Warszawa, dnia 07.08.2003 r.

Szanowny Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

W odpowiedzi na oświadczenie złożone przez Panią Senator Aleksandrę Koszadę podczas 43. posiedzenia Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 10 lipca 2003 r. i przekazane przy piśmie Pana Marszałka - BPS/KSK-043-303/03 z dnia 17 lipca 2003 r. pragnę ustosunkować się do poruszonych w nim kwestii, dotyczących ograniczeń i utrudnień w rozpoczynaniu i realizacji specjalizacji przez lekarzy w nowym, jednostopniowym systemie specjalizacji wprowadzonym w 1999 r.

Zgodnie z delegacją art. 16 obowiązującej ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 204 - tekst jednolity z póź. zmianami), Minister Zdrowia i Opieki Społecznej kierują się założeniami reformy ochrony zdrowia oraz potrzebą dostosowania szkolenia przed i podyplomowego lekarzy do norm obowiązujących w krajach Unii Europejskiej uregulował sprawy specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologów rozporządzeniem z dnia 25 marca 1999 r. (Dz. U. Nr 31, poz. 302). Po dwu latach funkcjonowania nowego systemu specjalizacji Minister Zdrowia wydał nowe rozporządzenie z dnia 6 sierpnia 2001 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologów - aktualnie obowiązujące (Dz. U. Nr 83, poz. 905 z późn. zm.). Modyfikacja wprowadzonego w 1999 r. systemu specjalizacji wynikała z konieczności urealnienia niektórych procedur specjalizacyjnych (m.in. zmiany dotyczące większej dostępności do specjalizacji - w celu uzyskania tytułu specjalisty (odpowiednik II stopnia specjalizacji) - lekarzom posiadający I stopień specjalizacji uzyskanej na postawie przepisów z 1983 r.). Zachowane zostały natomiast w pełni założenia nowego systemu specjalizacji wprowadzonego w 1999 r. - tj.:

- jednostopniowość specjalizacji, prowadzonych według ujednoliconych, intensywnych programów dla poszczególnych specjalizacji - zatwierdzanych przez Ministra Zdrowia,

- rezydentury - etaty szkoleniowe finansowane z budżetu państwa - jako jedna z form odbywania specjalizacji, dająca Ministrowi Zdrowia możliwość kształtowania polityki w zakresie szkolenia specjalistów w dziedzinach priorytetowych,

- "akredytacja" - opiniowanie przez zespół ekspertów ośrodków, które po spełnieniu kryteriów zawartych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie specjalizacji są wpisywane na listę Ministra Zdrowia - jednostek uprawnionych do prowadzenia specjalizacji,

- oddzielenie procesu edukacji od oceny rezultatów tego procesu - szkolenie specjalizacyjne zakończone jest egzaminem państwowym, przeprowadzanym przez instytucję powołaną wyłącznie w celu zabezpieczenia procedur weryfikacji wiedzy - Centrum Egzaminów Medycznych.

Jak wynika z powyższego, dopiero nowy system specjalizacji uruchomiony w 1991 r. wprowadził możliwość odbywania każdej specjalizacji w trybie rezydentury, z zachowaniem zasady iż w pierwszej kolejności rezydentury przyznawane są lekarzom podejmującym szkolenie w dziedzinach priorytetowych (np. medycyna rodzinna, zdrowie publiczne). Rezydentura pojawiała się co prawda już w poprzednim dwustopniowym systemie specjalizacji ale dopiero w 1994 r. - razem z wprowadzeniem nowej specjalizacji w zakresie medycyny rodzinnej (jednostopniowej), realizowanej w 3-letnich cyklach szkoleniowych w ramach etatów rezydenckich przyznawanych jednostkom, które uzyskały akredytację na prowadzenie tej specjalizacji. W sumie uruchomiono 6 takich cykli szkoleniowych, w których lekarze odbywali specjalizacje na etatach rezydenckich. Łącznie przyznano około 600 etatów rezydenckich na potrzeby szkolenia lekarzy rodzinnych. W obecnym systemie, funkcjonuje już około 6 tys. etatów rezydenckich, w ramach których lekarze realizują szkolenie w różnych specjalizacja, z zachowaniem zasady priorytetu - przede wszystkim dla medycyny rodzinnej. Wobec powyższego zarzut zawarty w oświadczeniu, iż "zmiana zasad odbywania specjalizacji lekarskich ograniczyła możliwości specjalizowania się w ramach etatów rezydenckich" - nie znajduje uzasadnienia.

Problem ograniczeń możliwości realizowania przez lekarza wybranej specjalizacji, jest problemem związanym z wprowadzeniem do systemu specjalizacji mechanizmów zabezpieczających wysoki poziom szkolenia, wg światowych standardów. Jednym z tych mechanizmów jest procedura uzyskania przez jednostkę organizacyjną ochrony zdrowia wpisu na listę Ministra, uprawniającą do prowadzenia odpowiedniej specjalizacji dla ściśle określonej liczby lekarzy realizującej szkolenie w tym samym czasie - zwana roboczo "akredytacją". "Akredytacja" jest postępowaniem prowadzącym do określenia, czy dana jednostka spełnia kryteria ustalone w rozporządzeniu w sprawie specjalizacji i może być wpisana na ww. listę Ministra. Kryteria te dotyczą przede wszystkim kadry medycznej zatrudnionej w danej jednostce, a także struktury, bazy aparaturowej oraz przekroju i zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych. Ubieganie się przez jednostkę o wpis na przedmiotową listę Ministra jest dobrowolne, zatem Minister Zdrowia nie ma bezpośredniego wpływu na liczbę jednostek szkolących w danej specjalizacji, zarówno w skali kraju jak i poszczególnych województw. Każda z jednostek uprawnionych do prowadzenia specjalizacji posiada prawo specjalizowania ściśle określonej liczby lekarzy. Ewentualna zmiana tej liczby dokonywana jest poprzez ponowne przystąpienie jednostki do procedury oceny warunków kształcenia. W chwili uruchamiania nowego systemu specjalizacji kandydatami do podjęcia specjalizacji byli nie tyko lekarze kończący staż podyplomowy w 1999 r. (około 3 tys. osób) ale przede wszystkim ogromna rzesza lekarzy z I stopniem specjalizacji (ponad 34 tys. osób) pragnąca uzyskać tytuł specjalisty w ramach skróconego programu - przewidzianego dla nich w tym systemie. Zatem, żaden system specjalizacji nie jest w stanie zapewnić dostępu do szkolenia w jednym czasie, tak ogromnej liczbie lekarzy. Do tej pory, w nowym systemie, podjęto szkolenie około 30 tys. lekarzy, w tym na rezydenturze około 6 tys. lekarzy i 24 tys. - w ramach zatrudnienia na etacie o jednostce szkolącej, oddelegowania (urlop szkoleniowy) do takiej jednostki przez pracodawcę, w ramach poszerzenia programu studiów doktoranckich lub w ramach umowy cywilno-prawnej o szkolenie zawartej z "akredytowaną" jednostką. W ww. liczbie specjalizujących się lekarzy są również lekarze, którzy skorzystali z możliwości rozpoczęcia specjalizacji bez postępowania kwalifikacyjnego i poza miejscami ustalonymi w trybie akredytacji - w trybie przewidzianym dla lekarzy posiadających I stopień specjalizacji i pragnących uzyskać tytuł specjalisty w tej samej dziedzinie (§ 42 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 6 sierpnia 2001 r.). Ten tryb naboru na specjalizację jest trybem wprowadzonym na ściśle określony czas - do końca 2004 r. i ma na celu ułatwienie lekarzom z I stopniem specjalizacji uzyskania tytułu specjalisty, bowiem tylko ten tytuł jest brany pod uwagę w krajach Unii Europejskiej.

Zgodnie z zapisami aktualnego rozporządzenia w sprawie specjalizacji Minister Zdrowia uruchamia - dla dwóch naborów na specjalizację w roku - wszystkie wolne miejsca szkoleniowe w skali kraju i województw, które zgłaszają Wojewódzkie Centra Zdrowia Publicznego - na podstawie danych uzyskanych z jednostek szkolących, lub wprowadza ograniczenia, po zasięgnięciu opinii odpowiednich konsultantów wojewódzkich. Ograniczenia te są najczęściej wynikiem braku zapotrzebowania na danych specjalistów na terenie województwa lub kraju.

Pragnę również zaznaczyć, iż obowiązujące rozporządzenie w sprawie specjalizacji jest aktem wykonawczym do cytowanej wyżej ustawy o zawodzie lekarza i reguluje wyłącznie te sprawy do których Minister Zdrowia został upoważniony delegacją zawartą w art. 16 tej ustawy. Nieliczne wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawach aktualnego systemu specjalizacji, dotyczyły wyjaśnienia niektórych kwestii związanych z rozpoczęciem lub realizacją szkolenia specjalizacyjnego przez lekarzy, zgłaszanych przez autorów listów przekazywanych Ministerstwu Zdrowia w załączeniu. Jedno z nich rzeczywiście dotyczyło kwestii podstawy prawnej uniemożliwiającej rozpoczynanie specjalizacji II stopnia po wygaśnięciu, z dniem 27 września 1998 r., zarządzenia w sprawie specjalizacji z 1983 r. - regulującego dwustopniowy system specjalizacji (wydanego na podstawie ustawy o zawodzie lekarza z 1950 r.) - w kontekście zapisu art. 64 aktualnej ustawy o zawodzie lekarza, którego ust. 2 stanowi, iż "lekarz który rozpoczął specjalizację na podstawie przepisów dotychczasowych, odbywa ją zgodnie z tymi przepisami". Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymał z Ministerstwa Zdrowia obszerne uzasadnienie dla interpretacji ww. zapisu ustawy o zawodzie lekarza w odniesieniu do systemu dwustopniowej specjalizacji, w którym każdy ze stopni był szkoleniem programowo zamkniętym i zakończonym egzaminem, którego pozytywny wynik stanowił o otrzymaniu odpowiedniego tytułu - nadanego dyplomem I lub II stopnia specjalizacji. Posiadanie przez lekarza I stopnia specjalizacji nie uprawniało go do automatycznego rozpoczęcia specjalizacji II stopnia. Musiał on przejść odrębną procedurę prowadzącą do uzyskania zgody lekarza wojewódzkiego lub odpowiednio Ministra Zdrowia na rozpoczęcie specjalizacji II stopnia. Zatem, zapis cytowanego art. 64, ust. 2 odnosi się jedynie do możliwości odbywania specjalizacji rozpoczętej na mocy dotychczasowych przepisów, czyli dla jednych lekarzy jest to rozpoczęcie I stopnia specjalizacji dla innych - II stopnia. Rzecznik Praw Obywatelskich nie zgłosił zastrzeżeń do przedstawionego uzyskania ani też do wyjaśnień Ministerstwa Zdrowia, udzielonych na pozostałą część korespondencji.

Pragnę zaznaczyć, iż szkolenie specjalizacyjne nie jest dla lekarza szkoleniem obligatoryjnym z prawnego punktu widzenia. Niemniej jednak system specjalizacji stwarza możliwość ubiegania się o podjęcie specjalizacji każdemu lekarzowi, niezależnie od jego statusu zawodowego - pod warunkiem, że zostanie zakwalifikowany do tego szkolenia w trybie postępowania kwalifikacyjnego. Na dzień dzisiejszy kandydatów do rozpoczęcia specjalizacji jest dużo więcej niż wolnych miejsc szkoleniowych. Rocznie rozpoczyna specjalizację, po przejściu postępowania kwalifikacyjnego - około 7 tys. lekarzy. Z dotychczasowej analizy danych dotyczących kolejnych naborów na specjalizację wynika, iż dopiero za 6 lat kandydatami do rozpoczęcia specjalizacji będą wyłącznie bieżący absolwenci uczelni medycznych i praktycznie każdy z nich będzie miał szansę na odbywanie specjalizacji.

Ministra Zdrowia

Podsekretarz Stanu