Wszyscy jesteśmy konsumentami - mówił prezydent Stanów Zjednoczonych J.F. Kennedy, przedstawiając w 1962 r. Kongresowi ustawę o prawach konsumentów - wszyscy, niezależnie od zajmowanego stanowiska czy pełnionej funkcji. Słowa prezydenta USA przez wiele lat były przesłaniem towarzyszącym tym, którzy nie ustawali w wysiłkach podejmowanych na rzecz budowy społeczeństwa świadomego swych praw. Uważano, iż tylko człowiek świadomy jest w stanie dokonywać trafnych, dobrych dla siebie wyborów. Bez wątpienia ta doktryna jest niepodważalna.

Problematyka ochrony praw konsumenckich społeczeństwa stała się o tyle istotna, iż okazało się, że mechanizmy wolnego rynku nie są w stanie skutecznie eliminować nierzetelności przedsiębiorców. Lansowana teza, iż wolna gra sił rynkowych jest panaceum na nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku, już wiele lat temu okazała się złudna. Dziś nikt nie ma wątpliwości, że ingerencja państwa jest konieczna dla zapewnienia przestrzegania praw konsumenckich. Jego aktywność powinna polegać nie tylko na tworzeniu prawa czy wspieraniu organizacji pozarządowych, ale w szczególności na podnoszeniu świadomości poprzez edukację w szkołach.

Na dzień dzisiejszy analiza stanu prawa nie daje nam podstaw do większego niepokoju, ale wyjątkowo niski stan świadomości konsumenckiej społeczeństwa wręcz zmusza nas do głębokiego zastanowienia i refleksji. Przepis art. 33 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów - DzU nr 122 poz. 1319 z dnia 31 grudnia 2000 r. - nałożył na samorząd obowiązek prowadzenia edukacji konsumenckiej, w szczególności poprzez wprowadzenie do programów szkół elementów wiedzy konsumenckiej. Nigdy przedtem w ustawie nie było takiego zapisu.

Inicjatywa ustawodawcy, aczkolwiek idąca w bardzo dobrym kierunku, okazała się niewystarczająca. Niezwykle ogólny zapis oraz dotychczasowa bierna postawa resortu w tym względzie spowodowała, iż samorząd nie poczuł się wystarczająco zmotywowany do wprowadzenia elementów wiedzy konsumenckiej do programów szkół. W konsekwencji przepis ustawy pozostał martwy. Nieuzasadnione jest, by resort edukacji w dalszym ciągu pozostawał na uboczu, nie zajmując jednoznacznego stanowiska w tej sprawie. Wydaje się, że w krótkim czasie powinien zaproponować minima programowe i godzinowe na realizację tego zagadnienia.

Choć polska ustawa nie tak stanowczo jak, na przykład, ustawa węgierska o ochronie konsumentów z dnia 15 grudnia 1997 r. traktuje powinności państwa w zakresie edukacji konsumenckiej, przenosząc inicjatywę na samorząd terytorialny, to w takim zakresie, w jakim jest to możliwe, państwo powinno go wspierać. Tym bardziej jest to uzasadnione, że resort edukacji wpływa na treści programowe szkół i odpowiada za nie. Swoboda dyrektorów szkół jest ograniczona.

Uzasadnione wydaje się sięganie po doświadczenia, jakie posiadają nasze uczelnie wyższe. Jako przykład mogę wskazać Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Legnicy, która od początku istnienia, to jest od roku 1998 posiada w swym programie oddzielny przedmiot: prawo konsumenckie w pełnym wymiarze czasowym, obejmując kształceniem grupę około siedmiuset studentów rocznie. Doświadczenia naukowo-dydaktyczne tej i innych podobnych uczelni można by było wykorzystać do zbudowania w miarę nowoczesnego programu kształcenia młodzieży w szkołach średnich i gimnazjalnych, a także do przeszkolenia kadry nauczycielskiej.

Pozwalając sobie na przywołanie tej tematyki, wyrażam przekonanie, iż resort edukacji, zgodnie z wyjawionymi sugestiami, podejmie działania na rzecz wypracowania własnego stanowiska w tej sprawie i w skuteczny sposób zmotywuje samorząd terytorialny do wprowadzenia elementów wiedzy konsumenckiej do programów szkół publicznych, by wola ustawodawcy, wyrosła na gruncie rzeczywistych potrzeb społecznych, została ostatecznie wypełniona.

Z wyrazami szacunku
Marian Lewicki