Instytut stanął w obliczu utraty możliwości dalszego funkcjonowania. Brak płynności finansowej oraz narastające zadłużenie zostały spowodowane przez drastyczne zmniejszenie już wcześniej niewystarczającej dotacji z budżetu państwa przy - co istotne - niesłychanie ograniczonych możliwościach pozyskiwania z zewnątrz środków finansowych na badania naukowe.

Radykalne przedsięwzięcia zaradcze podjęte przez kierownictwo i kadrę placówki, takie jak dobrowolne obniżenie pobieranego wynagrodzenia, zlikwidowanie większości dodatków funkcyjnych, dobrowolne przejście profesorów na trzymiesięczne urlopy bezpłatne, czyli nieodpłatne świadczenie pracy na rzecz instytutu, tylko przejściowo nieco złagodziły narastający stopniowo deficyt. Jeśli sytuacja ta nie ulegnie odwróceniu, instytutowi grozi upadek. Jego obecna sytuacja finansowa jest tak dramatycznie zła, że właściwie nie jest on w stanie efektywnie spełniać swoich zadań statutowych bez pomocy w postaci środków państwowych.

PIN - Instytut Śląski w Opolu potrzebny jest również makroregionowi śląskiemu, zwłaszcza zaś subregionowi Śląska Opolskiego, ze względu na specjalizację interdyscyplinarną, dostosowaną do skomplikowanych procesów społecznych i etniczno-narodowościowych przebiegających na tych obszarach, a także implikacje międzynarodowe wynikające z relacji polsko-niemieckich i polsko-czeskich. Brak instytutu niewątpliwie zubożyłby więc mapę kulturowo-naukową regionu.

Instytut potrzebny jest także państwu polskiemu, ponieważ bada problematykę Śląska jako kategorię regionalną, jako ważny obszar europejski. Jest on potrzebny także ze względu na swoją rolę w dialogu polsko-niemieckim i w stosunkach polsko-czeskich oraz w polsko-niemiecko-czeskiej wymianie myśli naukowej w odniesieniu do miejsca Śląska w stosunkach Polski, Niemiec i Czech doby najnowszej i w przyszłości - chodzi o obiektywizację kontrowersji historiograficznych i dążenie do konsensusu naukowego.

Roli i misji naukowo-społecznej PIN - Instytutu Śląskiego w Opolu nie zrealizują ci sami ludzie, którzy go tworzą, lecz rozproszeni po innych instytucjach. Wypełnianie tej funkcji gwarantuje tylko zespół składający się z wysoko wykwalifikowanej kadry reprezentującej różne dyscypliny, takie jak socjologia, demografia, geografia gospodarcza, historia, politologia czy językoznawstwo, mający utrwalone miejsce w nauce polskiej, dynamicznie rozwijający współpracę międzynarodową. organizujący konferencje naukowe i sesje międzynarodowe.

Podjęto już właściwie wszystkie działania oszczędnościowe, jakie można było podjąć samodzielnie bez szkody dla realizacji zadań i misji placówki. Możliwości poprawy kondycji finansowej instytutu już się wyczerpały. Wprawdzie Sejmik Województwa Opolskiego 25 maja 2002 r. jednogłośnie podjął uchwałę o konieczności ratowania instytutu, lecz w ślad za tą uchwałą nie poszły żadne konkretne działania. Konieczne stało się zatem jednorazowe, nadzwyczajne zwiększenie dotacji statutowej o kwotę co najmniej 500 tysięcy zł, co doprowadziłoby do względnej stabilizacji finansowej placówki, umożliwiającej spłatę narastających zobowiązań i odzyskanie płynności finansowej.