Prezes Krajowego Urzędu Pracy przekazał oświadczenie senatorów Wiesławy Sadowskiej
i Zbigniewa Gołąbka, złożone na 3. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 3):Warszawa, 3 grudnia 2001 r.
Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowny Panie Marszałku
Odpowiadając na Pana pismo LP/043/28/01/V z 21 listopada br. w sprawie zajęcia stanowiska wobec wspólnego oświadczenia Pani Senator Wiesławy Sadowskiej i Pana Senatora Zbigniewa Gołąbka, złożonego 16 bm. podczas 3. posiedzenia Senatu RP, pozwolę sobie przedstawić Panu Marszałkowi szczegółowe omówienie sytuacji Funduszu Pracy i towarzyszących jej okoliczności. Oświadczenie Senatorów odnosi się do kilku zagadnień formalnych, wymagających obszernych wyjaśnień, zatem tekst odpowiedzi został podzielony zgodnie z tymi odniesieniami.
1. Zasady tworzenia i wydatkowania Funduszu Pracy.
1.1. Wielkość Funduszu Pracy jest ustalana przez Parlament w trakcie prac nad budżetem i zapisywana w ustawie budżetowej na dany rok. Wydatki Funduszu podlegają rygorom tej ustawy oraz: ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu i ustawy o finansach publicznych. Dysponentem Głównym Funduszu jest Prezes Krajowego Urzędu Pracy, którego zadania w tej materii okr
eślają przepisy wspomnianych ustaw i który jest ponadto zobowiązany do dysponowania środkami z uwzględnieniem dodatkowych przepisów zawartych w rozporządzeniach wydanych na podstawie wymienionych ustaw.1.2. Dochód Funduszu Pracy stanowią składki pracodawców (2,45% funduszu płac) oraz dotacja budżetowa. Celem dotacji jest przede wszystkim finansowanie wydatków związanych z zasiłkami i świadczeniami przedemerytalnymi.
Fundusz Pracy ma ustawową możliwość zaciągania kredytu w wysokości 8,33% (wyjątkowo 12,5% w roku 2001) na pokrycie bieżących zobowiązań w przypadku niedoborów grożących utratą płynności. Kredyt spłacany jest z bieżących dochodów Funduszu.
Ponadto, art., art. 39 i 41 ustawy budżetowej przewidują możliwość pokrywania niedoboru środków Funduszu Pracy z niewykorzystanych kwot przewidzianych na dofinansowanie programu SAPARD oraz na obsługę długu publicznego - łącznie 150 mln złotych.
1.3. Tryb podziału limitów Funduszu Pracy wynika z zapisów art. 57a ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 20 marca 2001 roku w sprawie algorytmu przekazywania środków Funduszu Pracy samorządom wojewódzkim i powiatowym.
Przekazywane starostom (i prezydentom miast na prawach powiatu) limity przyjmują trzy formy:
(1) wypłat obligatoryjnych, do których należą zasiłki i inne świadczenia należne osobom bezrobotnym z różnych tytułów ustawowych; wypłaty są dokonywane według zapotrzebowania powiatów,
(2) środków wyliczonych według matematycznego wzoru podziału, popularnie zwanego algorytmem, przewidzianych na finansowanie lokalnych programów aktywizacji osób bezrobotnych (aktywnych form przeciwdziałania skutkom bezrobocia); limit ustalany odrębnie dla poszczególnych powiatów i nie może ulec zmianie w trakcie roku budżetowego.
(3) dodatkowych środków pozostających do dyspozycji Prezesa Krajowego Urzędu Pracy (w tym roku 20% środków przewidzianych w ustawie budżetowej na programy aktywne, co stanowiło około 140 mln zł), które są przeznaczone na dofinansowanie lokalnych projektów przeciwdziałania bezrobociu.
2. Mechanizmy podziału środków Funduszu Pracy na aktywne przeciwdziałanie skutkom bezrobocia
2.1. Algorytm jest sztywnym wzorem matematycznym. Jego mechanizm uwzględnia mnożniki wynikające z warunków lokalnego rynku pracy (stopa bezrobocia, liczba bezrobotnych, liczba długotrwale bezrobotnych, liczba bezrobotnych bez prawa do zasiłku, liczba bezrobotnych absolwentów), które po odniesieniu do kwoty Funduszu Pracy przeznaczonej na aktywne programy rynku pracy dają w efekcie ostateczną kwotę limitu.
Limit jest ustalany dla każdego powiatu odrębnie w oparciu o dane zgromadzone na dzień 30 września roku poprzedzającego wyliczenie - nie ma wbudowanego mechanizmu reagowania na szczególne warunki panujące na lokalnych rynkach pracy po tej dacie. Daje to, z jednej strony, wyrównanie poziomu startu wszystkich powiatów (z odpowiednim wspomożeniem tych, które znajdują się na liście dotkniętych bezrobociem strukturalnym) ale - z drugiej - nie pozwala na uwzględnienie szeregu specyficznych czynników lokalnych i zmianę raz obliczonej kwoty.
2.2. Dostęp do rezerwy mają starostowie przedstawiający propozycje konkretnych działań przewidzianych przez siebie na lokalnym rynku pracy dla usunięcia specyficznego zagrożenia. W przeciwieństwie do algorytmu, który jest powszechny, rezerwa jest ograniczona do projektów przynoszących wysoką (relatywnie) aktywność wydatkowania środków publicznych i aplikowanych na obszarach dotkniętych znacznym bezrobociem. Przyjęcie projektu do finansowania kończy się podpisaniem kontraktu pomiędzy Prezesem Krajowego Urzędu Pracy i starostą (prezydentem miasta na prawach powiatu).
2.3. Limity wyliczone w oparciu o algorytm są przekazywane starostom i prezydentom miast na prawach powiatu raz w roku w postaci decyzji finansowych, a wielkość i kierunki wydatków ustala starosta (prezydent) po zasięgnięciu opinii powiatowej rady zatrudnienia.
Limity pochodzące z rezerwy i wynikające z zawartych umów podlegają ich rygorom i muszą być realizowane zgodnie z zasadami w nich przyjętymi - starosta (prezydent) nie ma możliwości dokonania odstępstw o ile nie wynegocjuje zmiany samej umowy.
3. Sytuacja finansowa Funduszu Pracy
3.1. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, wypłaty zasiłków i innych świadczeń z grupy wydatków obligatoryjnych (tzw. pasywnych) mają pierwszeństwo przed wypłatami związanymi z programami fakultatywnymi (tzw. aktywnymi).
Rodzi to bardzo poważne konsekwencje, które ważą na gospodarce środkami:
Fundusz Pracy jest uchwalany jako całość i wobec tego każde zwiększenie wydatków pasywnych ponad roczny plan budżetu zmniejsza automatycznie możliwość finansowania aktywnych form przeciwdziałania skutkom bezrobocia.
3.2. Opisana sytuacja towarzyszy Funduszowi Pracy od dwóch lat, a w ubiegłym roku stała się bezpośrednim powodem wypowiedzenia k
ontraktów zawartych ze starostami na dofinansowanie lokalnych programów.Z tej samej przyczyny także w bieżącym roku finansowanie programów z rezerwy Prezesa Krajowego Urzędu Pracy zostało podjęte w niewielkim jedynie stopniu około 5% - ograniczając się głównie do finansowania robót publicznych na terenach dotkniętych klęską powodzi i, między innymi, krajowego programu "Młodzież dla historii" adresowanego do młodych bezrobotnych.
3.3. Przepisy ustawy o finansach publicznych stanowią, że:
(1) zmiana poziomu wydatków w ciągu roku budżetowego wymaga zmiany planu rocznego, to jest ustawy budżetowej,
(2) Prezes Krajowego Urzędu Pracy nie ma możliwości zwiększania poziomu wydatków ani limitów ponad poziom wskazany w ustawie budżetowej, nie może także dopuścić do wydatkowania środków jeżeli ma świadomość braku pokrycia w odpowiednich źródłach dochodów.
Dysponenci Funduszu mają wobec tego bardzo ograniczone możliwości finansowania przedsięwzięć aktywizujących osoby bezrobotne, a wykorzystana w ubiegłym i bieżącym roku możliwość zaciągnięcia kredytu pozwala jedynie na utrzymanie płynności finansowej Funduszu Pracy.
3.4. Z posiadanych danych oraz szacunkowych przewidywań stanu Funduszu Pracy na koniec roku wynika, że niedobór środków sięgnie w tym roku poziomu 839,3 mln złotych, to jest około 10% zaplanowanych na 2001 rok wydatków.
Na niedobór składa się: 350 mln zł zasiłków i świadczeń przedemerytalnych, 310 mln zł refundacji wynagrodzeń młodocianych, 140 mln zł zobowiązań z tytułu umów zawartych o zrealizowanie aktywnych form przeciwdziałania skutkom bezrobocia i 39,3 mln zł innych wydatków. Ponadto, około 1120 mln zł zobowiązań obciąży budżet 2002 roku.
Szanowny Panie Marszałku!
Odnosząc się do konkretnych problemów przywołanych przez Senatorów, autorów oświadczenia, pragnę podkreślić, że nie odbiegają one w swych rozmiarach od tych, które są udziałem innych powiatów o wysokiej stopie bezrobocia.
Z całą pewnością brak środków w powiecie radomskim jest dotkliwy, jednak z całą pewnością jego sytuacja jest nieco lepsza niż w innych powiatach. Przekazując środki na wydatki związane z aktywnymi formami przeciwdziałania skutkom bezrobocia braliśmy pod uwagę fakt znacznej koncentracji terytorialnej problemów towarzyszących wysokiemu bezrobociu i w związku z tym realizacja płatności z tego tytułu w Radomiu sięga 79% przy około 55% średniej w kraju.
Proszę pozwolić, ze zakończę refleksję osobistą. Czuję się do niej upoważniona w związku z ogólnym charakterem samego oświadczenia, związanym bardziej z tegoroczną sytuacją budżetu Państwa niż z zadaniami dysponenta Funduszu pracy.
Restrukturyzacja zatrudnienia w kraju, w którym w 1/3 powiatów stopa bezrobocia przekracza 20%, ponad 70% bezrobotnych nie ma kwalifikacji niezbędnych do podjęcia zatrudnienia a 30% bezrobotnych to ludzie poniżej 25 roku życia - będzie trwała wiele lat i będzie wymagała rzeczywistej realizacji strategii zatrudnienia oraz wytężonej pracy służb zatrudnienia przy wykonywaniu wszystkich ciążących na nich zadań - nie tylko na tych związanych z wydatkami z Funduszu Pracy. W tym sensie rozumiem i popieram dążenia Pani Senator Wiesławy Sadowskiej i Pana Senatora Zbigniewa Gołąbka do zaplanowania nakładów na przyszły rok w takiej wysokości aby uniknąć sytuacji, której świadkami byliśmy w ciągu ostatnich dwóch lat.
Jednak, przy tak wielkim nagromadzeniu problemów, o sukcesie będzie decydowało - jak w całej Europie - nie rozproszenie środków pomiędzy lokalne rynki pracy ale skoncentrowanie się na krajowych programach uwzględniających najważniejsze priorytety polityki społecznej, regionalnych strategiach rozwoju i systemowej przebudowie rynku pracy.
Z wyrazami szacunku
p.o. PREZES
KRAJOWEGO URZĘDU PRACY
Barbara Banasiak