19 maja 2004 r.

Ustawodawstwa i Praworządności

(-) Teresa Liszcz

p r o j e k t

Jednocześnie w zakładach tych przebywają osoby skazane na karę pozbawienia wolności za uchylanie się od płacenia alimentów, które nie pracują i nadal nie płacą alimentów oraz sprawcy drobnych przestępstw, którym zamieniono nie uiszczoną grzywnę na zastępczą karę pozbawienia wolności oraz tymczasowo aresztowani podejrzani o drobne przestępstwa, którzy uchylają się od wymiaru sprawiedliwości.

Najlepszymi środkami realizacji idei sprawiedliwości naprawczej są kary nieizolacyjne, związane z poddaniem sprawcy okresowi próby, w którym powinien on wypełnić nałożone nań przez właściwy organ obowiązki. Wśród tych obowiązków najważniejszym powinno być naprawienie szkody i krzywdy moralnej wyrządzonej pokrzywdzonemu. Wskazane jest, aby sądy, stosując środki probacyjne - w szczególności warunkowe umorzenie postępowania karnego, bądź warunkowo zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności - nakładały na sprawcę przestępstwa obowiązki, których szeroki katalog przewiduje kodeks karny, oraz, aby te obowiązki były egzekwowane. Celowe jest wnioskowanie przez prokuratorów w szerszym zakresie kar nieizolacyjnych, jak też orzekanie ich przez sądy w sprawach o przestępstwa niegroźne i wobec sprawców niezdemoralizowanych. To powinno zmienić powszechne dziś przekonanie społeczeństwa, a często i samego sprawcy, że zastosowanie środka probacyjnego oznacza bezkarność. Postulujemy również szersze stosowanie wobec sprawców przestępstw przeciw osobie zakazu zbliżania się do ofiar przestępstw, w celu wzmocnienia w nich poczucia bezpieczeństwa.

3. Egzekwowanie orzeczonych kar nieizolacyjnych oraz warunków probacji wymaga odpowiedniej organizacji i środków finansowych. Wykonywanie kary ograniczenia wolności powinno być wsparte ze środków budżetowych, co przyczyniłoby się do skuteczniejszego jej egzekwowania, a przez to do częstszego jej orzekania zamiast kosztownej dla budżetu kary pozbawienia wolności.

Wzmocnienie skuteczności egzekucji kar i warunków probacji wymaga dalszego zwiększenia liczby kuratorów zawodowych i społecznych oraz poprawy warunków ich pracy oraz permanentnego ich szkolenia.

Realizacji idei wszechstronnego naprawienia szkód wynikłych z przestępstwa i zapobiegania powtórnemu popełnianiu przestępstw dobrze służy mediacja. Należy zapewnić powszechną dostępność mediacji w sprawach karnych oraz w sprawach o czyny karalne nieletnich na każdym etapie postępowania, w szczególności w postępowaniu przygotowawczym oraz wyjaśniającym, a także w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności. Wymaga to stworzenia odpowiednich warunków dla prowadzenia mediacji, w szczególności organizowania ośrodków mediacyjnych, wspieranych przez władze centralne i lokalne oraz obowiązkowego szkolenia mediatorów. Konieczne jest także ustawowe zagwarantowanie poufności postępowania mediacyjnego.

4. Preferowanie kar nieizolacyjnych oraz środków probacyjnych, jako skuteczniejszych, a przy tym tańszych, instrumentów przeciwdziałania przestępczości i naprawiania jej skutków, nie oznacza negowania potrzeby stosowania bezwzględnej kary pozbawienia wolności. Kara ta powinna być jednak stosowana tylko wobec sprawców przestępstw, których izolacja jest konieczna dla dobra społeczeństwa lub ich samych oraz wykonywana z poszanowaniem godności i praw człowieka.

Całkowicie nieracjonalne jest stosowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności wobec osób skazanych za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego oraz zbyt częste stosowanie zastępczej kary pozbawienia wolności za nieuiszczoną grzywnę. Wskazane jest stworzenie prawnej możliwości odstąpienia przez sąd od obligatoryjnego zarządzania wykonania kary pozbawienia wolności.

6. Konieczne jest podjęcie i systematyczne prowadzenie, adresowanych do szerokiego kręgu odbiorców, intensywnych działań informacyjnych mających na celu przełamanie stereotypowych przekonań społeczeństwa, że skuteczne zwalczanie przestępczości wymaga zwiększenia represyjności karania, a w szczególności szerokiego stosowania tymczasowego aresztowania i długoterminowych kar pozbawienia wolności. Należy propagować w nich ideę sprawiedliwości naprawczej i system środków probacyjnych. Senat zwraca się przede wszystkim do osób kierujących publicznymi środkami masowego przekazu oraz do wszystkich dziennikarzy, którym leży na sercu dobro publiczne, o udział w tych działaniach.

Raporty Policji, informacje Ministra Sprawiedliwości, a także środki masowego przekazu stale dostarczają informacji o wielkiej liczbie popełnianych w Polsce przestępstw, w tym rosnącej brutalności przestępców - także młodocianych oraz szerokim zakresie przestępczej recydywy. Odpowiedzią większości polityków na te groźne zjawiska jest z reguły żądanie dalszego zaostrzenia kar oraz częstszego stosowania bezwzględnej kary pozbawienia wolności, a także tymczasowego aresztowania jako środka zapobiegającego uchylaniu się od wymiaru sprawiedliwości.

Komisja Ustawodawstwa i Praworządności zaniepokojona rosnącą przestępczością w Polsce oraz sytuacją w więziennictwie, dokonała w 2003 r. wizytacji zakładów karnych w Małopolsce oraz na Pomorzu, która potwierdziła katastrofalne ich przeludnienie i wynikające z niego trudności w prowadzeniu resocjalizacji, która jest przecież głównym celem kary pozbawienia wolności. Jednocześnie członkowie Komisji przekonali się, jak dobre rezultaty daje umożliwienie skazanym wykonywania pracy społecznie użytecznej, np. w zakładach opiekuńczych dla głęboko upośledzonych dzieci. Komisja odbyła też posiedzenie wyjazdowe w Instytucie im. H. Ch. Kofoeda w Siedlcach. Instytut ten od lat realizuje w praktyce zadania prewencji i resocjalizacji, pomocy postpenitencjarnej we współdziałaniu z samorządem lokalnym, administracją rządową i kościołami. Jest też miejscem wykonywania kary ograniczenia wolności.

Po tych doświadczeniach Komisja zrealizowała, pod patronatem Marszałka Senatu RP Longina Pastusiaka, wspólnie z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Ministrem Sprawiedliwości, Centralnym Zarządem Służby Więziennej oraz Stowarzyszeniem Pomocy Społecznej, Rehabilitacji i Resocjalizacji im. H. Ch. Kofoeda w Siedlcach konferencję n.t. "Zapobieganie i zwalczanie przestępczości w Polsce przy zastosowaniu probacyjnych środków karania", w której obok Rzecznika Praw Obywatelskich, przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, senatorów i posłów wzięli udział przedstawiciele nauki i praktyki, samorządów lokalnych oraz kościołów.