Warszawa, 2004.04.02

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

1. Uznawanie równoważności dokumentów o wykształceniu, nadaniu stopni i tytułów naukowych nie jest objęte zakresem prawa wspólnotowego. Państwa członkowskie współpracują w tym zakresie na forum Rady Europy i większość z nich jest stroną szeregu konwencji przyjmowanych w ramach tego forum, w tym przede wszystkim Konwencji o uznaniu kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia w Regionie Europejskim, sporządzonej w Lizbonie z dnia 11 kwietnia 1997 r. Dnia 17 marca br. Rzeczpospolita Polska dopełniła czynności związanych z ratyfikacją ww. Konwencji Lizbońskiej i stanie się jej stroną z dniem 1 maja 2004 r. Od roku 1999 Stronami Konwencji pozostają również Republika Litewska, Republika Łotewska oraz Republika Estonii. Kwestia uznawania dokumentów poświadczających uzyskanie kwalifikacji zawodowych pojawia się we wspólnotowym porządku prawnym jako pochodna uznania kwalifikacji w celu wykonywania zawodów regulowanych (działalności regulowanych), związanego z realizacją zasady swobodnego przepływu pracowników, zakładania przedsiębiorstw i świadczenia usług. Kwestia uznawania formalnych dowodów kształcenia zharmonizowana jest w ramach prawa wspólnotowego w dyrektywach sektorowych (obejmujących zawody: lekarza, dentysty, pielęgniarki, położnej, farmaceuty, weterynarza, architekta i częściowo prawnika) oraz w dyrektywach ustanawiających tzw. ogólny system uznania kwalifikacji zawodowych czyli: 89/48/EWG oraz 92/51/EWG.

Prawo wewnętrzne RP stanowi, że zasady uznawania wykształcenia oraz stopni naukowych uzyskanych za granicą za równorzędne z odpowiednimi polskimi świadectwami, dyplomami ukończenia szkół wyższych oraz dokumentacji o nadaniu stopni określają umowy międzynarodowe, a w razie braku takich umów - zagraniczne dokumenty o wykształceniu lub nadaniu stopni mogą być uznane w drodze nostryfikacji. Z Łotwą i Estonią wiążą nasz kraj postanowienia Protokołu między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej, a Rządem Republiki Łotewskiej o tymczasowym uregulowaniu zagadnienia wzajemnego uznawania równoważności dokumentów ukończenia szkół średnich, szkół średnich zawodowych oraz szkół wyższych, a także dokumentów o nadaniu stopni i tytułów naukowych, podpisanego w Rydze 1 lipca 1992 r. oraz Protokołu między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Estońskiej o tymczasowym uregulowaniu zagadnienia wzajemnego uznawania równoważności dokumentów ukończenia szkół średnich, szkół średnich zawodowych oraz szkół wyższych, a także dokumentów o nadaniu stopni i tytułów naukowych, podpisanego w Tallinie 2 lipca 1992 r.

Rzeczpospolita Polska nie ma zawartej z Litwą bilateralnej umowy międzynarodowej w sprawie uznawania wykształcenia, stopni i tytułów naukowych. Aktualnie negocjowany jest projekt Umowy między Rządem Republiki Litewskiej o wzajemnym uznawaniu dokumentów uprawniających do podejmowania studiów wyższych oraz uznawaniu okresów studiów, tytułów zawodowych, stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki, którego postanowienia mają być stosowane tylko do celów akademickich. Przewiduje się, że jej podpisanie nastąpi w połowie bieżącego roku.

Reasumując pragnę stwierdzić, iż z dniem 1 maja 2004 r., po wstąpieniu naszego kraju do Unii Europejskiej, Rzeczypospolita Polska będzie uznawać kwalifikacje zawodowe uzyskane w innych państwach członkowskich (respektując przy tym wykształcenie i stopnie uzyskane np. na Litwie, Łotwie i w Estonii) - zgodnie z zasadami określonymi w przepisach wdrażających ogólny system uznawania kwalifikacji zawodowych oraz w dyrektywach sektorowych.

Planuje się, że w zakresie uznawania wykształcenia dla celów akademickich, Storna polska będzie uznawać dokumenty o wykształceniu lub nadaniu stopni naukowych uzyskane w innych państwach należących do Unii Europejskiej, bez konieczności przeprowadzania postępowania nostryfikacyjnego. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem nowych rozporządzeń MENiS w sprawie zasad i trybu nostryfikacji świadectw szkolnych, dyplomów i tytułów zawodowych oraz stopni naukowych uzyskanych za granicą, zawierających takie rozwiązania. przewiduje się, że przepisy przedmiotowych rozporządzeń MENiS będą obowiązywać od najbliższego roku akademickiego. Dodać należy, że po zawarciu ww. Umowy z Rządem Republiki Litewskiej - wykształcenie uzyskane na Litwie będzie uznawane w Polsce do celów akademickich, z pominięciem obowiązku przeprowadzenia postępowania nostryfikacyjnego.

2. Postanowienia negocjowanego aktualnie ze Stroną litewską projektu ww. Umowy o wzajemnym uznawaniu wykształcenia i stopni naukowych, nie będą miały zastosowania do celów zawodowych. Wobec tego cudzoziemiec lub obywatel polski, który uzyskał na Litwie, Łotwie lub w Estonii stopień doktora lub doktora habilitowanego w okresie, gdy RP była lub nadal jest związana z tymi państwami postanowieniami odpowiednich umów międzynarodowych, może być zaliczony przez szkoły wyższe do minimum kadrowego, wymaganego do uruchomienia kierunków studiów. Osoby legitymujące się stopniami uzyskanymi po terminie, w którym Republika Litewska przestała być Stroną Konwencji Praskiej oraz Porozumienia między Rządem Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o równoważności dokumentów o wykształceniu, stopniach i tytułach naukowych wydawanych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, podpisanego w Warszawie dnia 10 maja 1974 r. (Dz.U. z 1975 r. Nr 4, poz. 14 i 15), mogą być zaliczone do minimum kadrowego, po przeprowadzeniu postępowania nostryfikacyjnego, zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65, poz. 595).

Korzystając z okazji pragnę jednocześnie wyjaśnić, że zgodnie z art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym oraz art. 52 ust. 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych - szkoły wyższe i wyższe szkoły zawodowe mają możliwość zatrudniania obcokrajowców - nauczycieli akademickich. Zgodnie z przywołanym przepisem, w przypadku zatrudniania cudzoziemców pracodawca (tj. władze uczelni) może odstąpić od warunku posiadania tytułu i stopni naukowych wymaganych do zatrudnienia na poszczególnych stanowiskach.

1) uznawanie wykształcenia (i okresów studiów) dla celów akademickich służy kontynuowaniu nauki w innym państwie członkowskim UE i jest oparte na szczegółowym porównaniu programów studiów; uznawanie dla celów akademickich leży w kompetencjach poszczególnych państw członkowskich i nie jest regulowane na szczeblu wspólnotowym. Komisja Europejska promuje uznawanie dla celów akademickich poprzez programy wspólnotowe takie jak Erasmus, które przyczyniają się do wzajemnego poznania systemów edukacji i wzajemnego uznawania wykształcenia; znaczącą rolę w pogłębianiu wiedzy i zrozumienia uznawania dla celów akademickich spełnia istniejąca w państwach UE sieć ośrodków NARIC. Aktualnie obywatele naszego kraju nie napotykają większych trudności z uznawaniem wykształcenia dla celów akademickich w państwach członkowskich UE,

2) uznawanie dyplomów (świadectw) dla celów zawodowych jest ukierunkowane na wykonywanie zawodu/ działalności zawodowej, stąd też dokonywane jest w oparciu o zdolność i możliwości osoby do wykonywania zawodu. Jak już zostało wyjaśnione, na szczeblu wspólnotowym, uznawanie to odbywa się w oparciu o przyjęte dyrektywy wdrażające systemy uznawania dyplomów wymaganych do wykonywania zawodów regulowanych na obszarze UE, a jego celem jest zapewnienie podstawowych zasad zapisanych w Trakcie ustanawiającym Wspólnotę Europejską, tj. zasady swobodnego przepływu osób i zasady swobody świadczenia usług. Dyrektywy tzw. sektorowe przyjęte dla siedmiu zawodów (lekarz, pielęgniarka, położna, farmaceuta, lekarz dentysta, lekarz weterynarii, architekt) zapewniają wzajemne automatyczne uznawanie dyplomów, natomiast w innych zawodach regulowanych obowiązują mechanizmy tzw. dyrektyw ogólnych, na podstawie których w przypadku stwierdzenia zasadniczych różnic w kształceniu w danym zawodzie, można stawiać wymóg odbycia stażu adaptacyjnego lub zdania testu umiejętności.

4. Aktualnie Rzeczpospolita Polska jest związana z państwami będącymi członkami UE lub które z dniem 1 maja br. przystąpią do Wspólnoty, postanowieniami następujących umów międzynarodowych:

3) Porozumienie między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Węgierskiej Republiki Ludowej o wzajemnym uznawaniu równorzędności dokumentów o wykształceniu i stopniach naukowych, wydawanych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Węgierskiej Republice Ludowej, podpisane w Warszawie dnia 25 kwietnia 1980 r. - Dz.U. z 1981 r. Nr 1, poz. 1 i 2. Aktualnie przeprowadzane jest postępowanie w sprawie wypowiedzenia tego Porozumienia, natomiast przewiduje się zawarcie nowej umowy międzynarodowej o uznawaniu wykształcenia i stopni naukowych dla celów akademickich,

4) Porozumienie między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii o wzajemnym uznawaniu równoważności świadectw szkolnych i dyplomów szkół wyższych, uzyskiwanych w obu państwach, podpisane w Belgradzie dnia 15 września 1978 r. (Dz.U. z 1981 r. Nr 8, poz. 32 i 33). Jego Stroną pozostaje Republika Słowenii, która ogłosiła sukcesję traktatową po b. Jugosławii. Aktualnie przeprowadzane jest postępowanie w sprawie wypowiedzenia tego Porozumienia.

5) Porozumienie między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej w sprawie równoważności dokumentów o wykształceniu, stopniach i tytułach naukowych, wydawanych w PRL i CSRS, sporządzone w Warszawie dnia 16 grudnia 1987 r. (nie opublikowane). Stronami Porozumienia są: Republika Czeska i Republika Słowacka. Po zawarciu z tymi państwami nowych umów międzynarodowych, których postanowienia będą stosowane do celów akademickich, przedmiotowa umowa utraci moc obowiązywania,

6) Protokół między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Łotewskiej o tymczasowym uregulowaniu zagadnienia wzajemnego uznawania równoważności dokumentów ukończenia szkół średnich, szkół średnich zawodowych oraz szkół wyższych, a także dokumentów o nadaniu stopni i tytułów naukowych, podpisany w Rydze dnia 1 lipca 1992 r.,

w/z MINISTRA

PODSEKRETARZ STANU

Ewa Freyberg