Pragnę zwrócić uwagę na sytuację Zabużan, to jest obywateli polskich uprawnionych do otrzymania zadośćuczynienia materialnego za mienie pozostawione na obszarach Kresów Wschodnich RP, wchodzących obecnie w skład terytorium państwowego Białorusi, Litwy oraz Ukrainy. Mimo że Zabużanie nigdy, nawet w okresie PRL, nie byli pozbawieni prawa do odszkodowania, to do dnia dzisiejszego wielu z nich nie otrzymało rekompensaty.

Poprzedni rząd próbował rozwiązać problem Zabużan poprzez ustawę reprywatyzacyjną. Łączenie dzisiejszych roszczeń zabużańskich z kwestią reprywatyzacji jest jednak nieuzasadnione i dowodzi braku zrozumienia problemu. Należy bowiem zwrócić uwagę na zdecydowanie odmienną sytuację prawną Zabużan i osób wysuwających roszczenia reprywatyzacyjne. O ile w przypadku ustawy reprywatyzacyjnej chodzi o zmianę istniejącego porządku prawnego poprzez przywrócenie majątku osobom pozbawionym go na mocy ówczesnych i wciąż obowiązujących aktów prawnych, to w przypadku Zabużan chodzi wyłącznie o umożliwienie korzystania z przysługujących im praw poprzez usunięcie niczym nieuzasadnionych ograniczeń. Prawa majątkowe osób, które zostały pozbawione mienia - tak zwanego mienia zabużańskiego - bo pozostawiły je na terenach niewchodzących obecnie w skład państwa polskiego, wynikają z układów "republikańskich" zawartych przez PKWN w 1944 r. z Ukrainą, Białorusią i Litwą, a także umów międzynarodowych z ZSRR. Prawa te były wielokrotnie potwierdzane, zarówno przez regulacje ustawowe, jak i orzeczenia sądowe, w tym Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego, na przykład przez uchwały SN z 1990 r. - III AZP 12/90, z 1991 r. - III CZP 84/90, z 1992 r. - III CZP 33/92, orzeczenie TK z 1987 r. - P1/87, a także wiele innych.

Obecnie podstawę prawną dla realizacji praw Zabużan stanowi przede wszystkim art. 212 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (DzU z 2000 r., nr 46, poz. 543), a szczegółowe zasady i tryb realizacji tych roszczeń określa rozporządzenie RM z dnia 13 stycznia 1998 r. (DzU z 1998 r., nr 9, poz. 32 z późniejszymi zmianami). Jednakże na podstawie przepisów tej ustawy oraz trzech innych ustaw Zabużanie są faktycznie pozbawieni możliwości korzystania ze swoich praw.

Niestety, również ostatnie zmiany legislacyjne wprowadzają kolejne ograniczenia w realizacji praw Zabużan. Ustawa z dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów, ustawy o działach administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU z 29 grudnia 2001 r., nr 154, poz. 1800) w art. 21 pkt 17 lit. b dokonuje bardzo niekorzystnej dla Zabużan zmiany ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami Skarbu Państwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego. Przepis ten stanowi, że art. 212 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami - podstawowy dla dochodzenia roszczeń przez Zabużan - nie będzie miał zastosowania do mienia skarbu państwa będącego pod zarządem lub w użytkowaniu jednostek organizacyjnych podporządkowanych lub nadzorowanych przez ministra obrony narodowej, niewykorzystywanego przez te jednostki do realizacji ich zadań. W praktyce zmiana ta wyklucza zaspokojenie roszczeń Zabużan z zasobów Agencji Mienia Wojskowego.

Moim zdaniem konieczna jest szybka zmiana i naprawa aktualnie obowiązującego ustawodawstwa, tak aby umożliwić osobom wywłaszczonym i wysiedlonym z kresów II Rzeczypospolitej Polskiej i ich spadkobiercom realizację nabytych przez nich praw. W tym celu należy rozszerzyć i przywrócić możliwość realizacji uprawnień Zabużan na takie podmioty, jak Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa i Agencja Mienia Wojskowego.

Najbardziej pilne i niezbędne zmiany to uchylenie art. 17 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (DzU z 1994 r., nr 1, poz. 3), uchylenie art. 213 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (DzU z 2000 r., nr 46, poz. 543) oraz nowelizacja art. 212 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (DzU z 2000 r., nr 46, poz. 543) poprzez dodanie w tym artykule po wyrazach "lub lokali" wyrazów "oraz nieruchomości rolnych". Tym samym zostanie przywrócone pierwotne prawo zapisane w art. 81 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości. Dzięki tym zmianom Zabużanie będą mogli realizować swoje prawa w odniesieniu do nieruchomości rolnych skarbu państwa znajdujących się obecnie we władaniu Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Należy podkreślić, że mimo obecnych problemów budżetu państwa należałoby jak najszybciej podjąć kroki zmierzające do zrealizowania praw przysługujących osobom, które zostały wysiedlone z byłych województw wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej. Pragnę zwrócić uwagę, że ułatwiając cudzoziemcom zakup polskiej ziemi, wprost nie wypada pozbawiać obywateli polskich otrzymania tejże ziemi w ramach rekompensaty. Proszę pamiętać, że Zabużan wysiedlono z rodzinnych stron dlatego, że byli Polakami, a nie dlatego, że byli "posiadaczami".