Warszawa, dnia 30.06.2005 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku,

Przesyłam uprzejmie stanowisko wobec oświadczenia Pana Senatora Sławomira Izdebskiego w sprawie gromadzenia i zarządzania rezerwami walutowymi, Narodowego Banku Polskiego, przesłanego przy piśmie sygn. BPS/DSK-043-225/05.

Odpowiadając na zapytania dotyczące przedmiotowych kwestii a zawarte w oświadczeniu Pana Senatora Sławomira Izdebskiego należy przedstawić następujące wyjaśnienia.

Udzielając odpowiedzi na pytanie o wielkość polskich rezerw walutowych trzeba wskazać, iż z informacji posiadanych przez Ministerstwo Finansów wynika, że zasób oficjalnych aktywów rezerwowych znajdujących się w posiadaniu NBP na koniec 2004 r. w wyrażeniu dolarowym wynosił 36,8 mld USD. Do oficjalnych aktywów rezerwowych są zaliczane: aktywa w walutach wymienialnych (papiery wartościowe, lokaty w bankach za granicą, pieniądze zagraniczne w kasach NBP, pozycja rezerwowa w MFW, SDR-y (rachunek bieżący NBP w MFW), złoto monetarne, inne aktywa rezerwowe.

Środki bezpośrednio zarządzane przez NBP nie obejmują pieniędzy zagranicznych w kasach NBP, pozycji rezerwowej MFW, SDR-ów, innych aktywów rezerwowych, a jedynie zagraniczne papiery wartościowe, lokaty w bankach za granicą (z wyłączeniem środków walutowych Ministerstwa Finansów) oraz złoto inwestowane na rynku międzynarodowym i w 2004 r. w ujęciu dolarowym średnio wyniosły 34,9 mld USD.

W zakresie problemu dlaczego Narodowy Bank Polski lokuje rezerwy walutowe w bankach zagranicznych i ile wynosi ich oprocentowanie, należy podnieść następujące kwestie. Przekazana w zapytaniu myśl, że Narodowy Bank Polski lokuje rezerwy w bankach zagranicznych jest tezą bardzo uproszczoną i w związku z tym mogącą prowadzić do mylnych wniosków. Według informacji posiadanych przez Ministerstwo Finansów obecnie prawie 75% rezerw walutowych jest inwestowanych w zagraniczne papiery wartościowe, a pozostałą część stanowią transakcje lokacyjne (w tym lokaty i lokaty z przyrzeczeniem odkupu papierów wartościowych). Instrumentami inwestycyjnymi są obecnie przede wszystkim papiery dłużne emitowane przez rządy (USA, Niemiec, Francji, Holandii, W. Brytanii), instytucje międzynarodowe (Bank Światowy, Bank Rozliczeń Międzynarodowych) i pozarządowe instytucje finansowe (agencje mające zabezpieczenie ze strony rządów USA, Francji, Niemiec). W celu zwiększenia dochodowości rezerw przeprowadzane są tzw. transakcje kombinowane polegające na równoczesnym zawieraniu transakcji repo (lokaty z udzielonym przyrzeczeniem odkupu papierów wartościowych) i reverse-repo (lokaty z otrzymanym przyrzeczeniem odkupu papierów wartościowych).

Zdecydowana większość rezerw walutowych, jakimi są papiery wartościowe, znajduje się na rachunkach powierniczych prowadzonych dla NBP w bankach centralnych (tak jak złoto) lub wyspecjalizowanych międzynarodowych instytucjach zajmujących się przechowywaniem i rozliczaniem dokonywanych transakcji. Transakcje papierami wartościowymi mogą być dokonywane z upoważnionymi kontrahentami, którzy spełniają odpowiednie kryteria finansowe i z którymi podpisywane są odpowiednie umowy zabezpieczające interesy stron. Z kolei, środki inwestowane w transakcje lokacyjne są rozmieszczane w bankach zagranicznych, którym przyznane są limity zaangażowania inwestycyjnego. Kryteria wyboru kontrahentów określane są na podstawie ratingów uznanych na świecie agencji ratingowych oraz własnych analiz NBP dotyczących sytuacji finansowej kontrahenta, przeprowadzanych według ściśle określonej procedury. Kontrahenci muszą charakteryzować się mocną kondycją finansową i wysokim stopniem wiarygodności.

Zgodnie z informacjami posiadanymi przez Ministerstwo Finansów w 2004 r. dochodowość rezerw walutowych, czyli stopa zwrotu wszystkich inwestycji, wyniosła 2,6%. Dla porównania, przyjmując za punkt odniesienia średnie 3-miesięczne oprocentowanie (LIBOR-1/8 pp), dochodowość wyniosłaby 2,0%. Wysokość uzyskanej stopy zwrotu w poszczególnych walutach, w których utrzymywane są rezerwy walutowe NBP, uzależniona była od wysokości oprocentowania instrumentów finansowych, które było m.in. wypadkową oczekiwań inwestorów co do kierunku i tempa zmian poziomu oficjalnego oprocentowania w danym kraju, a także samych decyzji banków centralnych.

Odnosząc się do zagadnienia na jakie cele przeznaczone są trzymane rezerwy dewizowe trzeba wskazać następujące uwarunkowania. Zasadniczym celem utrzymywania oficjalnych rezerw walutowych jest możliwość zwiększenia przez NBP podaży walut w sytuacji wystąpienia nierównowagi na rynku walutowym. Dzięki odpowiedniemu poziomowi rezerw dewizowych może zostać zachowane bezpieczeństwo dewizowe Polski, rozumiane jako zagwarantowanie dostępu każdego podmiotu krajowego do zagranicznych środków płatniczych potrzebnych do rozliczania wszystkich dopuszczalnych przepisami dewizowymi transakcji z zagranicą.

W Polsce rezerwy dewizowe banku centralnego spełniają wiele istotnych funkcji, tj.:

• gwarantują pełną wymienialność złotego,

• umożliwiają realizację polityki kursowej,

• pozwalają na regulowanie zobowiązań zagranicznych budżetu państwa wynikających z zobowiązań międzynarodowych,

• są czynnikiem współtworzącym zaufanie do pozycji finansowej kraju. Ma to szczególne znaczenie przy emitowaniu papierów skarbowych RP na rynkach międzynarodowych, obniża koszty zadłużenia,

• są źródłem dochodu dla budżetu państwa

W związku z powyższym, aby rezerwy dewizowe spełniały swoje zadania, muszą być lokowane nie tylko w głównych walutach, ale również w instrumentach inwestycyjnych o jak najniższym stopniu ryzyka. To zapewniają instrumenty emitowane przez rządy państw o najwyższym potencjale gospodarczym. Tak więc pierwszą zasadą, jaką kierują się banki centralne na całym świecie zarządzając rezerwami - w tym i NBP, jest bezpieczeństwo posiadanych środków dewizowych. Przyjęcie wysokiego poziomu ryzyka inwestycyjnego łączyłoby się z możliwością utraty nie tylko oprocentowania, ale i kapitału. Drugą zasadą, jaką kierują się banki centralne w procesie zarządzania rezerwami, jest płynność posiadanych środków. Wynika to z faktu, że konieczna jest w każdej chwili ich wysoka mobilność w razie zagrożeń destabilizacji kursu waluty krajowej, w szczególności w przypadku wstąpienia kryzysów walutowych. Wyznacznikiem utrzymywania płynności jest również harmonogram spłat zadłużenia zagranicznego. Ważne jest, aby w każdym momencie zachować zdolność kraju do terminowego regulowania zagranicznych zobowiązań płatniczych. Trzecią zasadą, jaką kieruje się NBP, jest dochodowość - chociaż z punktu widzenia wypełniania przez rezerwy dewizowe ich podstawowych funkcji nie jest to kryterium najważniejsze, to jednak do efektywności zarządzania rezerwami przykładamy ogromną wagę.

Oczywiście, poza wyżej wymienionymi ograniczeniami wynikającymi z funkcji jaką spełniają rezerwy dewizowe, jest to uzależnione od rozwoju sytuacji na rynku międzynarodowym.

Odpowiadając na pytanie, ile wynosi rezerwa rewaluacyjna, gdzie i na jaki procent jest zdeponowana, istotnym wydaje się podkreślenie poniższych aspektów prawnofinansowych.

Stan rezerwy rewaluacyjnej (przeksięgowanej zgodnie z jej istotą 1 stycznia 2004 r. na rachunek rewaluacyjny) wynosił na 1 stycznia 2004 r. 31,8 mld złotych, natomiast na 31 grudnia 2004 r. 9,4 mld złotych. Rachunek został zmniejszony w 2004 r. o kwotę 22,4 mld złotych, w tym 20,9 mld złotych z tytułu pokrycia straty powstałej na skutek spadku wartości w złotych walut obcych posiadanych przez NBP.

Rachunek rewaluacyjny to nie są środki pieniężne odłożone przez NBP na specjalnym rachunku. Jest to jedynie pozycja pasywów bilansu NBP (zapis księgowy). Bilans NBP, podobnie jak innych jednostek gospodarczych, jest sprawozdaniem przedstawiającym sytuację majątkowo-finansową banku. Aktywa bilansu NBP wskazują stan posiadania banku, to znaczy przedstawiają środki gospodarcze (majątek), jakim dysponuje NBP w określonym momencie czasu. W aktywach NBP są prezentowane między innymi aktywa w walutach obcych, określane mianem rezerw dewizowych. Pasywa natomiast wskazują jedynie źródła finansowania (pochodzenia) aktywów NBP. Rezerwa rewaluacyjna, wykazywana w pasywach bilansu NBP, odzwierciedlała jedynie zmiany wartości walut obcych w złotych. Aktywa i pasywa w walutach obcych muszą być dla celów sprawozdawczych przeliczane na złote polskie. Do 2004 r. wzrost lub spadek wartości w złotych był przekazywany w rezerwie rewaluacjnej.

Od 2004 r. NBP stosuje zasady rachunkowości, które są zgodne z wytycznymi Europejskiego Banku Centralnego. Nakazują one, aby spadek wartości walut obcych, wyrażony w złotych, zmniejszał wynik finansowy (koszty). Obecnie, dawna rezerwa rewaluacyjna stanowi bufor zabezpieczający przed takim pomniejszeniem wyniku finansowego. Dzięki niemu NBP uniknął w 2004 r. znacznej straty i zamknął rok obrotowy zyskiem w kwocie 4,3 mld złotych.

Ponieważ rezerwy rewaluacyjnej nie stanowią środki zgromadzone przez NBP (nie są to aktywa), nie jest ona nigdzie zdeponowana. Tym samym nie ma przychodów z jej oprocentowania.

Problematyka ewentualnego częściowego rozwiązania rezerwy dewizowej i rewaluacyjnej i przeznaczenia na przykład na rozwój małej i średniej przedsiębiorczości wobec powyższych kwestii rachunkowych i prawnych nie wydaje się właściwe. Otóż NBP gromadzi i zarządza rezerwami dewizowymi, w celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju zgodnie z artykułem 52 ust. 1 ustawy o NBP. Jednocześnie rezerwy dewizowe stanowią główne źródło zysku NBP, który jest corocznie odprowadzany do budżetu państwa. Hipotetyczne przekazanie części rezerw poza NBP, oznaczałoby:

• uniemożliwienie realizacji ustawowego celu NBP i tym samym zmniejszenie bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płynności płatniczej kraju,

• mniejsze wpłaty do budżetu państwa z tytułu zysku NBP.

W odniesieniu do rezerwy rewaluacyjnej należy powtórnie stwierdzić, że nie są to środki zgromadzone przez NBP, a jedynie zapis księgowy, co szczegółowo omówiono powyżej.

Z poważaniem

PODSEKRETARZ STANU

Andrzej Jacaszek