Informację w związku z oświadczeniem senatora Witolda Gładkowskiego, złożonym na 61. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 61), przekazał Sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa:
Warszawa, dn. 12.05. 2004 r.
Pan
Witold Gładkowski
Senator
Rzeczypospolitej Polskiej
Warszawa
Szanowny Panie Senatorze,
W odpowiedzi na Pańskie Oświadczenie złożone na 61. posiedzeniu Senatu RP w sprawie grobów wojennych, na których spoczywają żołnierze sowieccy polegli w czasie II wojny światowej uprzejmie informuję, co następuje.
Na terytorium Polski znajduje się ponad 7700 nekropolii wojennych z okresu II wojny światowej urządzonych w formie cmentarzy wojennych oraz kwater, pojedynczych i zbiorowych mogił usytuowanych na cmentarzach cywilnych (komunalnych i parafialnych), na których zostali pochowani żołnierze i jeńcy wojenni oraz ofiary terroru hitlerowskiego i stalinowskiego.
W ewidencji cmentarzy z okresu II wojny światowej znajdują się cmentarze i groby:
żołnierzy Wojska Polskiego, którzy spoczywają na 33 cmentarzach wojennych, 147 kwaterach i 2482 mogiłach, o łącznej liczbie pochowanych 139.929 żołnierzy,
żołnierzy Armii Sowieckiej (łącznie z jeńcami), którzy spoczywają na 150 cmentarzach, 52 kwaterach i 431 mogiłach, o łącznej liczbie pochowanych 1.296.978. Liczba jeńców podawana jest przeważnie szacunkowo,
żołnierzy i jeńców belgijskich, brytyjskich, czeskich i słowackich, jeńców francuskich, polskich i włoskich, spoczywających głównie na wspólnych cmentarzach. Liczba pochowanych jest przeważnie określana szacunkowo,
cywilnych ofiar wojen różnej narodowości, spoczywających na 62 cmentarzach, 76 kwaterach i 3018 mogiłach, o łącznej liczbie pochowanych około 848.136 osób.
Sprawy opieki nad cmentarzami i grobami wojennymi regulują przepisy prawa międzynarodowego, którymi są Konwencje Genewskie, przede wszystkim zaś Konwencja o ochronie ofiar wojny z 12 sierpnia 1949 r. Podstawowymi przepisami prawa normującymi wykonywanie opieki nad grobami i cmentarzami wojennymi w Polsce są: ustawa o grobach i cmentarzach wojennych z 28 marca 1933 r. (Dz.U. Nr 39 z 1933 r. z późniejszymi zmianami) oraz rozporządzenie wykonawcze do tej ustawy z 23 października 1936 r.
Zgodnie z ustawą o grobach i cmentarzach wojennych, groby i cmentarze wojenne znajdują się pod opieką państwa. Wojewoda jako przedstawiciel administracji rządowej jest odpowiedzialny za stan ich utrzymania oraz sprawowanie kontroli nad prawidłowym wykonywaniem opieki przez gminy. Jest również zobowiązany do zabezpieczenia w budżecie wojewódzkim środków finansowych przeznaczonych na remonty i utrzymanie nekropolii wojennych oraz ich przekazanie gminom na wykonanie uprzednio uzgodnionych zadań.
Sprawy grobów żołnierzy byłej Północnej Grupy Wojsk Armii Sowieckiej, członków ich rodzin i innych obywateli Związku Sowieckiego pochowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są traktowane odrębnie. Wynika to ze stanu tych grobów.
Groby żołnierzy i innych osób zmarłych po zakończeniu działań wojennych, traktowane są jako groby osób cywilnych. Reguluje te sprawy ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 31 stycznia 1959 r. z późniejszymi zmianami (Dz.U. Nr 23 z dnia 5.04.2000 r., poz. 1418), która określa, że sprawowanie opieki nad grobem należy do rodziny zmarłego. Nienaruszalność grobu zagwarantowana jest na okres 20 lat. Po tym okresie, istnieje możliwość przedłużenia istnienia mogiły na dalsze lata po dokonaniu odpowiedniej opłaty. Ustawa przewiduje również możliwość likwidacji cmentarza lub grobu, jeżeli warunki wynikające z obowiązujących przepisów prawa, nie zostaną spełnione.
Jednocześnie uprzejmie informuję Pana Senatora, że z uwagi na status wymienionych cmentarzy nie są one utrzymywane ze środków budżetu państwa. Prace porządkowe na tych cmentarzach są wykonywane przez gminy z własnej woli, w miarę posiadania środków finansowych. Na ten cel Rada OPWiM, ani żadna inna instytucja państwowa nie przekazuje środków finansowych.
W związku z powyższą sytuacją nastąpiła konieczność uregulowania dalszego losu grobów żołnierzy Północnej Grupy Wojsk Armii Sowieckiej i członków ich rodzin pochowanych w Polsce. Pochówki 1571 żołnierzy PGWS i członków ich rodzin znajdują się na 16 obiektach, w tym na 5 cmentarzach.
Po kilkuletnich negocjacjach w tej sprawie zostało ustalone pomiędzy stronami - polską i rosyjską, że na terytorium Polski powstaną trzy cmentarze zbiorcze, w tym cmentarz w Bornem Sulinowie, na które zostaną przeniesione szczątki zwłok żołnierzy sowieckich z innych cmentarzy.
Na cmentarzu w Bornem Sulinowie jak i na innych obiektach są przewidziane prace remontowe, których koszt ponosi strona rosyjska.
Z poważaniem
SEKRETARZ
Andrzej Przewoźnik