Warszawa, 2005-04-21

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku,

nawiązując do oświadczenia Pana Senatora Włodzimierza Łęckiego złożonego na 79. posiedzeniu Senatu RP w dniu 1 kwietnia br. w sprawie wysokości części oświatowej subwencji ogólnej na 2005 rok dla jednostek samorządu terytorialnego - uprzejmie proszę Pana Marszałka o przyjęcie następujących informacji i wyjaśnień.

Zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 203, poz. 1966) wielkość części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa (art. 27). Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich gmin, powiatów i województw samorządowych ustala się wysokości łącznej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej, nie mniejszej niż przyjęta w ustawie budżetowej w roku bazowym, skorygowanej o kwotę innych wydatków z tytułu zmiany realizowanych zadań oświatowych (art. 28 ust. 1). W ustawie budżetowej na rok 2005 z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz.U. Nr 278 poz. 2755) kwota subwencji oświatowej na 2005 r. określona została w łącznej wysokości 25.917.111 tys. zł, tj. wyższej w stosunku do roku 2004 (24.082.854 tys. zł) o 834.257 tys. zł, tj. nominalnie o 3,3%. Ponadto w art. 48 ustawy budżetowej na rok 2005 upoważniono ministra właściwego do spraw finansów do utworzenia rezerwy celowej z wydatków zablokowanych na podstawie art. 100 ust. 1 pkt 1-3 ustawy o finansach publicznych z przeznaczeniem w pierwszej kolejności na zwiększenie części oświatowej subwencji ogólnej do kwoty 300.000 tys. zł.

Zgodnie z przepisami ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego minister właściwy do spraw finansów publicznych informuje jednostki samorządu terytorialnego o wysokości kwoty części oświatowej subwencji ogólnej na dany rok budżetowy dwukrotnie:

- w terminie do dnia 15 października roku bazowego - subwencja wstępna;

- w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej - subwencja ostateczna.

Wstępna kwota części oświatowej subwencji ogólnej na 2005 r. dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego naliczona została na podstawie:

- określonej w projekcie ustawy budżetowej na rok 2005 wysokości części oświatowej subwencji ogólnej,

- wstępnego projektu rozporządzenia w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 przedstawionego Zespołowi ds. Edukacji, Kultury i Sportu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego na posiedzeniu w dniu 24 września 2004 r.,

- wstępnej bazy danych o liczbie uczniów na dzień 10 września 2004 r. (meldunek o liczbie uczniów EN-8) w zakresie kwoty bazowej SOA,

- danych dotyczących liczby nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego wykazanych w sprawozdaniach EN-3 na rok szkolny 2003/2004,

- danych statystycznych zawartych w sprawozdaniach GUS (druki typu S) na rok szkolny 2003/2004 w zakresie kwoty uzupełniającej SOB i kwoty na realizację zadań pozaszkolnych SOC.

Należy podkreślić, że wykorzystanie do naliczenia planowanych na 2005 r. kwot części oświatowej subwencji ogólnej dane o liczbie uczniów w roku szkolnym 2004/2005 wg stanu na dzień 10 września 2004 r. (druki EN-8) nie były jeszcze danymi ostatecznymi.

Ostateczne kwoty części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2005 określone zostały na podstawie:

- zaplanowanej w ustawie budżetowej na rok 2005 wysokości części oświatowej subwencji ogólnej,

- rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz.U. Nr 286, poz. 2878),

- danych statystycznych GUS na rok szkolny 2004/2005,

- danych rzeczowych zweryfikowanych przez organy prowadzące (dotujące) szkoły i placówki oświatowe,

Podział ostatecznej oraz wstępnej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej na rok 2005 pomiędzy poszczególne typy samorządów kształtuje się następująco:

Jednoczenie pragnę Pana Marszałka poinformować, że we wszystkich typach jednostek samorządu terytorialnego, za wyjątkiem województw, nastąpiło zmniejszenie w stosunku do roku 2004 liczby uczniów, które przynajmniej częściowo powinno przełożyć się na spadek nakładów finansowych ponoszonych na działalność oświatową. Liczba uczniów w poszczególnych typach JST w latach 2004-2005 kształtuje się następująco:

Naliczenie ostatecznych kwot części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2005 jest konsekwencją zastosowania algorytmu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 (Dz.U. Nr 286 poz. 2878). Zgodnie z ustawą z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 203, poz. 1966) algorytm podziału subwencji oświatowej uzależnia wysokość przyznawanych środków od skali i struktury realizowanych zadań, mierzonych liczbą uczniów i wychowanków, z uwzględnieniem stopni awansu zawodowego nauczycieli. Konstrukcja algorytmu opiera się na kluczowym i podstawowym założeniu, iż środki subwencyjne dzielone są wg kryteriów jednolitych i powszechnych, a zatem identycznych dla wszystkich JST.

Należy tu zaznaczyć, że algorytm podziału subwencji oświatowej jest corocznie modyfikowany. Potrzeba modyfikacji wynika z analizy wskaźników ekonomicznych obrazujących przeciętne koszty kształcenia i działalności szkół oraz placówek oświatowo-wychowawczych. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2005 zmodyfikowało niektóre zasady podziału środków subwencyjnych stosowane w roku 2004. Zmiany te są przede wszystkim efektem prac i uzgodnień dokonywanych wspólnie z reprezentacją samorządów. W Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu przy współudziale Zespołu ds. Edukacji, Kultury i Sportu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego prowadzone były w roku ubiegłym intensywne prace mające na celu opracowanie algorytmu podziału subwencji na rok 2005, stosownie do oczekiwań formułowanych przez poszczególne korporacje samorządowe oraz związkowe. W wyniku prac ww. zespołu powstał algorytm odpowiadający na wiele postulatów formułowanych przez korporacje samorządowe. Uwzględnione w algorytmie regulacje opierają się na rozwiązaniach dotychczasowych, polegających na zastosowaniu zasady, że "pieniądz idzie za uczniem", co oznacza naliczanie subwencji na podstawie liczby uczniów uczęszczających do szkół i placówek prowadzonych bądź dotowanych przez poszczególne gminy, powiaty i województwa samorządowe.

Ponadto na posiedzeniach Zespołu ds. Edukacji, Kultury i Sportu KWRiST jednomyślnie uzgodniono pozostałe warunki brzegowe algorytmu, takie jak np.:

- likwidacja wagi wyrównującej dochody,

- ujednolicenie wartości wag dotyczących uczniów szkół wiejskich i w miastach do 5 tys. Mieszkańców,

- urealnienie wag dla uczniów niepełnosprawnych, szkół artystycznych oraz młodzieżowych ośrodków wychowawczych i socjoterapii.

Nowym rozwiązaniem w podziale środków subwencyjnych jest zastosowanie wskaźnika korygującego (Di) bezpośrednio nawiązującego do poziomu średnich wynagrodzeń - gwarantowanych Kartą Nauczyciela - nauczycieli zatrudnionych w poszczególnych grupach awansu zawodowego. Zastosowanie tego wskaźnika umożliwiło przekazanie relatywnie wyższych kwot części oświatowej subwencji ogólnej do tych jednostek samorządu terytorialnego, w których udział zatrudnionych nauczycieli o najwyższych stopniach awansu zawodowego w relacji do ogólnej liczby zatrudnionych nauczycieli - w przeliczeniu na pełne etaty - jest wyższy niż średnio w skali kraju.

W rozporządzeniu MENiS, na podstawie którego dokonano naliczenia ostatecznych kwot subwencji oświatowej, wprowadzono - w porównaniu z rokiem ubiegłym - zmiany w algorytmie podziału subwencji oświatowej polegające m.in. na:

- likwidacji wagi zależnej od dochodów gmin, w których dochód na 1 mieszkańca stanowił nie więcej niż 92% średniego dochodu na mieszkańca w kraju, co znacznie wpłynęło na wysokość subwencji oświatowej w 2005 r. dla niektórych gmin, otrzymujących w latach ubiegłych w subwencji oświatowej środki finansowe naliczone ww. wagą. Likwidacja tej wagi nastąpiła na wniosek strony samorządowej Zespołu ds. Edukacji, Kultury i Sportu KWRiST. Uznano bowiem, że poziom dochodu na 1 mieszkańca znajduje już swoje odzwierciedlenie w mechanizmie kalkulacji kwot części wyrównawczej subwencji ogólnej dla JST i nie powinien być on uwzględniany również przy kalkulowaniu części oświatowej subwencji ogólnej. Należy zauważyć, że w celu złagodzenia samorządom skutków finansowych likwidacji w algorytmie podziału subwencji oświatowej wagi wyrównującej dochody, proces zmian został rozłożony na okres dwóch lat. W roku ubiegłym nastąpiło obniżenie wartości wspomnianej wagi w stosunku do poziomu obowiązującego w roku 2003, natomiast w roku 2005 już całkowicie odstąpiono od jej stosowania w algorytmie;

- zmodyfikowano mechanizm dotyczący uwzględnienia w algorytmie wyższych jednostek kosztów kształcenia ucznia w szkołach zlokalizowanych na terenach wiejskich i w miastach do 5 tys. mieszkańców - poprzez uwzględnienie następujących rozwiązań: wprowadzenie wagi P₍₁₎ = 0,38 oraz zastosowanie w ramach wskaźnika korygującego (Di) dodatkowej wagi R = 0,12; zastąpiły one stosowane w roku 2004 wagi dotyczące uczniów szkół położonych na terenach wiejskich i w miastach do 5.000 mieszkańców. Wprowadzenie wagi R związane jest z wyższymi jednostkowymi kosztami kształcenia uczniów w szkołach wiejskich i w miastach do 5 tys. mieszkańców, wynikającymi z konieczności wypłacania nauczycielom dodatków socjalnych. Należy podkreślić, że waga P₍₁₎ przeznaczona jest dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów dla dzieci i młodzieży na terenach wiejskich, natomiast liczona jest według miejsca położenia szkoły. Celem wprowadzenia tej wagi oraz jej utrzymania w roku 2005 było wyrównywanie szans edukacyjnych, poprzez częściowe zrekompensowanie gminom wiejskim wyższych kosztów nauczania wynikających z faktu mniejszej liczebności oddziałów klasowych w szkołach położonych na terenach wiejskich i w miastach do 5 tys. mieszkańców, a nie dofinansowywanie kosztów dowożenia uczniów do szkół.

Ponadto warto zauważyć, że część oświatowa subwencji ogólnej, w tym również rezerwa tej części subwencji, nie jest instrumentem dla łagodzenia różnic w poziomie dochodów pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego. Do tego celu służy część wyrównawcza subwencji ogólnej, która jest jednym ze źródeł dochodów gmin. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 203, poz. 1966) czynniki takie jak poziom dochodów podatkowych poszczególnych samorządów, niska gęstość zaludnienia, stopa bezrobocia znajdują swoje odzwierciedlenie w wysokościach kwoty podstawowej oraz kwoty uzupełniającej wchodzących w skład części wyrównawczej subwencji ogólnej.

Ponadto należy podkreślić, że algorytm jest jednak metodą statystyczną podziału subwencji i będąc kategorią ogólną nie może uwzględniać wszystkich lokalnych problemów występujących w jednostkach samorządu terytorialnego, bowiem zatraciłby swój uniwersalny charakter.

Przedstawiając powyższe pragnę podkreślić, że zgodnie z art. 5a ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) środki niezbędne na realizację zadań oświatowych zagwarantowane są w dochodach jednostek samorządu terytorialnego. W myśl art. 167 ust. 2 Konstytucji RP dochodami jednostek samorządu są dochody własne, subwencje ogólne (w tym część oświatowa) i dotacje celowe z budżetu państwa. Oznacza to, iż część oświatowa subwencji ogólnej jest jedynie jednym ze źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Państwo finansuje zadania oświatowe również poprzez zdecentralizowanie udziału JST w podatkach.

Z wyrazami szacunku

w/z MINISTRA

PODSEKRETARZ STANU

Zdzisław Hensel