Warszawa, dn. 10 LIP.2003 r.

W związku z pismem Pana Marszałka z dnia 17 czerwca 2003 roku, znak: BPS/DSK-043-270/03 przedstawiam odpowiedź na oświadczenie Pani senator Ewy Serockiej złożone podczas 42. posiedzenia Senatu RP w dniu 12 czerwca 2003 roku, dotyczące problemów związanych z zamknięciem finansowym inwestycji - budowy Żarnowieckiej Elektrowni Gazowej, w kontekście prac resortu gospodarki, pracy i polityki społecznej nad programem restrukturyzacji kontraktów długoterminowych.

Proces restrukturyzacji sektora elektroenergetycznego i liberalizacji rynku energii elektrycznej trwa w Polsce od kilku lat i jest podyktowany m.in. potrzebą poprawy efektywności tego sektora i koniecznością uzyskania cen energii, które będą atrakcyjne dla polskich przedsiębiorstw i konkurencyjne w stosunku do oferowanych przez przedsiębiorstwa działające w Unii Europejskiej. Działania Rządu w tym zakresie uległy przyśpieszeniu w ostatnim okresie w związku z procesem przygotowań sektora do efektywnego funkcjonowania na jednolitym europejskim rynku energii elektrycznej oraz dostosowaniem polskiego prawa do przepisów regulujących ten obszar w Unii Europejskiej. Podstawą działań organów administracji rządowej w tym zakresie są następujące dokumenty: "Ocena realizacji i korekta założeń polityki energetycznej Polski do 2020 roku"(przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 2 kwietnia 2002 r.) oraz opracowane na podstawie zawartych w niej zapisów "Aktualizacja programu wprowadzania konkurencyjnego rynku energii elektrycznej w Polsce" i "Program realizacji polityki właścicielskiej Ministra Skarbu Państwa w odniesieniu do sektora elektroenergetycznego" - obydwa dokumenty zostały przyjęte przez Radę Ministrów na posiedzeniu w dniu 28 stycznia 2003 r.

Najważniejszym zadaniem, którego realizację zakłada Harmonogram działań określony w dokumencie "Aktualizacja programu wprowadzania konkurencyjnego rynku energii elektrycznej w Polsce", jest restrukturyzacja kontraktów długoterminowych. Kontrakty długoterminowe (KDT) na zakup mocy i energii elektrycznej zostały zawarte między Polskimi Sieciami Elektroenergetycznymi (PSE) S.A. a wytwórcami energii elektrycznej w latach 1994-2001. Należności za energię elektryczną sprzedaną w ramach tych umów służą jako poręczenie kredytów bankowych zaciągniętych przez przedsiębiorstwa podsektora wytwarzania na inwestycje modernizacyjne (głównie w zakresie efektywności i poprawy standardów ochrony środowiska).

Konieczność restrukturyzacji KDT wynika z faktu, że obejmują one obecnie ok. 60% energii elektrycznej sprzedawanej w Polsce, wyłączając ją tym samym z wolnego obrotu. Ponadto cena w nich określona wyższa jest od ceny rynkowej, co powoduje utrzymywanie wyższych, niż wynikałoby to z sytuacji na rynku, cen dla odbiorców końcowych. Rozwiązanie kontraktów długoterminowych w ramach ich restrukturyzacji radykalnie zmieni sytuację uczestników rynku energii elektrycznej, zwłaszcza podsektorów wytwarzania, dystrybucji i obrotu. Uwolnienie ok. 60% wolumenu energii elektrycznej zwiększy obszar rozwiązań konkurencyjnych w elektroenergetyce. Poddanie energii elektrycznej dotychczas uwięzionej w ramach KDT swobodnej rynkowej grze podaży i popytu powinno skutkować obniżeniem cen dla odbiorców hurtowych a w konsekwencji - dla odbiorców końcowych. Ponadto z obrotu energią elektryczną wyłączone zostaną PSE S.A., które powinny pełnić wyłącznie funkcję Operatora Systemu Przemysłowego, odpowiedzialnego za niezawodne i bezpieczne działania Krajowego Systemu Elektroenergetycznego.

Rozwiązanie problemu KDT jest realizacją zobowiązania przedakcesyjnego Polski i powinno nastąpić przed przystąpieniem do UE. Próby rozwiązania tego problemu były podejmowane przez Rząd od roku 1998 i obejmowały początkowo zamiar cesji praw i transfer obowiązków wynikających z KDT na zakłady energetyczne, a następnie zakładano wprowadzenie tzw. Systemu Opłat Kompensacyjnych, który na bieżąco miał kompensować różnice pomiędzy przychodami rynkowymi wytwórców i ich przychodami w ramach KDT. Koncepcji tych, opartych na dobrowolnej inicjatywie ich realizacji przez strony KDT, nie udało się wdrożyć.

Według obecnie opracowywanego projektu programu restrukturyzacji KDT, kontakty te zostaną rozwiązane z mocy prawa (w drodze specjalnej ustawy). Ustawa zawierać będzie przepis o charakterze bezwzględnie obowiązującym, w myśl którego w określonym terminie KDT ulegają rozwiązaniu. W zamian za rozwiązane KDT wytwórcy otrzymają rekompensatę, która będzie wypłacona z chwilą rozwiązania KDT. Umożliwi to zaistnienie pełnej konkurencji między wytwórcami, których przychody ze sprzedaży energii elektrycznej pochodzić będą wyłącznie z wolnego rynku.

W większości przypadków kontrakt długoterminowy jest podstawowym zabezpieczeniem udzielonego finansowania danego projektu inwestycyjnego (tj. kredytów bankowych i dłużnych papierów wartościowych). Otrzymana rekompensata powinna pomóc wytwórcom zredukować stan swoich zobowiązań finansowych, wynikających z realizowanych programów inwestycyjnych do poziomu umożliwiającego im racjonalne funkcjonowanie na wolnym rynku. Dlatego też istotne jest aby wytwórcy otrzymali rekompensatę z chwilą rozwiązania KDT.

W celu minimalizacji ryzyka, że wytwórcy wykorzystają środki z rekompensaty w sposób niezgodny z oczekiwaniami instytucji finansujących, przed wdrożeniem programu prowadzone są konsultacje z bankami. Celem takich spotkań jest zaprezentowanie bankom zagrożeń wynikających z utrzymywania obecnego systemu KDT oraz korzyści wynikających z wdrożenia projektu. W wyniku konsultacji poczynione zostaną uzgodnienia pomiędzy wytwórcami a ich instytucjami finansującymi dotyczące zmiany warunków finansowania a w szczególności kwestii zabezpieczeń i wcześniejszej spłaty.

Głównym efektem wdrożenia programu restrukturyzacji KDT będzie szybki rozwój konkurencyjnego rynku energii elektrycznej. Przeciętny spadek cen energii elektrycznej w krajach, w których wprowadzono rozwiązania rynkowe w elektroenergetyce - a rozwój rynku jest w nich jeszcze w początkowej fazie - wyniósł ok. 20% w ciągu ostatnich 5 lat.

W toku prac resortu nad projektem programu restrukturyzacji kontraktów długoterminowych w sprawie problemów z rozpoczęciem budowy Żarnowieckiej Elektrowni Gazowej poświęcono wiele uwagi. W styczniu br. do wytwórców, którzy posiadają kontrakty długoterminowe podpisane z Polskimi Sieciami Elektroenergetycznymi S.A., została wysłana informacja o prowadzonych w resorcie pracach nad projektem programu restrukturyzacji KDT z prośbą o podanie nazw instytucji finansujących realizowane przez wytwórców inwestycje, które zgodnie z przyjętym harmonogramem prac miały uczestniczyć w konsultacjach przygotowywanych rozwiązań. Takie pismo zostało również skierowane do ŻEG Sp. z o.o., jednakże MGPiPS nie otrzymało wymaganej informacji. W odpowiedzi Zarząd ŻEG Sp. z o.o. zasygnalizował, że nie zostały zakończone rozmowy w sprawie kredytowania ich inwestycji i wyraził opinię, że po opublikowaniu informacji o pracach resortu nad projektem programu restrukturyzacji KDT wystąpiły trudności w sfinalizowaniu tych rozmów i zagrożone jest dotrzymanie terminu zamknięcia finansowego inwestycji. W związku z tym ŻEG Sp. z o.o. widział potrzebę przesunięcia tego terminu w kontrakcie z PSE S.A. o ok. 18 miesięcy.

Mając na uwadze fakt, że budowa elektrowni na terenie województw pomorskiego, oprócz korzyści społecznych w postaci nowych miejsc pracy przy budowie i eksploatacji obiektu, jest również wypełnieniem istniejącej obecnie w północnej Polsce luki w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym, polegającej na braku systemowego źródła mocy, zorganizowano szereg spotkań kierownictwa Ministerstwa z Zarządem ŻEG Sp. z o.o. z udziałem przedstawicieli PSE S.A., w trakcie których zaangażowane strony kontraktu zaprezentowały sytuację zaistniałą po rozpoczęciu prac nad programem restrukturyzacji KDT oraz przedstawiły propozycje rozwiązania problemów ŻEG Sp. z o.o. Z analizy sytuacji wynikało, że inwestor pomimo poniesienia wysokich kosztów przygotowania inwestycji, w ciągu 8 lat od rozpoczęcia działalności na terenie województwa pomorskiego, nie uzyskał kredytu na jej sfinansowanie oraz nie rozpoczął prac konstrukcyjnych.

Opinia, że ogłoszenie przez Rząd prac nad restrukturyzacją KDT zniechęciło branki do dalszych rozmów na temat zamknięcia finansowania inwestycji ŻEG, jest w świetle poniższych faktów nieuzasadniona. Jak już wspomniano, kwestią rozwiązania problemu KDT Rząd zajmuje się od 1998 roku. Wszystkie dotychczasowe koncepcje rozwiązania tego problemu były przez Rząd ogłaszane i dyskutowane w środowisku elektroenergetyki, a metoda polegająca na Systemie Opłat Kompensacyjnych była nawet już wprowadzona do ustawy Prawo energetyczne i rozporządzenia tzw. taryfowego. Potrzeba rozwiązania problemu KDT wynika z regulacji UE i procesy z tym związane określane jako rekompensowanie kosztów osieroconych toczą się w większości krajów UE. Podobne zjawiska występują również w niektórych stanach USA, które prowadzą proces liberalizacji rynku energii elektrycznej. Trudno się więc zgodzić z opinią, że rozmowy prowadzone przez resort gospodarki, pracy i polityki społecznej z bankami usztywniły pozycję inwestycji finansowych i spowodowały wstrzymanie decyzji dotyczącej finansowania budowy elektrowni gazowej w Żarnowcu.

Pod znakiem zapytania argumentację ŻEG Sp. z o.o. stawia fakt, iż pomimo procesu konsultacji prowadzonego przez MGPiPS z bankami kredytującymi przedsięwzięcia inwestycyjne realizowane w ramach KDT, spółka ta nie wskazała banków, z którymi rozmawia na temat finansowania inwestycji. O mających się odbywać konsultacjach z bankami wiedzieli wszyscy wytwórcy, w tym również ŻEG Sp. z o.o., ponieważ jak już wspomniano lista banków była ustalana w drodze korespondencji MGPiPS z wytwórcami będącymi stroną KDT.

Mając na uwadze obowiązujący stan prawny, Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej uznaje, że zmiany warunków umowy cywilno-prawnej zawartej przez PSE S.A. i ŻEG Sp. z .o., w tym wnioskowane przez ŻEG Sp. z o.o. przesunięcie terminu zamknięcia finansowego, mogą być dokonane wyłącznie przez strony tej umowy. Prace rządowe nad programem restrukturyzacji KDT, a także prośba Pani Senator o udzielenie pomocy w przesunięciu terminu obowiązującego w kontrakcie, nie stanowią okoliczności uprawniającej Ministra ani też innych członków Rządu do bezpośredniej ingerencji w stosunki handlowe pomiędzy firmami.

Jednakże jestem zobowiązany poinformować Panią Senator, że kontrakt Żarnowieckiej Elektrowni Gazowej (ŻEG) Sp. z o.o. z punktu widzenia programu restrukturyzacji KDT jest specyficzny z uwagi na fakt, że nie zostały zawarte umowy kredytowe i proces inwestycyjny jeszcze się nie rozpoczął. Rozwiązania przyjęte w programie restrukturyzacji KDT muszą być zgodne z wytycznymi Komisji Europejskiej dotyczącymi metodologii rekompensowania kosztów osieroconych, gdyż cały program będzie podlegał ocenie Komisji pod kątem zgodności z prawem UE, szczególnie w aspekcie wykorzystania pomocy publicznej. Według wytycznych KE ważnym kryterium objęcia KDT programem, jest warunek, że zobowiązania związane z kosztami osieroconymi muszą mieć charakter zobowiązań nieodwołalnych. W tym kontekście KDT, pod które zawarto umowy kredytowe to kryterium "nieodwołalności" spełniają, natomiast tam gdzie linia kredytowa nie została jeszcze otwarta, kwestia odstąpienia od podjętych zobowiązań może być jeszcze rozważana.

W ramach prowadzonych prac nad programem restrukturyzacji KDTR odbywały się konsultacje z ekspertami, w trakcie których koncentrowano się na istniejących w kontekście wytycznych Komisji Europejskiej możliwościach uwzględnienia poszczególnych kontraktów, w tym również kontraktu ŻEG Sp. z o.o., w programie ich restrukturyzacji. W tym kontekście, w przypadku kontraktu ŻEG Sp. z o.o., istotnym dla programu restrukturyzacji KDT, jest m.in. fakt, że koszty, które przedsiębiorstwa poniosłyby po terminie 18 lutego 2006 r. nie mogą, co do zasady, stanowić kosztów osieroconych. W związku z tym, gdyby nastąpiło przesunięcie terminu zakończenia realizacji tej inwestycji poza terminem wskazany wytycznych, objęcie kontraktu ŻEG Sp. z o.o. programem restrukturyzacji KDT na projektowanych zasadach nie mogłoby być zapewnione. Ponadto, z roboczych rozmów przeprowadzonych w Komisji Europejskiej w dniach 11 - 12 czerwca br. wynika, że datą graniczną dla Polski, po której zawarte KDT nie mogą być uwzględnione jako podstawa do rekompensowania kosztów osieroconych, jest lipiec 2002 roku - ostatnia nowelizacja ustawy Prawo energetyczne, która wdrożyła Dyrektywę 96/92/WE. W związku z powyższym należy mieć na uwadze, że ewentualne dokonanie w 2003 roku zmian warunków kontraktu zawartego w roku 1998 może uniemożliwić ustalenie rekompensaty dla ŻEG Sp. z o.o.

Jerzy Hausner