Warszawa, dnia 29 lipca 2003 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

W związku z tym, iż Pani Senator w swoim oświadczeniu wymienia zarówno mogiły polskich żołnierzy na terenie Niemiec, jak i mogiły polskich żołnierzy pochowanych w byłej RFN odniosę się pokrótce do problematyki związanej z miejscami pochówku wszystkich żołnierzy polskich formacji wojskowych, uczestniczących w działaniach operacyjnych II wojny światowej, spoczywających na terenie dzisiejszych Niemiec.

Na terenie b. NRD po zakończeniu wojny znajdowały się pochówki żołnierzy 1. i 2. Armii Wojska Polskiego, którzy polegli przy forsowaniu Odry i Nysy Łużyckiej oraz zabitych w operacji berlińskiej i łużyckiej. Zgodnie z rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego, gen. broni Michała Roli Żymierskiego z dnia 16 czerwca 1945., szczątki tych żołnierzy zostały w latach 1946-1947 ekshumowane i pochowane ponownie na specjalnie w tym celu utworzonych cmentarzach w Polsce: w Zgorzelcu (woj. dolnośląskie) - groby żołnierzy 2. Armii WP i w Siekierkach (woj. zachodniopomorskie) i Szczecinie (woj. zachodniopomorskie) - groby żołnierzy 1. Armii WP. Ich pochówki podlegają ochronie i opiece polskiej administracji rządowej.

Na terenie b. Niemiec Zachodnich znajdują się groby żołnierzy 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka oraz 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego, którzy najpierw walczyli w ramach sił alianckich, a następnie w pierwszych latach powojennych pełnili służbę w strefie okupacyjnej na obszarze północno-zachodnich Niemiec.

Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa od lat prowadzi działania związane z opieką nad polskimi grobami żołnierzy i ofiar wojny na terenie Niemiec. Prawdą jest, iż groby te są rozrzucone na terenie Niemiec, ale jest to związane z wydarzeniami historycznymi - pochówki poległych żołnierzy odbywały się na szlakach walk, w miejscach, gdzie utracili życie. Trudno sobie wyobrazić stworzenie jednego cmentarza dla wszystkich żołnierzy polskich poległych na terenie Niemiec. Takie rozproszenie grobów występuje na całym świecie, tam, gdzie walczyli żołnierze. Nie jest to cecha specyficzna dla Niemiec, ani dla żołnierzy polskich. Cmentarzy żołnierskich jest zawsze wiele.

Sprawami związanymi z uporządkowaniem i doprowadzeniem do właściwego stanu grobów żołnierzy 1 Dywizji Pancernej gen. S. Maczka Rada OPWiM zajmuje się - z upoważnienia Zarządu Głównego Związku Kół 1 Dywizji Pancernej w Wielkiej Brytanii - od 28 kwietnia 1998 r.

Niezależnie od tego ewidencjonowanie grobów żołnierzy 1 Dywizji Pancernej rozpoczęto już w roku 1994. Wyniki tych prac dokumentacyjnych Rada opublikowała w Biuletynie "Przeszłość i Pamięć" w 1998 roku. Uzyskano ponadto akty zgonów "Maczkowców" z Archiwum Ministerstwa Obrony W. Brytanii oraz Muzeum i Instytutu gen. Sikorskiego w Londynie. Rodziny poległych żołnierzy mają zatem możliwość zasięgnięcia w naszej instytucji informacji na temat miejsc pochówków najbliższych,. W roku 2001 Rada OPWiM zwróciła się - za pośrednictwem Konsulatu Generalnego RP w Hamburgu - do 26 gmin niemieckich z prośbą o odszukanie grobów uznawanych dotąd za zaginione. W wyniku tych poszukiwań udało się potwierdzić istnienie kilku grobów.

Problem grobów żołnierzy 1 Dywizji Pancernej był również poruszany na dwóch posiedzeniach Komisji Polsko-Niemieckiej (9 kwietnia 2002 r. w Kassel oraz 4 października 2002 r. we Wrocławiu), w którym brało udział kierownictwo Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge - niemieckiej instytucji, powołanej do opieki nad grobami wojennymi w Niemczech. Zgodnie z ustawodawstwem niemieckim (Kriegsgräbergesetz) wszystkie groby wojenne znajdujące się na terytorium RFN są wieczyście zachowane i podlegają opiece państwa niemieckiego. Administracje cmentarzy otrzymują corocznie z funduszy federalnych środki na opiekę nad każdym grobem wojennym. Przedstawiciel VDK poinformował nas w ub. roku, iż zgodnie z obietnicą ministra spraw wewnętrznych pana Bartlinga, gminy niemieckie nie dysponujące całością środków potrzebnych do uporządkowania grobów żołnierzy 1 Dywizji Pancernej, otrzymają dofinansowanie z budżetu Kraju Związkowego Dolna Saksonia. Dofinansowanie to jest uzależnione od skonsultowania planów robót z Radą OPWiM.

W okresie grudzień 2001 - listopad 2002 przedstawiciele Rady OPWiM zrealizowali trzy podróże lustracyjne, które objęły niemal wszystkie miejscowości na terenie Dolnej Saksonii, gdzie znajdują się groby żołnierzy 1 Dywizji Pancernej. Ogółem odwiedzono 29 miejscowości, w których stwierdzono 211 pochówków "Maczkowców". Czekamy obecnie na wyjaśnienia dotyczące jeszcze 22 grobów.

Podczas rozmów z lokalnymi władzami przedstawiciele Rady OPWiM poczynili już konkretne ustalenia dotyczące ww. grobów.

Podczas ostatniego objazdu miejscowości dolnosaksońskiej w listopadzie ub. roku przedstawiciele Rady OPWiM dokonali także oględzin kwatery wojennej w Fürstenau, na której spoczywają żołnierze gen. S. Sosabowskiego. Kwatera ta jest dobrze utrzymana, inskrypcje jednak są niepełne i zawierają błędy. Propozycję w sprawie uporządkowania tej kwatery będzie można przedstawić dopiero po skonsultowaniu sprawy z odpowiednimi środowiskami kombatantów (kopie sprawozdań z dwóch ostatnich podróży lustracyjnych, opublikowanych w Biuletynie przesyłam w załączeniu).

Działania Rady OPWiM nie ograniczają się jedynie do grobów żołnierzy polskich na terenie Niemiec. We współpracy z polskimi placówkami dyplomatycznymi za granicą sprawujemy także opiekę nad miejscami pochówku więźniów obozów koncentracyjnych, niemieckich aresztów i więzień, jeńców wojennych i robotników przymusowych.

22 czerwca br., na terenie Miejsca Pamięci Obozu Koncentracyjnego Bergen-Belsen odsłonięte zostały dwie tablice poświęcone pamięci ok. 15.000 tys. Polaków zamęczonych w tym obozie.

Pragnę również poinformować, iż podjęliśmy próbę generalnego uregulowania kwestii związanych z ochroną i opieką nad polskimi grobami i miejscami pamięci na terenie Niemiec. Od kwietnia 2002 r. Ministerstwo Kultury negocjowało ze stroną niemiecką projekt Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o grobach ofiar wojen i przemocy totalitarnej, której tekst parafowano w marcu br. Rada Ministrów wydała w czerwcu br. uchwałę zezwalającą na podpisanie wyżej wymienionej Umowy. Zapisy w niej zawarte, gwarantować będą szeroko pojętą ochronę grobów polskich ofiar wojen na terenie RFN.

Przedstawione przeze mnie powyżej informacje dowodzą, że groby żołnierzy polskich na terenie Niemiec są przedmiotem szczególnej troski instytucji działających w imieniu władz polskich.