Warszawa 03.01.2003

Pani Senator
Maria Berny
Senat
Rzeczypospolitej Polskiej

Warszawa

Szanowna Pani Senator,

Sprawy Polonii i Polaków zamieszkałych za granicą i współpraca z nimi stanowią znaczący element polskiej polityki zagranicznej. Zatwierdzony na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 10 grudnia br. Rządowy Program współpracy z Polonią i Polakami za granicą zawierający główne kierunki działania rządu w najbliższych latach jest potwierdzeniem istotnego znaczenia, jakie w polskiej polityce zagranicznej zajmują Polacy i Polonia rozproszone po świecie. Program powstał w ścisłej współpracy ze środowiskami polonijnymi i uwzględnia ich najważniejsze postulaty możliwe do zrealizowania i zgodne z interesem naszego państwa.

Przedstawienie pełnej analizy dotyczącej realizacji polityki polonijnej na Wschodzie wymagałoby opracowania obszernej, wielostronicowej informacji. Pragnę jednak zapewnić, że w polu widzenia Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP znajdują się wszystkie poruszone przez Panią Senator elementy polityki polonijnej, takie jak zagwarantowanie rozwoju języka polskiego i szkolnictwa w języku polskim, zapewnienie siedzib dla organizacji polonijnych, wspieranie mediów skierowanych dla Polaków na Wschodzie. Odbywa się to poprzez monitorowanie realizacji praw społeczności polskich - tych gwarantowanych przez konwencje międzynarodowe, jak i przede wszystkim przez umowy bilateralne podpisane przez Polskę z krajami zamieszkania polskich grup narodowych. Ministerstwo i jego placówki monitorują bardzo uważnie przestrzeganie postanowień tych aktów prawnych i dostrzegając nieprawidłowości, podejmują - często wraz z innymi instytucjami państwowymi - stosowne interwencje.

W sposób naturalny głównym adresatem działań Polski byli w ostatnich latach Polacy zamieszkujący w krajach byłego Związku Radzieckiego. Do nich skierowano kilkuset nauczycieli z kraju, by nauczyć języka polskiego i przedmiotów ojczystych. Dla nich stworzono możliwość studiowania w Polsce i cały kosztowny lecz jakże potrzebny system stypendialny, z którego skorzystało do tej pory ponad 8000 osób. W krajach ościennych, poza Litwą i Czechami, przy wydatnej pomocy Polski rozpoczął się proces tworzenia praktycznie od podstaw systemu oświaty dla mniejszości polskich; budowane są i remontowane szkoły oraz inne miejsca nauczania, a istniejące już placówki oświatowe zaopatrywane są w telewizory, komputery, książki, podręczniki i inne pomoce naukowe. Miejscowa kadra nauczycielska systematycznie szkolona i dokształcana jest w Polsce. Dziesiątkom tysięcy dzieci z tych szkół i punktów nauczania umożliwiono pobyty w Polsce.

Rozwój organizacyjny polskiej grupy narodowej na Wschodzie był możliwy dzięki znacznej pomocy, także finansowej, państwa polskiego. Przytłaczająca większość środków finansowych przeznaczonych na pomoc dla środowisk polonijnych i Polaków za granicą znajduje się poza sferą rządową (głównie w gestii Senatu RP, który na rok 2002 otrzymał z budżetu państwa 45.255.000,- PLN). Ta dysproporcja utrudnia w sposób istotny realizację polityki polonijnej. Ministerstwo Spraw Zagranicznych - ustawowy koordynator tej polityki - dysponował 1,5 - 2,0% ogółu środków budżetowych przeznaczonych na cele polonijne. W 2002 r. resort mógł przeznaczyć 662.000,- PLN na szkolnictwo polonijne, na wspieranie kultury działalności polonijnej - 730.000,- PLN oraz na kolonie i obozy wypoczynkowe dla młodzieży polonijnej - 96.000,- PLN. Środki te przeznaczone były na wsparcie i rozwój Polonii na całym świecie. Według zatwierdzonego budżetu na rok 2003 Ministerstwo uzyskało na współpracę z Polonią znaczący wzrost funduszy. Większość tych środków przeznaczonych zostanie na zwiększenie naszej aktywności dotyczącej środowisk polskich na Wschodzie.

Dofinansowanie z budżetów państw - wschodnich sąsiadów Polski działalności społecznej, kulturalnej i oświatowej zamieszkałych tam Polaków generalnie jest niewystarczające. Najgorzej pod tym względem wygląda sytuacja na Białorusi i Ukrainie. Wynika to z bardzo złej kondycji gospodarczej tych państw lecz nierzadko również z niezbyt przychylnego nastawienia władz lokalnych. We wszystkich przypadkach, kiedy trudności na drodze rozwoju społeczności polskich powstają nie z przyczyn obiektywnych lecz wynikają ze złej woli władz państw zamieszkania polskich grup narodowych, podejmowane są stanowcze interwencje. Ochrona interesów Polonii i Polaków za granicą w zawieranych przez Polskę umowach międzynarodowych, w tym dotyczących współpracy gospodarczej, kulturalnej, naukowej, oświatowej, a także rent i emerytur, świadczeń socjalnych, jak również monitorowanie wykonania przez władze państw zamieszkania umów międzynarodowych dwustronnych i wielostronnych, odnoszących się do sytuacji Polonii i Polaków za granicą - stanowią najważniejsze zadania w przytoczonym już rządowym Programie współpracy z Polonią i Polakami za granicą.

Z wyrazami szacunku