Szanowny Panie Ministrze!

W związku z otrzymanymi zapytaniami ze strony kierownictwa niektórych publicznych instytucji artystycznych, dotyczącymi wystąpienia "naruszenia przez ustawodawcę konstytucyjnej zasady równości wobec prawa" zwracam się z prośbą o udzielenie mi informacji dotyczącej interpretacji przez Ministerstwo Kultury kwestii poruszonych w niniejszym oświadczeniu.

1. Aktualnie kwestię uwłaszczenia osób prawnych reguluje art. 200 i art. 202 ustawy z dnia 21 lipca 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (DzU nr 115, poz. 741 ze zmianami). Art. 200 cytowanej ustawy zawiera uregulowanie dotyczące państwowych i komunalnych osób prawnych i ma zastosowanie do spraw niezakończonych przed dniem wejścia w życie powołanej ustawy. Treść tego przepisu w swej istocie jest zbieżna z ustawą z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, w szczególności w kwestii odpłatności za budynki, lokale i urządzenia przejęte na własność przez uwłaszczane podmioty oraz zasad odnoszących się do terminu wymagalności wierzytelności zabezpieczonych hipoteką i zasad ich spłaty.

2. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (DzU nr 91, poz. 455) grunty stanowiące własność skarbu państwa lub własność gminy, będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż skarb państwa, stały się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego z zachowaniem praw osób trzecich.

3. Jednocześnie w art. 2 ustawy przyjęto, że budynki, lokale i inne urządzenia znajdujące się na tych gruntach, będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych, stały się z tym dniem z mocy prawa własnością tych osób. Nabycie następowało odpłatnie, jeżeli obiekty te nie były wybudowane lub nabyte ze środków własnych tych osób. Wierzytelności z tytułu nabycia własności budynków w myśl ust. 9 art. 2 cytowanej ustawy podlegały zabezpieczeniu hipotecznemu, a wpis hipoteki następował po bezskutecznym upływie terminu na zaspokojenie wierzytelności. W razie sprzedaży, wydzierżawienia, wynajęcia lub innego odpłatnego udostępnienia nieruchomości lub ich części, na których dokonano zabezpieczenia hipotecznego wierzytelności, wierzytelność staje się natychmiast wymagalna w części równej korzyściom uzyskanym ze sprzedaży, dzierżawy, najmu lub innego odpłatnego udostępnienia.

Zasadniczo odmienne jest uregulowanie zawarte w art. 202 ustawy, które odnosi się tylko do państwowych instytucji kultury. Z dyspozycji powołanego przepisu wynika, że państwowe instytucje kultury, które na podstawie ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej uzyskały osobowość prawną, nabywają z mocy prawa użytkowanie wieczyste gruntów, którymi zarządzały w dniu 5 grudnia 1990 r. oraz własność położonych na nich budynków, innych urządzeń i lokali. Przy czym, odmiennie niż w dotychczasowych regulacjach, nabycie budynków, innych urządzeń i lokali następowało nieodpłatnie. Tak więc w odniesieniu tylko do opisanej kategorii instytucji kultury ustawodawca przyjął zupełnie odmienne zasady dotyczące uwłaszczenia, czyli wprowadził zasadę nieodpłatnego przekazywania budynków, urządzeń i lokali.

Panie Ministrze! Uważne przyjrzenie się zaistniałej sytuacji nie pozostawia wątpliwości co do tego, że część instytucji kultury zobowiązana jest spłacać skarbowi państwa ogromne wierzytelności z tytułu nabycia własności budynków, innych urządzeń i lokali. Z kolei instytucje kultury, które uwłaszczyły się według zasad opisanych w art. 202 cytowanej ustawy, mogą wszelkie uzyskane przychody, w tym między innymi ze sprzedaży, wynajęcia, wydzierżawienia lub innego odpłatnego udostępnienia, przekazywać w całości na cele statutowe. Z tytułu bowiem ustawowo nieodpłatnego przejęcia budynków nie są zobowiązane dokonywać jakichkolwiek wpłat na rzecz skarbu państwa. Przeto wskazywane przez kierownictwa instytucji artystycznych naruszenie tu przez ustawodawcę konstytucyjnej zasady równości wobec prawa wydaje się być zasadne. W konsekwencji można by oczekiwać zrekompensowania przez skarb państwa jednostkom kultury wydatków związanych z dotychczasową spłatą wierzytelności z tytułu odpłatnego nabycia na własność budynków, urządzeń i lokali.