Minister Spraw Zagranicznych przedstawił stanowisko w związku z oświadczeniem senator Anny Kurskiej, złożonym na 33. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 32):
Warszawa, 13.03.2003 r.
Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospol
Szanowny Panie Marszałku,
W związku z oświadczeniem Pani Senator Anny Kurskiej w sprawie stosunków polsko-niemieckich w kontekście zbliżającego się terminu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, przedstawiam uprzejmie następujące stanowis
ko:1. Posiadanie przez Polskę nabytków terytorialnych uzyskanych po zakończeniu wojny II światowej jest zagwarantowane w szeregu umów międzynarodowych zawartych w latach 1945-1991. Należą do nich dwie umowy, których stroną Polska nie była, a które tworzyły prawa na jej rzecz. Umowy takie są znane w prawie międzynarodowym i określane jako
pactum in favorem tertii. Są to:- Umowa Poczdamska z 2 sierpnia 1945 r. (Część IX B),
- Traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec, podpisany 12 września 19
90 r. (art. 1), tzw. Traktat 2+4.Do umów gwarantujących granicę zachodnią Polski należą także umowy dwustronne, zawarte z dwoma państwami niemieckimi przed zjednoczeniem Niemiec:
- Układ między Rzecząpospolitą Polską a Niemiecką Republiką Demokratyczną o wytyczeniu ustalonej i istniejącej polsko-niemieckiej granicy państwowej podpisany 6 lipca 1950 r. (art. 1), opublikowany w Dz. U. 1950, Nr 51, Poz. 465,
- Układ między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji i
ch wzajemnych stosunków podpisany 7 grudnia 1970 r. (art. I), opublikowany w Dz. U. 1972, Nr 24, Poz. 168.Po uregulowaniu kwestii niemieckiej w Traktacie 2+4, w dniu 14 listopada 1990 r. został podpisany Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy. Potwierdza on istniejącą granicę Polski w art. 1. Jest opublikowany w Dz. U. 1992, Nr 14, Poz. 54.
2. Treść artykułu 116 ust. 1 Ustawy Zasadniczej FRN brzmi: "Niemcem, w rozumieniu Ustawy Zasadniczej jest, z zastrzeżeniem innych regulacji prawnych ten, kto posiada niemiecką przynależność państwową lub ten, kto jako uciekinier albo wypędzony narodowości niemieckiej, lub jako jego małżonek albo potomek, znalazł się na terytorium Rzeczy Niemieckiej w granicach z 31 grudnia 1937 roku". Celem artykułu nie jest podważanie spraw granic lecz wprowadzenie pojęcia "Niemca", związanego z problematyką obywatelstwa niemieckiego. Ponieważ jednak kwestię powojennych granic Niemiec regulują wspomniane wyżej umowy, wspomniana treść art. 116 ust. 1 ma w kontekście granic znaczenie jedynie historyczne.
Ministerstwu Spraw Zagranicznych RP nie są znane przypadki prezentowania obecnie w instytucjach publicznych (np. w urzędach miejskich) map dzisiejszych Niemiec w granicach innych niż te, które FRN potwierdziła w układach międzynarodowych (np. Traktat 2+4, Traktat między RP i FRN z 14 listopada 1990 r. o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy). Nie wyklucza to używania historycznych map z innymi granicami w muzeach, izbach pamięci itp. To samo dotyczy kwestii podręczników dopuszczonych oficjalnie do użytku szkolnego.
3. Ministerstwu Spraw Zagranicznych znane jest orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 5 lipca 1992 r. w sprawie skargi konstytucyjnej 11 obywateli RFN przeciwko związaniu się z RFN traktatem z 14 listopada 1990 r. o granicy państwowej. Stwierdza ono, że traktat graniczny nie narusza zagwarantowanego w art. 14 Ustawy Zasadniczej RFN prawa własności obywateli niemieckich, którzy utracili majątki na terytorium nabytym przez Polskę w wyniku postanowień poczdamskich.
Stanowisko w tej kwestii zajął Minister Spraw Zagranicznych K. Skubiszewski odpowiadając na interpelację poselską z 16 stycznia 1993 r. Wyjaśnił wówczas, że Polska uznaje sprawę mienia poniemieckiego za definitywnie zamkniętą.
4. Z okazji 50-lecia uchwalenia "Karty Wypędzonych", przyjętej 5 sierpnia 1950 r., kanclerz Republiki Federalnej Niemiec, Gerhard Schröder, w wystąpieniu 3 września 2000 r. w Berlinie, powiedział m.in. "Dziś wiemy lepiej niż kiedykolwiek, że Pomorze, Prusy Wschodnie i Śląsk, a także Królewiec, Szczecin, Wrocław, Gdańsk i Sudety należą do naszego dziedzictwa historycznego i kulturalnego - ale nie do naszego państwa. Te tereny należą niezaprzeczalnie, zgodnie z prawem międzynarodowym, do Polski, Czech i Rosji. (...). Republika Federalna Niemiec nie rości żadnych pretensji terytorialnych wobec swoich sąsiadów". Ministerstwu Spraw Zagranicznych RP nie jest znana natomiast wypowiedź ze spotkania kanclerza Gerharda Schrödera z przedstawicielami "wypędzonych" z wiosny 2001 r., na którą powołuje się Pani Senator Anna Kurska.
5. Stanowisko zawarte w liście byłego ministra spraw zagranicznych RFN, Klausa Kinkela dot. kwestii wywłaszczeń Niemców, byłych mieszkańców polskich ziem zachodnich i północnych, jest znane władzom polskim. Jednak rząd RP uważa, że wywłaszczenia Niemców dokonano zgodnie z prawem międzynarodowym i polskim prawem wewnętrznym. Obie strony, świadome swych rozbieżnych stanowisk w tej sprawie lecz wiedzione chęcią dalszego pojednania obu narodów w duchu integracji europejskiej, nie poruszają kwestii wywłaszczeń w kontaktach międzyrządowych. Rządowi RP nie są znane działania rządu zjednoczonych Niemiec popierające żądania dot. kwestii własności na polskich ziemiach zachodnich i północnych, wysuwane przez ich byłych mieszkańców.
Z wyrazami szacunku
Włodzimierz Cimoszewicz