Minister Edukacji Narodowej i Sportu przekazał wyjaśnienie w związku z oświadczeniem senatora Henryka Stokłosy, złożonym na 80. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 85):
Warszawa, 2005-05-20
Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowny Panie Marszałku,
odpowiadając na oświadczenie Pana Senatora Henryka Stokłosy, złożone na 80. posiedzeniu Senatu RP, w sprawie możliwości zrealizowania zadań w zakresie udzielania pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów uprzejmie wyjaśniam.
Zgodnie z Ustawą z dnia 16 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 281, poz. 2781) wprowadzony został nowy, systemowy model pomocy materialnej dla uczniów. Powyższy akt prawny dodał do ustawy o systemie oświaty nowy rozdział 8a "Pomoc materialna dla uczniów", który w sposób szczegółowy określa zasady udzielania pomocy materialnej dla uczniów w postaci stypendium szkolnego, zasiłku szkolnego, stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, stypendium Prezesa Rady Ministrów, stypendium ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Zgodnie z art. 90r pkt 2 ustawy o systemie oświaty środki na realizację stypendiów zostały zagwarantowane w ustawie budżetowej na 2005 r. w rezerwie celowej nr 55 "Narodowy Program Stypendialny". W 2005 roku na ten cel parlament przyznał kwotę 242 500 000 zł.
Należy podkreślić, że realizacja pomocy materialnej dl uczniów nie jest działaniem nowym. W 2003 roku jednostki samorządu terytorialnego wydatkowały łącznie na ten cel w skali kraju kwotę ok. 10 mln zł. Pomoc materialna dla uczniów była udzielana na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 1993 r. w sprawie warunków, form i trybu przyznawania, wypłacania oraz wysokości pomocy materialnej dla uczniów (Dz.U. Nr 74, poz. 350 z późn. zm.).
Jednocześnie trzeba stwierdzić, że przeznaczone w br. w budżecie państwa środki finansowe nie pozwalają na udzielenie pomocy stypendialnej wszystkim uczniom uprawionym do ubiegania się o taką pomoc, a jedynie tym, którym jest ona najbardziej potrzebna. Należy oczekiwać, że doświadczenia roku bieżącego oraz zgłaszane przez jednostki samorządu terytorialnego potrzeby w kolejnych latach spowodują zwiększenie przez parlament nakładów na realizację programu stypendialnego dla uczniów.
Kwota powyższej dotacji celowej została wyliczona dla poszczególnych gmin zgodnie z algorytmem zamieszczonym w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 22 lutego 2005 r. w sprawie terminów przekazywania dotacji celowej gminom na dofinansowanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym oraz sposobu ustalania wysokości tej dotacji (Dz.U. z 2005 r. Nr 36, poz. 319).
Należy podkreślić, że algorytm jest jednak metodą statystyczną podziału dotacji i będąc kategorią ogólną nie może uwzględniać wszystkich lokalnych problemów występujących w jednostkach samorządu terytorialnego, bowiem zatraciłby swój uniwersalny charakter.
Dane, na podstawie, których dokonano wyliczenia kwoty dotacji dla gmin pochodzą z Ministerstwa Finansów, Głównego Urzędu Statystycznego oraz odpowiednich departamentów urzędów wojewódzkich. Dane te dotyczą roku 2004. Informacja o wysokości dotacji dla poszczególnych gmin została przekazana zainteresowanym jednostkom w połowie marca, przed ustawowym terminem przygotowania regulaminów wypłacania stypendiów. Środki zaś są przekazywane systematycznie, zgodnie z § 2 cytowanego rozporządzenia.
Zgodnie z art. 90p ust. 1 ustawy z dna 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) udzielanie świadczeń pomocy materialnej dla uczniów o charakterze socjalnym stanowi zadanie własne gminy, na realizację którego gmina otrzymuje dofinansowanie (art. 90r ust. 1 ustawy). Oznacza to, że gminy mogą uzupełnić już istniejący system stypendialny środkami własnymi lub też opracować własne programy pomocy uczniom z wykorzystaniem środków własnych, współpracy z organizacjami pożytku publicznego lub wolontariatu.
Przepisy ustawy nie zobowiązują gmin do przeznaczania na ten cel środków własnych, lecz do przygotowania gminnych regulaminów przyznawania pomocy materialnej dla uczniów, finansowanej z budżetu państwa.
Opracowanie gminnego regulaminu udzielania pomocy materialnej uczniom ma na celu umożliwienie udzielenia pomocy edukacyjnej uczniom najbardziej potrzebującym takiego wsparcia w danym środowisku lokalnym, co zarówno w trakcie prac parlamentarnych jak i w materiałach informacyjnych było wyraźnie podkreślane.
Osiągnięcie tego celu będzie możliwe tylko w sytuacji bardzo dobrego zdiagnozowania potrzeb własnego środowiska przez samorząd gminy przy zintegrowanej współpracy odpowiednich jednostek organizacyjnych samorządu (szkół, ośrodka pomocy społecznej), jak również organizacji pożytku publicznego oraz wolontariatu.
Regulamin, przygotowany przez gminę powinien w swojej konstrukcji zawierać elastyczne mechanizmy udzielania pomocy edukacyjnej dla uczniów, które zapisane zostały w ustawie o systemie oświaty, a tym samym umożliwiać optymalne wykorzystanie środków finansowych przeznaczonych w budżecie państwa na ten cel.
Jednym z tych mechanizmów jest wysokość kwoty uprawniającej do ubiegania się o pomoc edukacyjną (art. 90d ust. 7 ustawy o systemie oświaty). Miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia, umożliwiająca ubieganie się o tę pomoc nie może przekroczyć 316 złotych. Nie jest uzasadnione traktowanie pojęć "uprawniony do ubiegania się o pomoc" i "uprawnionych do otrzymania pomocy" jako tożsamych. Następnym jest wartość pomocy (wahająca się od 44,80 do 112 zł). Trzecim jest czas, na jaki można przyznawać pomoc: od jednego miesiąca do dziesięciu miesięcy w przypadku uczniów lub od jednego miesiąca do dziewięciu miesięcy w przypadku słuchaczy kolegiów. Kolejnym mechanizmem jest możliwość zróżnicowania częstotliwości udzielania pomocy - może ona być realizowana w okresach innych niż miesięcznie lub jednorazowo w zależności od rzeczywistych potrzeb edukacyjnych ucznia. Dalszy mechanizm to przestrzeganie celowego i edukacyjnego charakteru stypendiów szkolnych, przeznaczonych wyłącznie na zaspokajanie potrzeb edukacyjnych uczniów. Ustawa w art. 90d ust. 2 do 5 precyzuje, jakie formy działań edukacyjnych są wskazane do realizacji wobec uczniów, pozostawiając jednocześnie ostateczną decyzję władzom samorządowym.
Stypendium szkolne nie może zostać przeznaczone na wsparcie materialne rodzin znajdujących się w ciężkiej sytuacji, w ich codziennej egzystencji, ale na pomoc uczniowi w dostępie do edukacji, wyrównywania jego szans edukacyjnych - pomimo niekorzystnej sytuacji finansowej jego rodziny.
Przytoczone przez Pana Senatora wyliczenia, dotyczące zapotrzebowania na środki finansowe na pomoc stypendialną są konsekwencją rozwiązań przyjętych przez gminy w regulaminach udzielania tej pomocy, w których nie wykorzystano rozwiązań zapisanych w ustawie, natomiast zastosowano automatyczne przemnożenie liczby uprawnionych do ubiegania się o pomoc, przez wysokość świadczenia i pełną liczbę miesięcy, na jaką można przyznać pomoc.
Mam nadzieję, że przedstawione wyjaśnienia dokładnie ukazują zmiany wprowadzone w ustawie o systemie oświaty w zakresie udzielania pomocy materialnej dla uczniów oraz mechanizmy, którymi powinny posługiwać się jednostki samorządu terytorialnego, celem jak najlepszego wykorzystania przyznanej dotacji na pomoc edukacyjną dla uczniów.
Z wyrazami szacunku
wz MINISTRA
PODSEKRETARZ STANU
Anna Radziwiłł