Oświadczenie złożone
przez senatora Janusza Koniecznego
Oświadczenie skierowane do ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej Jerzego Hausnera
Szanowny Panie Ministrze!
W roku 1997 dokonano istotnej zmiany trybu i zasad orzekania o niezdolności do pracy. W miejsce orzekających w dwóch instancjach komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia wprowadzono instytucję lekarza orzecznika. Jego orzeczenie o stanie zdrowia stanowi podstawę do wydania decyzji przez organ rentowy.
Rolę poprzednio działającej wojewódzkiej komisji lekarskiej, działającej jako druga instancja w przypadku, gdy obywatel jest niezadowolony z orzeczenia, co często ma miejsce, przejęły sądy pracy i ubezpieczeń społecznych.
W celu skontrolowania orzeczenia lekarza orzecznika ZUS sądy powołują biegłych sądowych. Terminy badań wyznaczane są na kilka miesięcy po wpłynięciu odwołania. W tym czasie ubezpieczeni często pozostają bez środków do życia lub ze znacznie obniżonymi świadczeniami. Jeśli nawet wynik badań biegłych jest dla nich pozytywny, czyli orzeczenie lekarza orzecznika ZUS zostaje zakwestionowane, to, jak pokazuje praktyka, za okres między badaniami ubezpieczony nie uzyskuje wyrównania, jako że biegli w wydanych opiniach zastrzegają się, że stwierdzony przez nich stan zdrowia pozwala na orzeczenie niezdolności dopiero od momentu badania.
Zdarza się, że okres między badaniami przekracza osiemnaście miesięcy. W tym momencie sądy na wniosek ZUS uznają, że ubezpieczony stracił prawo do świadczenia, ze względu na przerwę w pracy, nawet jeśli orzeczenie mówi o niezdolności do pracy.
Staje się to poważnym problemem społecznym, jako że skutkiem takiego działania bywa pozbawienie środków do życia ludzi, którzy z jednej strony są niezdolni do pracy, z drugiej zaś z tego właśnie względu nie mogą podjąć pracy, by uzyskać staż uprawniający do renty.
Analiza przypadków zgłaszanych przez wyborców z terenu działania oddziału ZUS w Jaśle pozwala zauważyć, że biegli lekarze, prawdopodobnie w trosce o źle pojętą solidarność zawodową, nie są skłonni odnosić się krytycznie do orzeczeń kolegów lekarzy orzeczników, przyjmując, że są w stanie stwierdzić tylko stan zdrowia na bieżąco, w dniu badania. W orzeczeniach biegłych odmiennych od orzeczeń orzeczników przyjmuje się, że lekarz orzecznik orzekł właściwie, a pogorszenie stanu zdrowia nastąpiło w terminie późniejszym, nawet gdy między badaniami upłynęło niewiele czasu, na przykład cztery miesiące.
Pogląd, że funkcjonowanie tego systemu nie jest właściwe, podziela także rzecznik praw obywatelskich, czemu dał wyraz w sprawozdaniu za rok 2001, druk senacki nr 107, strony 159-160. Opisane przez rzecznika negatywne zjawiska nie uległy zmianie, a można wręcz dostrzec ich nasilenie się.
Wnoszę o rozważenie możliwości powrotu do zasady dwuinstancyjnego trybu orzekania przed organem rentowym bądź innego rozwiązania, które szanowałoby prawa ludzi, często pozostających ze względu na stan zdrowia w niedostatku.
Uprzejmie proszę pana ministra o zajęcie stanowiska w tej sprawie.
Z wyrazami szacunku
Janusz Konieczny