19 lipca 2002 r.

W załączeniu przekazujemy projekt ustawy wraz z uzasadnieniem.

Uznajemy, że pełna realizacja zasady równych praw kobiet i mężczyzn jest konieczna w demokratycznym państwie szanującym godność i prawa człowieka. Realizacja tej zasady przynosi korzyści całemu społeczeństwu i jest jednym z celów Rady Europy oraz Unii Europejskiej. W przekonaniu, że niniejsza ustawa przyspieszy proces eliminacji dyskryminacji ze względu na płeć i osiągnięcie rzeczywistej równości praw kobiet i mężczyzn, stanowi się, co następuje:

1. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym, kulturalnym i gospodarczym.
2. Wszelka dyskryminacja z powodu płci, zarówno bezpośrednia jak i pośrednia, jest zakazana.
3. Zasada równości praw, o której mowa w ust. 1, podlega ochronie prawnej.

3. Dyskryminacją jest również molestowanie seksualne czyli nieakceptowane zachowanie o podłożu seksualnym naruszające godność osoby molestowanej lub wywołujące atmosferę zastraszenia, upokorzenia lub wrogości, gdy akceptacja takiego zachowania lub jej brak będzie stanowić podstawę podjęcia decyzji dotyczącej osoby molestowanej.

1. Organy władzy publicznej są obowiązane do popierania równego statusu kobiet i mężczyzn oraz stwarzania warunków niezbędnych do realizacji tej zasady, w szczególności poprzez przeznaczanie na ten cel niezbędnych środków publicznych.
2. Ministrowie oraz kierownicy urzędów administracji publicznej są obowiązani, każdy w zakresie swojego działania, do przeglądu obowiązujących aktów prawnych oraz oceny funkcjonowania rozwiązań w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn.

1. Kobieta i mężczyzna mają równe prawo do kształcenia w szkołach wszystkich typów i profili zawodowych oraz w szkołach wyższych.
2. Kobieta i mężczyzna mają równy dostęp do pomocy udzielanej przez państwo uczniom, studentom lub słuchaczom szkół publicznych i niepublicznych.
3. Podręczniki szkolne i inne środki dydaktyczne stosowane w szkołach wszystkich typów, innych placówkach oświatowych oraz szkołach wyższych powinny uwzględniać zasadę równych praw kobiet i mężczyzn.

1. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w zatrudnieniu.
2. Informacja pracodawcy o wolnym miejscu zatrudnienia lub miejscu przygotowania zawodowego może określać płeć kandydata lub zawierać wymagania dyskryminujące kandydatów ze względu na płeć wtedy, gdy pracodawca zmierza do wyrównywania szans pracowników obu płci.
3. Informacja pracodawcy o wolnym miejscu zatrudnienia lub miejscu przygotowania zawodowego może określać płeć kandydata lub zawierać wymagania dyskryminujące kandydatów ze względu na płeć także wtedy, gdy określona praca - ze względu na jej rodzaj lub warunki wykonywania - może być świadczona wyłącznie przez osoby jednej płci.
4. Pracodawca nie może zadawać kandydatowi pytań dotyczących jego stanu cywilnego i życia rodzinnego oraz planów w tym zakresie.
5. Pracodawca nie może zadawać kandydatowi pytań dotyczących jego stanu zdrowia, chyba że są one uzasadnione rodzajem pracy lub warunkami jej wykonywania.
6. Pracodawca jest obowiązany, na żądanie kandydata, który nie został zatrudniony, do przedstawienia w formie pisemnej, w terminie 30 dni od dnia doręczenia żądania, informacji o kwalifikacjach, jakie posiada zatrudniony kandydat płci przeciwnej.

1. Kobieta i mężczyzna mają równe prawo do zabezpieczenia społecznego, w szczególności w związku z bezrobociem, niepełnosprawnością, niezdolnością do pracy oraz chorobą.
2. Wiek emerytalny kobiety i mężczyzny określają odrębne przepisy. W przypadku zróżnicowania wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę, niedozwolone jest wcześniejsze rozwiązanie stosunku pracy bez zgody osoby zatrudnionej.

1. Udział kobiet w organie kolegialnym wybieranym, powoływanym lub mianowanym przez organ władzy publicznej powinien wynosić:

3. W przypadku wyborów bezpośrednich nazwiska osób różnej płci zamieszcza się na listach kandydatów przemiennie.

1. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa i obowiązki w życiu rodzinnym, których wykonywanie nie może być powodem dyskryminacji.
2. Kobiecie i mężczyźnie, niepracującym zawodowo a prowadzącym własne gospodarstwo domowe, wychowującym dzieci lub sprawującym opiekę nad osobą niepełnosprawną, przysługują, na udokumentowany wniosek, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy finansowane z budżetu państwa.
3. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje dokumentów poświadczających uprawnienia do otrzymania świadczeń, o których mowa w ust. 2, tak aby umożliwiały weryfikację podanych we wniosku informacji.

Równe prawa kobiet i mężczyzn w życiu prywatnym i rodzinnym oznaczają w szczególności prawo do decydowania, w granicach przewidzianych prawem, w sprawach związanych z odpowiedzialnym decydowaniem o posiadaniu dzieci.

1. Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach równego statusu kobiet i mężczyzn jest Prezes Urzędu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, zwany dalej "Prezesem Urzędu".
2. Prezes Urzędu wykonuje swoje zadania przy pomocy Urzędu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, zwanego dalej "Urzędem", oraz jednostek terenowych.
3. Organizację Urzędu określa statut nadany, w drodze zarządzenia, przez Prezesa Rady Ministrów.
4. Prezes Rady Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, organizację oraz właściwość miejscową i rzeczową jednostek terenowych w sprawach z zakresu działania Prezesa Urzędu, uwzględniając charakter i liczbę spraw występujących na danym terenie.

1. Prezes Rady Ministrów powołuje i odwołuje Prezesa Urzędu oraz sprawuje nadzór nad jego działalnością.
2. Prezes Rady Ministrów powołuje i odwołuje wiceprezesa Urzędu na wniosek Prezesa Urzędu.

1) opiniowanie i przygotowywanie projektów programów działań i aktów prawnych, oddziałujących na sytuację w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn,

3) występowanie do właściwych organów o zajęcie stanowiska w sprawach należących do zakresu ich działania o udzielenie informacji i pomocy oraz podjęcie działań służących urzeczywistnianiu zasady równego statusu kobiet i mężczyzn,

4) monitorowanie sytuacji w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn oraz inicjowanie i koordynowanie działań zmierzających do zapewnienia równego statusu kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach życia,

7) udzielanie pomocy merytorycznej, a w szczególności prawnej, w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn,

11) opracowywanie i wydawanie publikacji oraz programów edukacyjnych popularyzujących wiedzę o równym statusie kobiet i mężczyzn,

Zagadnienia związane z równym statusem kobiet i mężczyzn oraz ogólnie z sytuacją kobiet w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i rodzinnym znajdują odzwierciedlenie w szeregu regulacji prawa międzynarodowego. O równouprawnieniu kobiet jest mowa w Karcie Narodów Zjednoczonych, a zakaz dyskryminacji kobiet wynika także z ogólnego ujęcia zasady równości, tak jak zostało ono wyrażone w art. 7 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z dnia 19 grudnia 1966 roku
i w art. 14 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 roku.

W prawodawstwie Unii Europejskiej podstawowe znaczenie dla sformułowania zasady równości kobiet i mężczyzn ma art. 141 Traktatu Rzymskiego (w brzmieniu ustalonym przez Traktat Amsterdamski), rozwinięty w kilku dyrektywach wspólnotowych, z których najistotniejszą jest dyrektywa nr 207 (76/207/EWG) z dnia 9 lutego 1976 roku w sprawie urzeczywistnienia zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia zawodowego i awansu zawodowego oraz w zakresie warunków pracy.

W ustawodawstwie polskim uregulowanie kwestii równego traktowania kobiet i mężczyzn znalazło wyraz w art. 32 i 33 Konstytucji.

Często, w myśl założenia mającego swe początki jeszcze w końcu XVIII wieku, kobiety są z założenia traktowane jako potencjalnie gorszy pracownik. Z tego też powodu płace kobiet wykonujących tę samą pracę co mężczyźni są rażąco niższe, natomiast ich awans zawodowy znacznie utrudniony. Często trudno jest kobietom znaleźć pracę właśnie dlatego, że są kobietami. Dyskryminacja dotyka kobiety z uwagi na ich wiek i stan rodzinny. Ponadto kobiety w niewystarczającym stopniu uczestniczą w życiu publicznym.

Ten stereotyp kulturowy dotyczący statusu płci - silnie zakorzeniony w świadomości społecznej - jest bardzo często utrwalany w procesie edukacyjnym. Autorzy podręczników, nauczyciele oraz rodzice poprzez teksty zawarte w podręcznikach szkolnych, własne zachowania i wypowiedzi utrwalają w świadomości dziecka pogląd o zróżnicowanym traktowaniu ze względu na płeć.

Jednym z kroków w tym kierunku było uchwalenie ustawy z dnia 22 czerwca 2001 roku o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 89, poz. 973). Dodawany nowelizacją przepis (art. 6c ust. 1 pkt 3 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu) uzupełnia katalog zadań wojewody w zakresie przeciwdziałania bezrobociu. Ustalane przez wojewodę kryteria wydawania cudzoziemcom przyrzeczeń i zezwoleń na pracę nie mogą zawierać wymagań dyskryminujących kandydatów, m.in. ze względu na płeć. Podobnie informacja pracodawcy o wolnym miejscu zatrudnienia lub miejscu przygotowania zawodowego nie może zawierać wymagań dyskryminujących kandydatów z tego względu (art. 12 ust. 3a).

W 2001 roku została także uchwalona rozległa nowelizacja Kodeksu pracy dostosowująca ustawodawstwo polskie do prawodawstwa Unii Europejskiej. Nowelizacja ta recypuje m.in. dyrektywę z dnia 10 stycznia 1975 roku (75/117/EWG) w sprawie dostosowania przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących stosowania zasady równej płacy dla mężczyzn i kobiet oraz dyrektywę z dnia 15 grudnia 1997 roku (97/80/EWG) w sprawie ciężaru dowodu w przypadkach dyskryminacji ze względu na płeć.

Istotną zmianą (dodany nowelizacją art. 18^3a) jest wprowadzenie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu (w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych). Do sytuacji naruszających zasadę równego traktowania kobiet i mężczyzn ustawodawca zalicza m.in. odmowę nawiązania lub kontynuowania stosunku pracy, różnicowanie wynagrodzenia lub innych warunków zatrudnienia, pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą czy też pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe (art. 18^3b k.p.). Powyższe sytuacje nie będą traktowane jako przejaw dyskryminacji, jeżeli pracodawca udowodni, że kierował się innymi względami niż płeć. Jest to niezwykle istotna zmiana w przepisach, bowiem ciężar dowodu przerzuca na pracodawcę.

Ustawodawca nakłada ponadto na pracodawcę obowiązek równego wynagradzania za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości (art. 18^3c k.p.).

Niezwykle istotną zmianą wprowadzoną przez ustawę jest uprawnienie osoby, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania kobiet i mężczyzn, do odszkodowania w wysokości nie niższej niż najniższe wynagrodzenie za pracę i nie wyższej niż sześciokrotność tego wynagrodzenia (art. 18^3d k.p.).

Przedstawione powyżej uregulowania prawne stanowią wraz z normami konstytucyjnymi podstawowe rozwiązania normatywne w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn. Zgodnie z przepisami ustawy zasadniczej jej unormowania znajdują bezpośrednie zastosowanie. Zdaniem wnioskodawców zachodzi jednak konieczność stworzenia dodatkowych ustawowych gwarancji pełnej realizacji zasady równych praw kobiet i mężczyzn. Projektowana ustawa jest uzasadniona także z tego względu, że w art. 33 ust. 2 Konstytucji zawarto jedynie przykładowe sytuacje, w których ma być realizowana zasada równości wobec prawa kobiet i mężczyzn (równe prawo do kształcenia, do zatrudnienia i awansowania, do jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń). Projekt ustawy pokazuje, że sfera stosunków, w których należy zapewnić równe prawa kobiecie i mężczyźnie jest o wiele bardziej rozległa.

W projekcie zaproponowano przyjęcie definicji dyskryminacji ze względu na płeć. Dyskryminacją w rozumieniu przepisów projektu byłoby zróżnicowane traktowanie kobiety i mężczyzny z powodu ich przynależności do określonej płci, prowadzące do tego, że osoba danej płci znajduje się w bezpodstawnie gorszej sytuacji faktycznej lub prawnej niż osoba płci przeciwnej. Projektowana ustawa wyraźnie stanowi, że molestowanie seksualne jest jedną ze szczególnych form dyskryminacji.

Kolejne przepisy projektu dotyczą równych praw kobiet i mężczyzn we wszystkich sferach życia. Rozwinięcie zasady równości praw nastąpiło nie tylko w odniesieniu do pracy zawodowej, ale także do procesu kształcenia, zabezpieczenia społecznego oraz życia rodzinnego.

Projekt ustawy dotyczy równych praw kobiety i mężczyzny do kształcenia w szkołach wszystkich typów i profili zawodowych oraz w szkołach wyższych. - zakłada równy dostęp kobiet i mężczyzn do pomocy udzielanej przez państwo w związku z kształceniem się. Ponadto, zdaniem wnioskodawców, konieczne jest aby podręczniki szkolne i inne środki dydaktyczne uwzględniały zasadę równych praw kobiet i mężczyzn.

Zaproponowane przez projektodawcę rozwiązania w zakresie równych praw kobiet i mężczyzn w zatrudnieniu wychodzą poza zakres stosunków prawnych normowanych Kodeksem pracy. Projekt ustawy wiele uwagi poświęca postępowaniu kwalifikacyjnemu jako etapowi poprzedzającemu nawiązanie stosunku pracy. Na tym etapie pracodawca nie może zadawać kandydatowi pytań dotyczących jego stanu cywilnego i życia rodzinnego oraz planów w tym zakresie. Dopuszczalne jest zadawanie pytań dotyczących stanu zdrowia kandydata jeśli jest to uzasadnione rodzajem pracy.

Poza przedstawionymi powyżej sferami życia jednostki ważnym polem działania jest szeroko pojęta działalność publiczna. W tym zakresie projekt zakłada, że w składzie organów kolegialnych wybieranych, powoływanych lub mianowanych przez organ władzy publicznej udział kobiet powinien wynosić co najmniej 50% składu tego organu.

50-procentowy parytet jest rozwiązaniem docelowym, które ma obowiązywać od 1 stycznia 2012 roku. Projekt ustawy zakłada stopniowe dochodzenie do takiego parytetu, w związku z czym od dnia wejścia w życie ustawy do dnia 31 grudnia 2003 roku ustala go na poziomie 30%, natomiast od dnia 1 stycznia 2004 roku do dnia 31 grudnia 2011 roku - na poziomie 40%.

Projekt ustawy sankcjonuje prawo kobiety i mężczyzny do decydowania w sprawach związanych z przynależnością do określonej płci oraz z odpowiedzialnym decydowaniem o posiadaniu dzieci. Realizacja tego prawa jest możliwa w granicach obowiązujących norm prawnych, w tym ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz U. Nr 17, poz. 78 z późn. zm.).

Projektodawca wyraża pogląd, zgodnie z którym zagadnieniem związanym z równym statusem kobiet i mężczyzn je problem przemocy w rodzinie. Projekt ustawy nakłada na organy ścigania obowiązek podjęcia odpowiednich działań oraz zapewnienia bezpieczeństwa osobie pokrzywdzonej w wyniku zastosowania przemocy w rodzinie lub pomiędzy osobami pozostającymi we wspólnym pożyciu. Uzasadnione jest przygotowanie przez organy władzy publicznej, działające we współpracy z organizacjami pozarządowymi, programów pomocy psychospołecznej i prawnej oraz programów pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla ofiar przemocy.

Zdaniem wnioskodawców obecnie obowiązujące regulacje prawne w tym zakresie są niewystarczające. Rada Ministrów, na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 roku o Radzie Ministrów (Dz. U. z 1999 r. Nr 82, poz. 929 z późn. zm.) może ustanowić pełnomocnika Rządu do określonych spraw. Na tej podstawie działa w chwili obecnej Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 października 2001 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny oraz Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn - Dz. U. Nr 122, poz. 1331 - oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 listopada 2001 r. zmieniające powołany akt wykonawczy - Dz. U. Nr 140, poz. 1572). Funkcjonowanie Pełnomocnika w strukturze Rządu jest osłabieniem jego rangi. Jednocześnie jest to urząd "wrażliwy politycznie" - jego powołanie jest uzależnione od woli Rady Ministrów ("Rada Ministrów może ustanowić").

Projektowana ustawa zakłada działanie Prezesa Urzędu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn na szczeblu centralnym oraz na szczeblu regionalnym (jednostki terenowe).