Warszawa, dnia 27 sierpnia 2002 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego oraz Kodeks karny wykonawczy uznawane są za podstawowe ustawy - odpowiednio - dla prawa karnego materialnego, prawa karnego procesowego oraz prawa karnego wykonawczego.

Zauważyć trzeba, że z natury rzeczy w okresie transformacji gospodarczej oraz przy dostosowywaniu systemu prawa polskiego do prawa obowiązującego w Unii Europejskiej, nieuniknione staje się wprowadzanie nowych regulacji prawnych, w tym także zapewniających objęcie określonych dóbr ochroną prawnokarną. Zarówno zakres takich regulacji, jak i specyfika spraw, których dotyczą, uniemożliwia w praktyce czynienie tego poprzez ciągłe nowelizacje kodyfikacji karnych.

Problematyka ta, jak już wskazano, dotyczy w szczególności prawa karnego materialnego. Z jednej strony bowiem konieczne jest, w miarę możliwości, zapewnienie stabilności przynajmniej podstawowych ustaw karnych, który to postulat nie mógłby być spełniony przy ciągłych ich nowelizacjach. Równocześnie zaś specyfika spraw regulowanych poszczególnymi ustawami, często dotyczących wysoce specjalistycznych, hermetycznych dziedzin, wymaga, by przepisy karne penalizujące określone zachowania powiązane były bezpośrednio z przepisami materialnymi zawartymi w danej ustawie.

W przeciwnym razie stosowanie tych przepisów byłoby niezwykle utrudnione i budziłoby określone problemy w praktyce.

Niezależnie od podniesionej powyżej argumentacji konieczne jest wskazanie, że wprowadzenie przepisów karnych w innych ustawach, aniżeli Kodeks karny, dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy jest to uzasadnione realnymi potrzebami i gdy określone zachowanie nie jest w pełni kryminalizowane przez przepisy tego Kodeksu. Nieprawidłowa jest zatem praktyka tworzenia bez potrzeby, konkurencyjnych wobec unormowań Kodeksu karnego, przepisów karnych w ustawach pozakodeksowych.

Ministerstwo Sprawiedliwości, w ramach swojej właściwości, będzie występowało przeciwko wprowadzaniu przepisów karnych w ustawach pozakodeksowych wszędzie tam, gdzie dla zapewnienia ochrony prawnokarnej wystarczające są przepisy Kodeksu karnego. Podkreślić ponadto trzeba, że co do zasady, przepisy karne wprowadzane w innych ustawach powinny być spójne z całym systemem prawa karnego, w szczególności zaś z Kodeksem karnym. Dotyczy to zwłaszcza ogólnych zasad odpowiedzialności karnej. Ta szczególna rola Kodeksu karnego w systemie prawa karnego wyrażona została w przepisie art. 116 tegoż Kodeksu, zgodnie z którym zasady przewidziane w części ogólnej kodeksu karnego stosuje się do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie. Dzięki temu przepisowi część ogólna Kodeksu karnego staje się częścią ogólną całego prawa karnego obowiązującego w Rzeczypospolitej.

Ponieść przy tym trzeba, że w aktualnym stanie prawnym do wyłączenia przepisów ogólnych Kodeksu karnego doszło w nielicznych ustawach. Część ogólna Kodeksu karnego nie ma zastosowania do prawa karnego skarbowego, jako że regulujący tę dziedziną Kodeks karny skarbowy samodzielnie reguluje zasady odpowiedzialności za przestępstwa skarbowe. Przepis art. 20 § 1 K.k.s. wyraźnie stanowi, że do przestępstw skarbowych nie mają zastosowania przepisy części ogólnej Kodeksu karnego, z zastrzeżeniem jednak, że te z nich, które są enumeratywnie powołane w rozdziale 3 Kodeksu karnego skarbowego, stosuje się odpowiednio do przestępstw skarbowych.

Odnośnie do tworzenia przepisów karnych dotyczących przestępstw skarbowych w przepisach poza Kodeksem karnym skarbowym, to w świetle uregulowań tego kodeksu problem ów nie powinien występować. Zgodnie z art. 1§ 1 i art. 53 § 1 i 2 Kodeksu karnego skarbowego, przestępstwem skarbowym może być bowiem jedynie czyn zabroniony o znamionach określonych w tym kodeksie i zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności.

Tym samym rozszerzenie zakresu kryminalizacji w obrębie prawa karnego skarbowego może odbywać się jedynie poprzez wprowadzanie nowych przepisów do Kodeksu karnego skarbowego.

W praktyce wystąpił jeden przypadek naruszenia opisanej reguły. Dotyczy to przepisów karnych zawartych w rozdziale 4a ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze zm.), wprowadzonych przepisem art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, ustawy o zamówieniach publicznych oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 56, poz. 580). Wprowadzony tą nowelą przepis art. 41i ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. jest sprzeczny z systemem prawa karnego i narusza zasady regulujące tworzenie przepisów przewidujących odpowiedzialność za przestępstwa skarbowe. Ministerstwo Sprawiedliwości w związku z tym podejmie działania zmierzające do uchylenia przedmiotowego przepisu.

W aktualnie obowiązujących unormowaniach wprowadzanie w ustawach innych, aniżeli Kodeks postępowania karnego, regulacji dotyczących postępowania karnego nie stwarza problemów. Co do zasady, inne ustawy nie zawierają żadnych w tym przedmiocie odrębnych uregulowań bądź wprowadzają odrębne uregulowania tylko w kwestiach incydentalnych, w pozostałym zakresie odsyłają do unormowań Kodeksu postępowania karnego (np. ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, Dz. U. Nr 116, poz. 1216 z zm., gdzie regulowany jest w art. 19 tryb postępowania w sprawie wstrzymania przez prokuratora transakcji, która to instytucja nie występuje w Kodeksie postępowania karnego), lub wprowadzają, jako zasadę, odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim nie zawierają własnych odrębnych uregulowań dotyczących postępowania (unormowanie takie przyjęte zostało w Kodeksie karnym skarbowym).

Marek Staszak

Podsekretarz Stanu