Druk nr 153
24 czerwca 2002 r.
SENAT
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
V KADENCJA
MARSZAŁEK SEJMU
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Pan
Longin PASTUSIAK
MARSZAŁEK SENATU
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Zgodnie z art. 121 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej mam zaszc
zyt przesłać Panu Marszałkowi do rozpatrzenia przez Senat uchwaloną przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej na 24. posiedzeniu w dniu 20 czerwca 2002 r. ustawę o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej.Z poważaniem
(-) Marek Borowski
USTAWA
z dnia 20 czerwca 2002 r.
o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolit
ej Polskiej
Rozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 1.
Ustawa określa tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wojennego, zasady działania org
anów władzy publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 2.
1. W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami te
rrorystycznymi, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.2. We wnio
sku, o którym mowa w ust. 1, Rada Ministrów określa przyczyny i obszar, na którym ma być wprowadzony stan wojenny, a także odpowiednie do stopnia i charakteru zagrożenia, w zakresie dopuszczonym niniejszą ustawą, rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Art. 3.
1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej niezwłocznie rozpatruje wniosek, o którym mowa w art. 2 ust. 1, a następnie wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub postanawia odmówić wydania takiego rozporządzenia. Rozporzą
dzenie o wprowadzeniu stanu wojennego Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania.2. W rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 1, określa się przyczyny wprowadzenia oraz obszar, na którym wprowadza się stan wojenny, a także - w zakresie dopus
zczonym niniejszą ustawą - rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Art. 4.
1. Stan wojenny obowiązuje od dnia ogłoszenia rozporządzenia, o którym mowa w art. 3 ust. 1, w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Po
lskiej.2. W przypadku uchylenia rozporządzenia, o którym mowa w art. 3 ust. 1, przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwałę Sejmu w tej sprawie niezwłocznie ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospol
itej Polskiej o wprowadzeniu stanu wojennego oraz inne akty prawne dotyczące tego stanu podaje się do publicznej wiadomości, w drodze obwieszczenia właściwego wojewody, przez rozplakatowanie w miejscach publicznych, a także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym obszarze.
Art. 5.
Redaktorzy naczelni dzienników oraz nadawcy programów radiowych i telewizyjnych są obowiązani do niezwłocznego, nieodpłatnego podania do publicznej wiadomości rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wprowadzeniu stanu wojennego i innych aktów prawnych dotyczących tego stanu przekazanych im przez wojewodę właściwego ze względu na siedzibę redakcji lub nadawcy.
Art. 6.
Minister właściwy do spraw zagranicznych notyfikuje Sekretarzowi Generalnemu O
rganizacji Narodów Zjednoczonych i Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy wprowadzenie i przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, a także jego zniesienie.
Art. 7.
1. Wprowadzenie stanu wojennego wywołuje skutki określone w niniejszej ustawie i w innych przepisach dotyczących stanu wojennego w stosunku do organów władzy publicznej, obywateli polskich zamieszkałych lub czasowo przebywających na o
bszarze, na którym został wprowadzony stan wojenny, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej mających siedzibę lub prowadzących działalność gospodarczą na obszarze objętym stanem wojennym.2. W przypadku gdy niniejsza ustawa, a także inne ustawy albo ratyfikowane umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej oraz nie zabrania tego powszechnie uznany zwyczaj międzynarodowy, przepis ust. 1 stosuje się również do cudzoziemców przebywających na obszarze, na którym został wprowadzony stan wojenny, oraz do ich mienia, jak również mienia innych państw.
Art. 8.
1. Jeżeli ustaną przyczyny, dla których stan wojenny został wprowadzony oraz zost
anie przywrócone normalne funkcjonowanie państwa, Rada Ministrów skieruje do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wniosek o wydanie rozporządzenia o zniesieniu stanu wojennego.2. Przepisy art. 2-4 stosuje się odpowiednio do rozporządzenia, o którym mowa
w ust. 1.
Rozdział 2
Zasady działania organów władzy publicznej
Art. 9.
W czasie stanu wojennego organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji, z zastrzeżeniem przepisów niniejszej ustawy.
Art. 10.
1. Jeżeli w czasie stanu wojennego wystąpi konieczność obrony państwa, obroną tą kieruje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej we współdziałaniu z Radą Min
istrów.2. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w
czasie stanu wojennego w szczególności:1) postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o przejściu organów władzy public
2) postanawia, na wniosek Rady Ministrów, o stanach gotowości bojowej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, zwanych dalej Siłami Zbrojnymi,
3) określa, na wniosek Rady Ministrów, zadania Sił Zbrojnych w czasie stanu wojennego,
4) może mianować, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych,
5) zatwierdza, na wniosek Naczelnego
Dowódcy Sił Zbrojnych, plany operacyjnego użycia Sił Zbrojnych,6) uznaje, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, określone obszary Rzeczypospolitej Polskiej jako strefy bezpośrednich działań wojennych.
Art. 11.
1. Rada Ministrów w czasie stanu woj
1) zarządza uruchomienie systemu kierowania obroną państwa,
2) zarządza przejście na wojenne, określone w odrębnych przepisach, zasady działania organów władzy publicznej,
3) określa, na wniosek Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, zasady działania o
4) może zawiesić funkcjonowanie organów władzy publicznej w strefie bezp
ośrednich działań wojennych,5) może przekazać organom wojskowym określone kompetencje organów władzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wojennych.
2. Jeżeli w czasie stanu wojennego Rada Ministrów nie może zebrać się na posiedz
enie, konstytucyjne kompetencje Rady Ministrów wykonuje Prezes Rady Ministrów.
Art. 12.
Minister Obrony Narodowej w czas
ie stanu wojennego w szczególności:1) dokonuje oceny zagrożeń wojennych i możliwości obronnych oraz formułuje i przedstawia właściwym organom propozycje dotyczące obrony państwa,
2) koordynuje realizację zadań organów administracji rządowej i jednostek sa
3) przedstawia właściwym organom potrzeby w zakresie świadczeń organów państwowych i jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych, na rzecz Sił Zbrojnych i
obrony państwa,4) sprawuje ogólny nadzór nad realizacją zadań obronnych wykonywanych przez organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego,
5) organizuje mobilizacyjne rozwinięcie, uzupełnianie i wyposażanie Sił Zbro
jnych,6) współdziała z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych w zakresie świa
dczeń, o których mowa w pkt 3,7) koordynuje realizację zadań państwa-gospodarza wynikających z umów mię
dzynarodowych.
Art. 13.
1. W czasie stanu wojennego woj
2. Wojewoda w czasie stanu wojennego w szczególności:
1) ocenia zagrożenia,
2) wprowadza, w zakresie nienależącym do właściwości innych organów, ogran
3) występuje z wnioskami do właściwych organów o wprowadzenie ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, jak również o ich złagodzenie lub
uchylenie,4) określa zadania wynikające z przepi
sów stanu wojennego,5) koordynuje i kontroluje działalność organów władzy publicznej, przedsiębio
rców oraz innych jednostek organizacyjnych działających na obszarze województwa,6) może nakładać zadania i nakazywać jednostkom samorządu terytorialnego d
okonywanie określonych wydatków, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.3. W zakresie działań, o których mowa w ust. 2, wojewodzie są podporządkowane wszystkie jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządowej działają
ce na obszarze województwa oraz inne siły i środki wydzielone do jego dyspozycji i skierowane do wykonywania zadań związanych z obroną państwa i województwa, a także związanych z obroną cywilną.
Art. 14.
1. Jeżeli organy gminy, powiatu lub samorządu województwa nie wykazują
dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych lub w realizacji działań wynikających z przepisów o wprowadzeniu stanu wojennego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek właściwego wojewody, może zawiesić te organy do czasu zniesienia stanu wojennego lub na czas określony i ustanowić w ich miejsce zarząd komisaryczny sprawowany przez komisarza rządowego.2. Komisarza rządowego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody.
3. Komisarz rządowy z dniem powołania przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji zawieszonych organów gminy, powiatu lub samorządu województwa.
4. Stan zawieszenia organów gminy, powiatu lub samorządu województwa ustaje z
upływem czasu określonego przez Prezesa Rady Ministrów oraz z mocy prawa z dniem zniesienia stanu wojennego.
Art. 15.
Decyzje wydane przez organy władzy publicznej na podstawie niniejszej ustawy lub przepisów wykonawczych podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji stosuje się odpowiednio.
Rozdział 3
Nacz
elny Dowódca Sił Zbrojnych
Art. 16.
1. Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych podlega Prezydentowi Rzeczypospolitej Po
lskiej.2. Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych dowodzi Siłami Zbrojnymi oraz innymi podp
orządkowanymi jednostkami organizacyjnymi.3. Naczelny Dowódca
Sił Zbrojnych w szczególności:1) dowodzi siłami, o których mowa w ust. 1, w celu odparcia zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2) zapewnia współdziałanie podległych mu Sił Zbrojnych z siłami sojuszniczymi w planowaniu i prowadzeniu działań wojennych,
3) określa, w ramach swojej właściwości, potrzeby Sił Zbrojnych w zakresie wsparcia ich przez pozamilitarną część systemu obronnego państwa,
4) wyznacza organy wojskowe do realizacji zadań administracji rządowej i sam
Art. 17.
Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych przejmuje dowodzenie siłami, o których mowa w art. 16 ust. 2, z chwilą jego mianowania przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, o ile Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nie określi innego terminu przejęcia dow
odzenia.
Rozdział 4
Zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela
Art. 18.
1. Na obszarze, na którym został wprowadzony stan wojenny, ograniczeniom wolności i praw człowieka i obywatela podlegają wszystkie osoby fizyczne zamieszkałe lub przebywające tam chociażby czasowo, a także ograniczenia te stosuje się odpowiednio wobec osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze objętym stanem wojennym.
2. Rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela określone w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, powinny odpowiadać charakterowi oraz intensywności zagrożeń stanowiących przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, a także zapewniać skuteczne przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa.
Art. 19.
W czasie stanu wojennego można zawiesić prawo do:
1) str
ajków pracowniczych i innych form protestu w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach,2) strajków i innych niż strajki form akcji protestacyjnych rolników,
3) akcji protestacyjnych studentów organizowanych przez stude
nckie samorządy, stowarzyszenia lub organizacje.
Art. 20.
1. W czasie stanu wojennego w przypadku osób, których działalność zagraża bezpi
eczeństwu lub obronności państwa, można dokonać przeszukania tych osób lub przeszukania ich mieszkania, a także zajęcia przedmiotów wykorzystywanych do prowadzenia tej działalności.2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do przeszukania innych pomieszczeń, poja
zdów, statków powietrznych oraz jednostek pływających, należących do osób, o których mowa w ust. 1.3. Rada Mi
nistrów określi, w drodze rozporządzenia, organy właściwe do stosowania ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, o których mowa w ust. 1 i 2, a także tryb postępowania w tych sprawach, mając na względzie potrzeby obronne Rzeczypospolitej Polskiej oraz poszanowanie godności osób, o których mowa w ust. 1.
Art. 21.
1. W czasie stanu wojennego może być wprowadzona:
1) cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu obejmująca materiały pr
2) kontrola zawartości przesyłek, listów, paczek i przekazów przekazywanych w ramach usług pocztowych o charakterze powszechnym lub usług kurie
rskich,3) kontrola treści korespondencji telekomunikacyjnej i rozmów telefonicznych lub sygnałów przesyłanych w sieciach telekomunikacyjnych,
4) emisja sygnałów uniemożliwiających nadawanie lub odbiór przekazów radi
owych, telewizyjnych lub dokonywanych poprzez urządzenia i sieci telekomunikacyjne, których treść może zwiększyć zagrożenie bezpieczeństwa lub obronności państwa.2. Funkcję organów cenzury i kontroli pełnią właściwi wojewodowie, którzy mogą zlecać terenowym organom administracji rządowej wykonywanie czynności tec
hnicznych niezbędnych do prowadzenia cenzury lub kontroli.3. Organy cenzury i kontroli są uprawnione do zatrzymywania w całości lub w części publikacji, przesyłek pocztowych i kurierskich oraz korespondencji telekomunik
acyjnej, a także do przerywania rozmów telefonicznych i transmisji sygnałów przesyłanych w sieciach telekomunikacyjnych, jeżeli ich zawartość lub treść może zwiększyć zagrożenie bezpieczeństwa lub obronności państwa.4. Zatrzymane publikacje, przesyłki lub korespondencję telekomunikacyjną doręcza się adresatom po zniesieniu stanu wojennego, z zastrzeżeniem ust. 5.
5. Zatrzymane publikacje, przesyłki pocztowe i kurierskie oraz korespondencję tel
ekomunikacyjną, których treść lub zawartość pochodzi z przestępstwa, była przeznaczona do popełnienia przestępstwa albo została objęta zakazem posiadania, organ cenzury i kontroli przekazuje niezwłocznie, a najpóźniej bezpośrednio po zniesieniu stanu wojennego, organom właściwym do prowadzenia postępowania karnego lub orzeczenia przepadku rzeczy.6. Decyzje organów cenzury i kontroli są ostateczne i mogą być zaskarżone bezp
ośrednio do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Nie stosuje się przepisu art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 i Nr 104, poz. 515, z 1997 r. Nr 75, poz. 471, Nr 106, poz. 679, Nr 114, poz. 739 i Nr 144, poz. 971, z 1998 r. Nr 162, poz. 1126, z 1999 r. Nr 75, poz. 853, z 2000 r. Nr 2, poz. 5, Nr 48, poz. 552, Nr 60, poz. 704 i Nr 91, poz. 1008 oraz z 2001 r. Nr 49, poz. 508 i 509, Nr 98, poz. 1070 i Nr 101, poz. 1113).7. Cenzu
ra prewencyjna nie obejmuje należących do kościołów i innych związków wyznaniowych środków społecznego przekazu stanowiących źródła informacji na temat religii i służących wypełnianiu funkcji religijnych.8. Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, określi:
1) tryb postępowania organów cenzury i kontroli, uwzględniając potrzebę zape
2) organy właściwe w sprawach, o których mowa w ust. 1 pkt 4, oraz tryb postępowania tych organów, uwzględniając potrzebę zapewnienia niejawności st
osowanych metod i technik działania.
Art. 22.
1. W czasie stanu wojennego mogą być zawieszone prawa do:
1) organizowania i przeprowadzania wszelkiego rodzaju zgromadzeń,
2) organizowania i przeprowadzania imprez masowych oraz prowadzonych w ra
mach działalności kulturalnej imprez artystycznych i rozrywkowych niebędących imprezami masowymi,3) zrzeszania się poprzez nakazanie okresowego zaniechania działalności zarej
estrowanych stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, organizacji pracodawców, ruchów obywatelskich oraz innych dobrowolnych zrzeszeń i fundacji, których działalność może utrudnić realizację zadań obronnych.2. Przepis ust. 1 pkt 1 nie dotyczy zgromadzeń organizowanych przez kościoły i inne związki wyznaniowe oraz organizacje religijne działające w obrębie świątyń, b
udynków kościelnych, w innych pomieszczeniach służących organizowaniu i publicznemu sprawowaniu kultu, a także zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub organy samorządu terytorialnego.3. Pozwolenia na zbiórki publiczne na obszarze, na którym wprowadzono stan wojen
ny, mogą być udzielane tylko wówczas, gdy w ocenie organu właściwego do udzielenia pozwolenia przeprowadzenie zbiórki nie utrudni realizacji celów wprowadzenia stanu wojennego.
Art. 23.
1. Na obszarze obowiązywania stanu wojennego na osobę, która ukończyła 18 lat, przebywającą w miejscu publicznym może być nałożony obowiązek posiadania przy sobie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość, a na osobę uczącą się, która nie ukończyła 18 lat - legitymacji szkolnej.
2. W czasie stanu wojennego mogą być wprowadzone nakazy lub zakazy:
1) przebywania lub opuszczania w ustalonym czasie oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów,
2) uzyskani
a zezwolenia organów administracji publicznej na zmianę miejsca pobytu stałego i czasowego,3) zgłoszenia w ustalonym terminie organom ewidencji ludności lub Policji prz
ybycia do określonej miejscowości,4) utrwalania przy pomocy środków technicznych wyglą
du lub innych cech określonych miejsc, obiektów lub obszarów.
Art. 24.
1. W czasie stanu wojennego mogą być wprowadzone ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w zakresie:
1) dostępu do towarów konsumpcyjnych, poprzez całkowitą lub częściową re
2) wolności działalności gospodarczej, poprzez nakazanie okresowego zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju albo ustanowienie obowiązku uzyskania zezwolenia na rozpoczęcie działalności gospod
arczej określonego rodzaju,3) działalności edukacyjnej, poprzez okresowe zawieszenie zajęć dydaktycznych w szkołach podstawowych, ponadpodstawowych lub wyższych, z wyjątkiem szkół duchownych i seminariów duchownych,
4) obrotu krajowymi środkami płatniczymi, obrotu dewizowego oraz działalności kantorowej,
5) funkcjonowania systemów łączności oraz działalności telekomunikacyjnej i pocztowej, poprzez nakazanie wyłączenia urządzeń łączności lub zawieszenia świadczenia usług, na czas określony, a także poprzez nakazanie niezwłoczn
ego złożenia do depozytu właściwego organu administracji rządowej radiowych i telewizyjnych urządzeń nadawczych i nadawczo-odbiorczych lub ustalenie innego sposobu ich zabezpieczenia przed wykorzystaniem w sposób zagrażający bezpieczeństwu lub obronności państwa,6) prawa posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz i
nnych rodzajów broni lub określonych przedmiotów, poprzez nakazanie niezwłocznego złożenia do depozytu właściwego organu administracji rządowej albo zakazanie noszenia,7) dostępu do informacji publicznej.
2. Określone w ust. 1 ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela ustalone przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, wprowadza się i stosuje w drodze rozporządzeń wydawanych przez:
1) Radę Ministrów - w przypadku ograniczeń określonych w ust. 1 pkt 1, 2 i 7,
2) właściwego ministra - w przypadku jeżeli ograniczenie określone w ust. 1 pkt 3 dotyczy szkół jemu podległych,
3) ministra właściwego do spraw finansów publicznych, po zasięgnięciu opinii Prezesa Narodowego Banku Polskiego - w przypadku ograniczenia określon
4) ministra właściwego do spraw łączności, działającego w porozumieniu z min
istrem właściwym do spraw wewnętrznych, Ministrem Obrony Narodowej i ministrem właściwym do spraw finansów publicznych oraz po zasięgnięciu opinii Prezesa Narodowego Banku Polskiego w odniesieniu do bankowych systemów telekomunikacyjnych - w przypadku ograniczeń określonych w ust. 1 pkt 5,5) minist
ra właściwego do spraw wewnętrznych oraz Ministra Obrony Narodowej w odniesieniu do żołnierzy zawodowych - w przypadku ograniczeń określonych w ust. 1 pkt 6,6) właściwego wojewodę - w przypadku stosowania ograniczenia określonego w ust. 1 pkt 3 do szkół p
odstawowych i ponadpodstawowych.3. W rozporządzeniach, o których mowa w ust. 2, określa się szczegółowy tryb i sp
osoby oraz obszarowy, podmiotowy i przedmiotowy zakres wprowadzenia i stosowania ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, uwzględniając w możliwym stopniu minimalizację indywidualnych i społecznych uciążliwości wynikających ze stosowania tych ograniczeń.
Art. 25.
1. W czasie stanu wojennego można:
1) nakładać na przedsiębiorców dodatkowe zadania, których realizacja jest ni
2) wprowadzić zarząd komisaryczny, o którym mowa w odrębnych przepisach, dla przedsiębiorców, w tym z udziałem kapitału zagranicznego, jeżeli prze
dmiotem ich działalności jest wytwarzanie wyrobów lub świadczenie usług o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa lub obronności państwa,3) nałożyć na osoby fizyczne i osoby prawne prowadzące gospodarstwa rolne obowiązek wykonywania świadczeń polegających na dostawach na rzecz
określonych podmiotów produktów rolno-spożywczych oraz na uprawie określonych gatunków roślin i hodowli zwierząt,4) wprowadzić najem lokali i budynków na podstawie decyzji administracyjnej o przydziale w stosunku do wszystkich lokali i budynków, a w uzasadnionych przypadkach także dokwaterowywanie osób do lokalu mieszkalnego lub b
udynku,5) wprowadzić zajęcie nieruchomości niezbędnych dla Sił Zbrojnych lub obrony państwa.
2. Określone w ust. 1 ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela ustalone przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, wprowadza się i stosuje w drodze:
1) rozporządzeń Rady Ministrów - w przypadku ograniczeń określonych w ust. 1 pkt 3-5,
2) decyzji organów administracji rządowej - w przypadku ograniczeń określonych w ust. 1 pkt 1 i 2.
3. W rozporządzeniach, o których mowa w ust. 2 pkt 1, określa się szczegółowy tryb i sposoby oraz obszarowy, podmiotowy i przedmiotowy zakres wprowadzenia i st
osowania ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, uwzględniając w możliwym stopniu minimalizację indywidualnych i społecznych uciążliwości wynikających ze stosowania tych ograniczeń.
Art. 26.
1. W czasie stanu wojennego może być wprowadzony:
1) całkowity albo częściowy zakaz lub ograniczenie przewozu osób i rzeczy w transporcie drogowym, kolejowym, lotniczym, morskim i żegludze śródląd
2) całkowity albo częściowy zakaz lotów polskich i obcych statków powietrznych nad terytorium lądowym i morzem terytorialnym Rzeczypospolitej Po
lskiej,3) całkowity albo częściowy zakaz lub ograniczenie ruchu polskich i obcych je
dnostek pływających na morskich wodach wewnętrznych, na morzu terytorialnym i na śródlądowych drogach wodnych,4) całkowity albo częściowy zakaz lub ograniczenie ruchu wszelkich pojazdów na
drogach publicznych,5) obowiązek wykonywania przez przewoźników przewozu na potrzeby obronn
ości i bezpieczeństwa państwa.2. Określone w ust. 1 ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela ustalone przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, wprowadza się i stosuje w drodze rozporządzeń wydawanych przez:
1) ministrów właściwych do spraw transportu i gospodarki morskiej, w poroz
2) Ministra Obrony Narodowej, w porozumieniu z ministrami właściwymi do spraw transportu i gospodarki morskiej - w przypadku ograniczenia określon
ego w ust. 1 pkt 2.3. W rozporządzeniach, o których mowa w ust. 2, określa się szczegółowy tryb i sp
osoby oraz obszarowy, podmiotowy i przedmiotowy zakres wprowadzenia i stosowania ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, uwzględniając w możliwym stopniu minimalizację indywidualnych i społecznych uciążliwości wynikających ze stosowania tych ograniczeń.
Art. 27.
1. W czasie stanu wojennego można zająć lub zarekwirować na potrzeby obronne państwa środki transportu drogowego, kolejowego, lotniczego oraz statki morskie i żeglugi śródlądowej.
2.
Ministrowie właściwi do spraw transportu i gospodarki morskiej, w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej i ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, w drodze rozporządzenia, określą tryb zajmowania lub rekwirowania oraz zwrotu środków transportu, o których mowa w ust. 1, a także organy właściwe w tych sprawach, z uwzględnieniem konieczności udokumentowania przeprowadzonej czynności i wydania stosownego potwierdzenia posiadaczowi środka transportu, a także pouczenia o możliwości ubiegania się o odszkodowanie za szkody wynikłe z wprowadzonego ograniczenia.
Art. 28.
1. W czasie stanu wojennego można:
1) zamykać lub ograniczać ruch osobowy i towarowy przez przejścia graniczne,
2) wprowadzić szczególne zasady wydawania dokumentów uprawniających ob
3) wprowadzić szczególne zasady wydawania dokumentów uprawniających c
udzoziemców do przekraczania granicy państwowej oraz przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.2. Określone w ust. 1 ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela ustalone przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, wprowadza i stosuje, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw wewnętrznych, w porozumieniu z ministrem właśc
iwym do spraw zagranicznych i Ministrem Obrony Narodowej, uwzględniając w możliwym stopniu minimalizację indywidualnych i społecznych uciążliwości wynikających ze stosowania tych ograniczeń.
Art. 29.
1. W czasie stanu wojennego może być wprowadzony powszechny obowiązek wyk
onywania pracy przez osoby, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 65 lat i są zdolne do wykonywania pracy ze względu na stan zdrowia oraz warunki osobiste i rodzinne.2. Ograniczenie, o którym mowa w ust. 1, wprowadza Rada Ministrów, w drodze roz
porządzenia, określając kategorie osób niepodlegających powszechnemu obowiązkowi wykonywania pracy oraz tryb i warunki dokonywania przeniesień osób do pracy w innych miejscowościach, uwzględniając minimalizację uciążliwości wynikających dla tych osób ze stosowania tego ograniczenia.
Art. 30.
W czasie stanu wojennego redaktorzy naczelni dzienników oraz nadawcy programów radiowych i telewizyjnych są obowiązani, na żądanie organów administracji publicznej, do nieodpłatnego, niezwłocznego publikowa
nia lub zamieszczania komunikatów, decyzji i postanowień tych organów związanych z obronnością państwa i bezpieczeństwem obywateli.
Rozdział 5
Przepisy karne
Art. 31.
Kto w czasie stanu wojennego, będąc członkiem stowarzyszenia, partii politycznej, związku zawodowego, organizacji społeczno-zawodowej rolników, organizacji prac
odawców, ruchów obywatelskich lub innych dobrowolnych zrzeszeń lub fundacji, których działalność została zawieszona, nie zaprzestał udziału w ich działalności, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 32.
1. Kto w czasie stanu wojennego organizuje strajk, akcję protestacyjną lub inną formę protestu, o których mowa w art. 19 pkt 1-3, albo nimi kieruje, podlega karze p
ozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.2. Kto w czasie stanu wojennego w celu przeprowadzenia strajku, akcji protestacyjnej lub innej formy protestu, o których mowa w ust. 1, albo w czasie ich trwania prze
mocą, groźbą bezprawną lub podstępem zmusza inną osobę do zaniechania wykonywania pracy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.3. Kto w czasie stanu wojennego w celu przeprowadzenia strajku, akcji protestacyjnej lub innej formy protestu, o których mowa w ust. 1, niszczy, uszkadza lub czyni nie
zdatnymi do użytku obiekty lub urządzenia przedsiębiorców, instytucji lub innych jednostek organizacyjnych albo uniemożliwia lub utrudnia prawidłowe ich funkcjonowanie, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 33.
1. Kto w czasie stanu wojennego:
1) wbrew zakazowi określonemu w art.
22 ust. 1 pkt 1 organizuje lub przeprowadza zgromadzenie,2) wbrew zakazowi określonemu w art. 22 ust. 1 pkt 2 organizuje lub przeprow
adza imprezę masową albo inną imprezę artystyczną lub rozrywkową, niebędącą imprezą masową,3) wbrew obowiązkowi określone
mu w art. 23 ust. 1 nie posiada przy sobie dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość,4) wbrew nakazowi lub zakazowi określonemu w art. 23 ust. 2 pkt 1 przebywa lub nie opuszcza w ustalonym czasie oznaczonego miejsca, obiektu lub obs
zaru,5) wbrew nakazowi określonemu w art. 23 ust. 2 pkt 2 zmienia miejsce pobytu stałego lub czasowego bez wymaganego zezwolenia,
6) wbrew nakazowi określonemu w art. 23 ust. 2 pkt 3 nie zgłasza w ustalonym terminie organowi ewidencji ludności lub Policji przybycia do określonej mie
jscowości,7) wbrew zakazowi określonemu w art. 23 ust. 2 pkt 4 utrwala przy pomocy śro
dków technicznych wygląd lub inną cechę określonego miejsca, obiektu lub obszaru,8) wbrew nakazowi określonemu w art. 24 ust. 1 pkt 1 narusz
a zasady reglamentacji żywności,9) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 24 ust. 1 pkt 2 nie stosuje się do nak
azu okresowego zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju albo bez wymaganego zezwolenia rozpoczyna działalność gospodarczą określonego rodzaju,10) wbrew zakazowi określonemu w art. 24 ust. 1 pkt 3 organizuje lub przeprow
adza zajęcia dydaktyczne w szkołach podstawowych, ponadpodstawowych lub wyższych,11) wbrew zakazowi określonemu w art. 24 ust. 1 pkt 4 nie stosuje się
do wprowadzonych ograniczeń w obrocie krajowymi środkami płatniczymi, obrocie dewizowym oraz działalności kantorowej,12) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 24 ust. 1 pkt 5 nie stosuje się do nak
azu wyłączenia na czas określony urządzeń łączności lub zawieszenia usług albo nakazu niezwłocznego złożenia do depozytu radiowych i telewizyjnych urządzeń nadawczych i nadawczo-odbiorczych lub innego sposobu ich zabezpieczenia,13) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 24 ust. 1 pkt 6 nie stosuje się do nak
azu niezwłocznego złożenia do depozytu broni palnej, amunicji, materiałów wybuchowych, innych rodzajów broni lub określonych przedmiotów albo zakazu ich noszenia,14) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 24 ust. 1 pkt 7 nie stosuje się do wprowadzonych ograniczeń w dostępie do informacji publicznej,
15) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 25 ust. 1 pkt 1 uchyla się od wykon
ania dodatkowego zadania gospodarczego,16) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 25 ust. 1 pkt 3 nie wykonuje świa
dczenia polegającego na dostawie na rzecz określonego podmiotu produktów rolno-spożywczych, nie uprawia określonego gatunku roślin lub nie hoduje określonego gatunku zwierząt albo utrudnia lub udaremnia wykonywanie tego obowiązku przez osobę do tego zobowiązaną,17) w warunkach określonych w art. 25 ust. 1 pkt 4 uniemożliwia osobie uprawni
onej zajęcie przydzielonego lokalu lub budynku albo uporczywie utrudnia korzystanie z przydzielonej części lokalu mieszkalnego lub budynku,18) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 26 ust. 1 pkt 1 nie stosuje się do całkowitego lub częściowego zakazu przewozu osób lub rzeczy w transporcie drogowym, kolejowym, lotniczym, morskim lub żegludze śródlądowej, albo do ograniczenia w tym przewozie,
19) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 26 ust. 1 pkt 2 nie stosuje się do całkowitego albo częściowego zakazu lotów polskich i obcych statków powietr
znych nad terytorium lądowym lub morzem terytorialnym Rzeczypospolitej Polskiej,20) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 26 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do cał
kowitego albo częściowego zakazu ruchu polskich i obcych jednostek pływających na morskich wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym lub na śródlądowych drogach wodnych, albo do ograniczenia w tym ruchu,21) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 26 ust. 1 pkt 4 nie stosuje się do całkowitego albo częściowego zakazu ruchu pojazdów na drodze publicznej, albo do ograniczenia w tym ruchu,
22) wbrew obowiązkowi określonemu w art. 26 ust. 1 pkt 5 nie wykonuje przewozu na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa,
23)
wbrew obowiązkowi określonemu w art. 29 ust. 1 uchyla się od wykonywania pracy- podlega karze aresztu albo grzywny.
2. Rozpoznawanie spraw, określonych w ust. 1, następuje w trybie przepisów o postępowaniu w sprawach o wykroczenia w postępowaniu przyśpie
szonym.
Art. 34.
1. Niewykonane w całości lub w części do dnia zniesienia stanu wojennego lub uch
ylenia odpowiednich ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela kary za przestępstwa i wykroczenia wymierzone na podstawie przepisów ustawy podlegają wykonaniu.2. Postępowania w sprawach, o których mowa w art. 31-33, wszczęte i niezakończone orzeczeniem kończącym postępowanie do dnia zniesienia stanu wojennego lub
uchylenia odpowiednich ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, prowadzi się na podstawie przepisów ustawy, a wymierzone kary podlegają wykonaniu.3. Po zniesieniu stanu wojennego postępowanie w sprawach o wykroczenia określone w niniejszej ustawie prowadzi się na zasadach ogólnych.
Rozdział 6
Zmiany w przepisach obowiązujących i przepisy końcowe
Art. 35.
W ustawie z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczyp
ospolitej Polskiej (Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 205) wprowadza się następujące zmiany:1) po art. 4 dodaje się art. 4a w brzmieniu:
Art. 4a. 1. Prezydent Rzec
zypospolitej Polskiej, stojąc na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, w szczególności:1) zatwierdza, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, strategię be
2) wydaje, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, w drodze posta
nowienia, Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bezpieczeństwa narodowego,3) zatwierdza, na wniosek Rady Ministrów, plany krajowych ćw
iczeń systemu obronnego i kieruje ich przebiegiem,4) postanawia, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, o wprowa
dzeniu albo zmianie określonego stanu gotowości obronnej państwa,5) może zwracać się do wszystkich organów władzy publicznej, administracji rządowej i samorządowej, przedsiębiorców, ki
erowników innych jednostek organizacyjnych oraz organizacji społecznych o informacje mające znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności państwa,6) inicjuje i patronuje przedsięwzięciom ukierunkowanym na kształtowanie postaw patriotycznych i obronnych w społeczeń
stwie.2. Informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 5, przekazywane są be
zzwłocznie.;2) art. 5 otrzymuje brzmienie:
Art. 5. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, sprawując zwierzchnictwo nad S
iłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności:1) określa, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz ich przygot
2) uczestniczy w odprawach kierowniczej kadry Ministerstwa Obrony Narod
owej i Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i może je zwoływać.;3) art. 6 otrzymuje brzmienie:
Art. 6. 1. Do zadań Rady Ministrów wykonywanych w ramach zapewniania zewnętrznego bezpieczeństwa państwa i sprawowania ogólnego ki
erownictwa w dziedzinie obronności kraju należy w szczególności:1) opracowywanie projektów strategii bezpieczeństwa narodow
2) planowanie i realizacja przygotowań obronnych państwa z
apewniających jego funkcjonowanie w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie wojny, w tym planowanie przedsięwzięć gospodarczo-obronnych oraz zadań wykonywanych na rzecz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i wojsk sojuszniczych,3) przygotowywanie systemu kierowania bezpieczeństwem nar
odowym, w tym obroną państwa, i organów władzy publicznej do funkcjonowania na stanowiskach kierowania,4) utrzymywanie stałej gotowości obronnej państwa, wnioskowanie do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o jej podwyższanie w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie wojny oraz o jej obniżanie stosownie do zmniejszania stopnia zagr
ożenia,5) określanie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa państwa, w tym obronności oraz przygotowywanie ich szcz
ególnej ochrony,6) przygotowanie na potrzeby obronne państwa i utrzymywanie w stałej gotowości jednolitych systemów obserwacji, pomiarów, analiz, prognoz
owania i powiadamiania,7) przygotowanie systemu stałych dyżurów na czas zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny,
8) określanie zasad wykorzystania służby zdrowia i infrastruktury technicznej państwa na potrzeby obronne, w tym sposobu z
abezpieczania przestrzeni powietrznej i wód terytorialnych w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie wojny,9) zapewnianie funkcjonowania systemu szkolenia obronnego w państ
wie,10) prowadzenie kontroli stanu przygotowań obronnych w pań
stwie.2. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, tryb realizacji z
adań, o których mowa w ust. 1, w szczególności:1) warunki i tryb planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa realizowanych przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialn
2) organizac
ję i tryb przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa oraz warunki funkcjonowania organów władzy publicznej na stanowiskach kierowania,3) stany gotowości obronnej państwa, ich rodzaje, warunki wpr
owadzania, zadania związane z podwyższaniem gotowości obronnej państwa i tryb ich realizacji, organizację i zadania w zakresie tworzenia systemu stałych dyżurów na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa oraz właściwość organów w tych sprawach,4) obiekty szczególnie w
ażne dla bezpieczeństwa i obronności państwa, ich kategorie, a także zadania w zakresie ich szczególnej ochrony oraz właściwość organów w tych sprawach,5) organizację i warunki przygotowania oraz funkcjonowania sy
stemów obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania i powiadamiania o skażeniach promieniotwórczych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz właściwość organów w tych sprawach,6) warunki i sposób przygotowania i wykorzystania transportu morskiego, samochodowego, lotniczego, żeglugi śródlądowej
oraz drogownictwa na potrzeby obronne państwa, a także ich ochrony w czasie wojny oraz właściwość organów w tych sprawach,7) warunki i sposób przygotowania i wykorzystania systemów łączności na potrzeby obronne państwa oraz właściwość org
anów w tych sprawach,8) warunki i sposób przygotowania i wykorzystania publicznej i niepublicznej służby zdrowia na potrzeby obronne państwa oraz właściwość organów w tych sprawach,
9) organizację szkolenia obronnego w państwie, podmioty objęte tym szkoleniem, zadania w zakresie planowania i realizacji szkolenia obronnego oraz właściwość organów w tych spr
awach,10) zakres i sposób prowadzenia przez organy administracji rząd
owej i samorządu terytorialnego kontroli realizacji zadań obronnych wykonywanych przez jednostki organizacyjne i przedsiębiorców.;4) art. 7-10 skreśla się;
5) w art. 11:
a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wykonuje zadania w zakresie bezpie
b) ust. 3 otrzymuje brzmienie:
3. Biurem Bezpieczeństwa Narodowego kieruje sekretarz stanu wyznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.;
6) w art. 18 w ust. 2 po wyrazie określa dodaje się przecinek i wyrazy w drodze rozporządzenia,;
7) art. 20 otrzymuje brzmienie:
Art. 20. 1. Kierowanie sprawami obronności w województwie należy do woj
ewody.2. Wojewoda w ramach kierowania, o którym mowa w ust. 1, wykonuje zadania w zakresie i na zasadach określonych w ustawach, a w szczególności:
1) określa szczegółowe kierunki działania dla kierowników zesp
2) kieruje realizacją przedsięwzięć związanych z podwyższaniem gotowości obronnej państwa wykonywanych przez starostów, wójtów lub burmistrzów (prezydentów miast), przedsiębiorców oraz inne jednostki organizacyjne i organizacje społeczne mające swoją siedzibę na terenie wojewód
ztwa,3) koordynuje przedsięwzięcia niezbędne dla zabezpieczenia mob
ilizacji jednostek wojskowych i wykonywania świadczeń na rzecz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,4) kieruje realizacją przedsięwzięć związanych z przygotowaniem stanowisk kierowania dla organów terenowych,
5) organizuje w
ykorzystanie miejscowych sił i środków na potrzeby obronności państwa i obszaru województwa, w tym ochrony ludności oraz dóbr materialnych i kultury przed środkami rażenia, jak również niesienia pomocy poszkodowanym,6) kontroluje i ocenia wykonywanie zada
ń obronnych przez organy, podmioty, jednostki organizacyjne i organizacje, o których mowa w pkt 1 i 2,7) organizuje edukację społeczeństwa dotyczącą przygotowania
obronnego oraz prowadzi szkolenia i ćwiczenia obronne.;8) art. 21 skreśla się.
Art. 36.
W ustawie z dnia 31 stycznia 1989 r. o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 1992 r. Nr 6, poz. 27, z 1993 r. Nr 18, poz. 82, z 1994 r. Nr 121, poz. 591 oraz z 1995 r. Nr 154, poz. 791) w art. 10 skreśla się wyrazy i Komitet Obrony Kraju.
Art. 37.
W ustawie z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzędzie Ministra Obrony Narodowej (Dz.U. z 1996 r. Nr 10, poz. 56 i Nr 102, poz. 474, z 1997 r. Nr 121, poz. 770 i Nr 141, poz. 944, z 1999 r. Nr 11, poz. 95 oraz z 2001 r. Nr 123, poz. 1353 i Nr 154, p
oz. 1800) dotychczasową treść art. 8 oznacza się jako ust. 1 i dodaje się ust. 2 w brzmieniu:2. Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego odpowiada za organizację i przyg
Art. 38.
Tracą moc:
1) dekret z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz.U. Nr 29, poz. 154, z 1982 r. Nr 3, poz. 18, z 1989 r. Nr 34, poz. 178 oraz z 1997 r. Nr 88, poz. 554),
2) ustawa z dnia 25 stycznia 1982 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego (Dz.U. Nr 3, poz. 18 i Nr 41, poz. 272 oraz z 1983 r. Nr 66, poz. 297),
3) ustawa z dnia 18 grudnia 1982 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego (Dz.U. Nr 41, poz. 273 oraz z 1983 r. Nr 66, poz. 297).
Art. 39.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
MARSZAŁEK SEJMU
(-) Marek BOROWSKI