Prywatne stowarzyszenia kościelne mogą uzyskać osobowość prawną na zasadach określonych w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. z 1989 r. Nr 20, poz. 104 z późn. zm.), przez wpis do rejestru sądowego.

Należy również pamiętać, że niezależnie od terminologii kościelnej i nazwy własnej danej publicznej osoby prawnej stosuje się do niej określenie ogólne, czyli - jednostka organizacyjna Kościoła (art. 10 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., organizacja kościelna (art. 34 tejże ustawy) oraz inna instytucja kościelna (art. 4 ust. 3 Konkordatu).

Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Krakowa-Śródmieścia z 17 stycznia 2002 r. do Krajowego Rejestru Sądowego, rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej zostało wpisane stowarzyszenie pod nazwą Arcybractwo Miłosierdzia - Nr KRS 00000 73466 (poprzednio zarejestrowane w Sądzie Okręgowym w Krakowie pod nr 199).

Różnica w nazwie stowarzyszenia ujawnionego w KRS w stosunku do nazwy wymienionej w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji pozwala na przypuszczenie (brak informacji o składzie osobowym organów Stowarzyszenia Arcybractwa Miłosierdzia p.w. Bogurodzicy Najświętszej Maryi Panny Bolesnej uniemożliwia jednoznaczne stwierdzenie), że są to dwa różne stowarzyszenia.

Przyjmując jednak zgodnie z informacją wynikającą z oświadczenia Senatorów RP Adama Bieli i Jana Szafrańca, że doszło do uzyskania podwójnej osobowości prawnej przez to samo stowarzyszenie, podkreślić należy, że nie istnieje prawna możliwość zniesienia jednej z nich w jakikolwiek sposób z urzędu. Uchylenie rozporządzenia byłoby możliwe jedynie na wniosek podmiotu, który wnosił o nadanie osobowości prawnej, natomiast wykreślenie przez sąd z rejestru może nastąpić tylko jako skutek innej czynności prawnej (np. w razie rozwiązania się stowarzyszenia na podstawie własnej uchwały, bądź rozwiązania stowarzyszenia przez sąd) po przeprowadzeniu likwidacji i zgłoszeniu do sądu przez likwidatora wniosku o wykreślenie stowarzyszenia z rejestru.

W przypadku Stowarzyszenia, o którym mowa w oświadczeniu Panów Senatorów niewłaściwa kwalifikacja Stowarzyszenia przez jego zarząd, bądź przez władze kościelne, które wnioskowały o nadanie osobowości prawnej rozporządzeniem ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji powoduje, że informacja o tej organizacji może wprowadzać w błąd zainteresowanych działalnością Stowarzyszenia i współuczestników obrotu prawnego. Wymaga zatem wyjaśnienia przez osoby i organy bezpośrednio zainteresowane.