6. Prawa dzieci niepełnosprawnych

6.1. Podstawy prawne

W Polsce respektowanie praw dzieci niepełnosprawnych znalazło swoje odzwierciedlenie w Konstytucji RP. Art. 32. ust. 2 głosi, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny, natomiast art. 68 ust. 3 nakłada na władze publiczne zobowiązanie do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej osobom niepełnosprawnym, zaś art. 69 gwarantuje wprost pomoc władz publicznych dla osób niepełnosprawnych, odsyłając do szczegółowych uregulowań ustawowych dotyczących pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy (nauki) oraz komunikacji społecznej.

Prawa dzieci niepełnosprawnych są gwarantowane w aktach prawa międzynarodowego. Konwencja o Prawach Dziecka w art. 23 uznaje prawa dziecka niepełnosprawnego do pełni normalnego życia w warunkach gwarantujących mu godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społeczeństwa. Zobowiązuje Państwa-Strony do szczególnej troski oraz zapewnienia pomocy udzielanej uprawnionym do niej dzieciom oraz osobom odpowiedzialnym za opiekę nad nimi. Pomoc ta ma być udzielana bezpłatnie lub stosownie do posiadanych środków z zagwarantowaniem dostępu do oświaty, nauki, opieki zdrowotnej, opieki rehabilitacyjnej, przygotowania zawodowego oraz możliwości rekreacyjnych, realizowana w sposób prowadzący do osiągnięcia przez dziecko jak najwyższego stopnia zintegrowania ze społeczeństwem oraz osobistego rozwoju (1 Prawa dzieci niepełnosprawnych znajdują się między innymi również w Deklaracji Praw Dziecka z 1959 r. oraz Deklaracji Praw Osób Niepełnosprawnych (rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 9 grudnia 1985 r.). Obowiązki państwa wobec osób niepełnosprawnych zostały wskazane w Podstawowych zasadach dotyczących wyrównania możliwości rozwojowych dla osób niepełnosprawnych przyjętych przez ONZ w dniu 20 XII 1993 r.).

Sejm RP w dniu 1 sierpnia 1997 r. uchwalił Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych, w świetle której niepełnosprawni mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. Przysługuje im prawo do pełnego dostępu do dóbr i usług oraz wszechstronnej rehabilitacji, prawo do nauki, pomocy psychologiczno-pedagogicznej i innych gwarancji i zabezpieczeń społecznych.

Szczegółowe uregulowania prawa do nauki osób niepełnosprawnych zawiera ustawa o systemie oświaty z 7 września 1991 r. ( 2 Szczegółowe uregulowania ustawy znajdują się w: Rozporządzeniu MEN z dnia 31 marca 2001 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych, Dz. U. 2001. nr 29, poz. 323; Rozporządzeniu MEN z dnia 12 lutego 2001 r. w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczególnych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania, Dz. U. 2001. Nr 13, poz. 114; Rozporządzeniu MEN z 15 stycznia 2001 r. o pomocy psychologiczno-pedagogicznej, Dz. U. 2001 Nr 13, poz. 110.), prawo do zabezpieczenia socjalnego ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (3 Dz. U. 1998.Nr 64, poz. 414, z późn. zm.), prawo do rehabilitacji zawodowej i społecznej ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. (4 Dz. U. Nr 123, poz. 776, z późn. zm.).

Za osobę niepełnosprawną uznaje się osobę, której stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie funkcji społecznych. W Polsce jest 288 tysięcy niepełnosprawnych dzieci w wieku od 0 do 14 lat (z czego 217,4 tys. posiada prawne potwierdzenie faktu niepełnosprawności) i ponad 4,5 mln. osób powyżej 15 roku życia (5 Za: Anna Iwanek Rozmiar zjawiska niepełnosprawności i aktywność ekonomiczna osób niepełnosprawnych w Polsce w: "Niepełnosprawność i Rehabilitacja", nr 1, 2001, s. 41-42.). Osoby niepełnosprawne są gorzej wykształcone od ogółu ludności w Polsce, w tej grupie występuje niski poziom aktywności zawodowej i wysoki procent bezrobocia.

Działania na rzecz dzieci niepełnosprawnych winny opierać się o zasady:

 

6.2. Sprawy kierowane do Rzecznika

Do Rzecznika wpłynęły 49 spraw indywidualnych. Zakwalifikowane zostały do następujących kategorii:

Rzecznik informował zainteresowanych o zasadach ubiegania się o zaopatrzenie ortopedyczne, zasadach refundacji środków ortopedycznych, limitach cenowych, możliwościach ubiegania się o dofinansowanie z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych informował o uprawnieniach korzystania z pomocy, o sposobie jej realizacji, przekazywał na prośbę zainteresowanych przydatne adresy organizacji wspierających rodziny osób niepełnosprawnych. Podjął również sprawę pobierania opłat za świadczenie dodatkowej opieki pielęgnacyjnej wykonywanej przez rodzica lub opiekuna dziecka niepełnosprawnego umieszczonego w szpitalu (6 Patrz rozdział prawo do ochrony zdrowia, wystąpienia generalne.).

W korespondencji wskazywano również na ograniczanie środków finansowych na funkcjonowanie szkół i placówek specjalnych, a także na nieuzasadnione ich likwidowanie. Zdaniem rodziców reformowanie szkolnictwa specjalnego (w tym likwidacja placówek) nie może odbywać się metodą ograniczania środków na funkcjonowanie tych placówek. Metody takie budziły niepokój o przyszłość ich dzieci.

W sprawach poruszających wymienione problemy Rzecznik występował do organów prowadzących szkoły (starostwa powiatowe) o wyjaśnienie poruszonych kwestii i uwzględnienie w podejmowanych działaniach interesów dzieci niepełnosprawnych.

Do Rzecznika zwróciło się Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Nadpobudliwym "PoNad" reprezentujące rodziców dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Rodzice zwracali uwagę na problemy dotyczące ich dzieci związane z:

Rzecznik po zbadaniu zgromadzonego materiału wystąpił do Ministra Edukacji Narodowej o podjęcie działań w sprawie (patrz wystąpienia).

Do Rzecznika zwróciło się Polskie Towarzystwo Psychologiczne (PTP) z prośbą o pomoc dotyczącą zmian przepisów w rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych oraz w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno - pedagogicznych i innych publicznych poradni specjalistycznych oraz ramowego statutu tych poradni, w zakresie honorowania opinii poradni niepublicznych na temat specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania.

Rzecznik, uznając zasadność argumentacji PTP, zwrócił się do Ministra Edukacji Narodowej o podanie uzasadnienia dla obowiązującego kształtu prawnego przywołanych rozporządzeń oraz zapytał o możliwość niezbędnych zmian w tym zakresie.

 

6.3. Inicjatywy na rzecz rozwiązań systemowych - wystąpienia generalne

Odpowiadając, Minister Edukacji Narodowej zapowiedział, że w planowanych zmianach legislacyjnych resort uwzględni prawo poradni niepublicznych do wydawania ww. opinii (11 Pismo z dnia 2 maja 2001 r. DPS-sekr. 56/2001.).

W odpowiedzi Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych poinformował o aktualnej strukturze domów pomocy społecznej i wyraził gotowość dostosowania warunków do  potrzeb przebywającej tam młodzieży. Wskazał na istnienie możliwości wniesienia poprawek do regulaminu organizacyjnego. Nie podzielił stanowiska o potrzebie wyodrębniania tego typu placówki (13 Pismo z dnia 20 sierpnia 2001 r. DPS.I.074/2850/ZG-26/01.).