Otóż instytut stanął w obliczu utraty realnych możliwości dalszego funkcjonowania. Brak płynności finansowej oraz narastające zadłużanie się Państwowego Instytutu Naukowego - Instytutu Śląskiego w Opolu zostały spowodowane przez drastyczne zmniejszenie i tak niewystarczającej dotacji z budżetu państwa przy, co istotne, niesłychanie ograniczonych możliwościach pozyskiwania z zewnątrz środków finansowych na badania naukowe.

Radykalne przedsięwzięcia zaradcze, podjęte przez kierownictwo i kadrę placówki w postaci dobrowolnego obniżenia pobieranego wynagrodzenia, zlikwidowania większości dodatków funkcyjnych, dobrowolnego przejścia profesorów na trzymiesięczne urlopy bezpłatne, to jest nieodpłatne świadczenie pracy na rzecz instytutu, tylko przejściowo nieco złagodziły sukcesywnie narastający deficyt. Jeśli taka sytuacja nie ulegnie odwróceniu, doprowadzi do upadku instytutu.

Państwowy Instytut Naukowy - Instytut Śląski w Opolu potrzebny jest makroregionowi śląskiemu, zwłaszcza zaś subregionowi Śląska Opolskiego - specjalizacja interdyscyplinarna dostosowana jest do skomplikowanych procesów społecznych, etniczno-narodowościowych przebiegających na tych obszarach, implikacji międzynarodowych wynikających z ich pogranicznego charakteru w relacjach polsko-niemieckich i polsko-czeskich. Brak instytutu niewątpliwie spowodowałby zubożenie mapy kulturowo-naukowej regionu.

Instytut jest potrzebny państwu polskiemu jako ważny obszar europejski, ponieważ bada problematykę Śląska jako kategorię regionalną. Jest potrzebny ze względu na swoją rolę w dialogu polsko-niemieckim, w zakresie stosunków polsko-czeskich, w polsko-niemiecko-czeskiej wymianie myśli naukowej, ze względu na miejsce Śląska w stosunkach Polski, Niemiec i Czech doby najnowszej i w przyszłości - chodzi o obiektywizację kontrowersji historiograficznych, o dążenie do konsensusu naukowego.

Roli i misji naukowo-społecznej Państwowego Instytutu Naukowego - Instytutu Śląskiego w Opolu nie zrealizują ci sami ludzie, którzy go tworzą, lecz rozproszeni w innych instytucjach. Gwarantuje to tylko zespół składający się z wysoko wykwalifikowanej kadry reprezentującej różne dyscypliny - socjologię, demografię, geografię gospodarczą, historię, politologę, językoznawstwo - mający utrwalone miejsce w nauce polskiej, dynamicznie rozwijający współpracę międzynarodową, organizujący konferencje naukowe i sesje międzynarodowe.

Podjęto już właściwie wszystkie działania oszczędnościowe, które można było przeprowadzić samodzielnie bez szkody dla realizacji zadań i misji placówki. Możliwości poprawy kondycji finansowej instytutu już się wyczerpały. Wprawdzie Sejmik Województwa Opolskiego podjął 25 maja 2002 r. jednogłośnie uchwałę o konieczności ratowania instytutu, lecz w ślad za uchwałą nie poszły żadne konkretne działania. Konieczne stało się zatem jednorazowe, nadzwyczajne zwiększenie dotacji statutowej o kwotę co najmniej 500 tysięcy zł, co doprowadzi do względnej stabilizacji finansowej placówki, umożliwiając spłatę narastających zobowiązań i odzyskanie płynności finansowej.