Druk nr 117

1. Prawo do życia i ochrony zdrowia
1.1. Podstawy prawne

Prawo do życia i ochrony zdrowia jest jednym z podstawowych praw człowieka. Prawo to chronione jest przez Konstytucję RP, konwencje i umowy międzynarodowe oraz szereg ustaw.

Konstytucja gwarantuje prawną ochronę życia (art. 38) oraz prawo do ochrony zdrowia (art. 68), w tym równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych w granicach ustawy. Władze publiczne zobligowane są do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom. Konstytucja RP zapewnia także ochronę przed eksperymentami medycznymi bez dobrowolnie wyrażonej zgody (art. 39) oraz gwarantuje prawa pacjenta. Prawo to szczegółowo regulują ustawy. ( Ustawy: dotycząca zawodu lekarza (Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, Dz. U. z 1997 r., Nr 28, poz.152, ze zm.), zakładów opieki zdrowotnej (Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej Dz. U. Nr 91, poz.408, ze zm.), ochrony zdrowia psychicznego (Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. Nr 111, poz. 535, ze zm.), pobierania i przeszczepiania komórek, tkanek i narządów (Ustawa z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, Dz. U. Nr 138, poz. 682, ze zm.), a także kodeks cywilny (Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz.93, ze zm.) i kodeks karny. O prawach pacjenta stanowi również Kodeks Etyki Lekarskiej zawierający normy wiążące lekarza.)

Konwencja o Prawach Dziecka gwarantuje dziecku niezbywalne prawo do życia (art. 6) oraz prawo do najwyższego poziomu zdrowia i udogodnień w zakresie leczenia chorób (art. 24). Zobowiązuje państwa w szczególności do:

zmniejszenia śmiertelności wśród noworodków i dzieci,

zapewnienia udzielania koniecznej pomocy oraz opieki zdrowotnej wszystkim dzieciom,

zwalczania chorób i niedożywienia,

zapewnienia matkom właściwej opieki zdrowotnej w okresie przed i po urodzeniu dziecka,

zapewnienia rodzicom i dzieciom dostępu do informacji i oświaty zdrowotnej,

rozwoju profilaktycznej opieki zdrowotnej, poradnictwa w zakresie planowania rodziny.

Prawo do życia i ochrony zdrowia znajduje szerokie oparcie na gruncie traktatów międzynarodowych, które w wyniku ratyfikacji stały się źródłem prawa powszechnie obowiązującego w polskim systemie prawnym. (² Europejska Karta Społeczna stanowi, iż każdy ma prawo do korzystania z wszelkich środków umożliwiających mu osiągnięcie możliwie najlepszego stanu zdrowia. Karta szczególnej ochronie poddaje prawo dzieci do ochrony zdrowia (art. 11), Dz. U. z 1999 Nr 8, poz. 67; Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych głosi, że każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia, którego nikt nie może być samowolnie pozbawiony, Dz. U. z 1977 r., Nr 38, poz. 167; Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych nakazuje stronom podejmowanie specjalnych kroków w celu zapewnienia ochrony i pomocy wszystkim dzieciom i młodzieży, uznania prawa każdego do korzystania z najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego, Dz. U. z 1977 r., Nr 38, poz. 169; Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zgodnie z którą prawo każdego człowieka do życia jest chronione i nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, Dz. U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284.)

Przepisy Konstytucji konkretyzują ustawy, a zwłaszcza:

ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (³ Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz.153, ze zm.).) - reguluje prawo do ochrony zdrowia, w tym do profilaktycznej opieki zdrowotnej, oraz wskazuje sposoby jego realizacji. Osoby ubezpieczone na zasadach określonych w ustawie mają zapewnione świadczenia zdrowotne w celu: zachowania zdrowia oraz zapobiegania chorobom i urazom, wczesnego wykrywania chorób, leczenia, zapobiegania niepełnosprawności i jej ograniczania (art. 31). Akt określa sposoby realizacji prawa do świadczeń na rzecz zachowania zdrowia, w tym między innymi prawa do badań profilaktycznych (art. 31b). Szczegółowo określa prawo do leczenia szpitalnego (art. 31c), prawo do świadczeń rehabilitacji leczniczej w celu zapobieżenia niepełnosprawności, jej usunięcia, ograniczenia lub złagodzenia jej skutków (31 d), prawo do bezpłatnych podstawowych świadczeń zdrowotnych lekarza stomatologa oraz podstawowych materiałów stomatologicznych stosowanych przy udzielaniu tych świadczeń, a dzieciom i młodzieży do ukończenia 18 roku życia prawo do bezpłatnych dodatkowych świadczeń zdrowotnych lekarza stomatologa oraz materiałów stosowanych przy udzielaniu tych świadczeń (art. 31e), jak też prawo do bezpłatnych leków i materiałów medycznych;

ustawa o ochronie zdrowia psychicznego (⁴ Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, ze zm.).) zawiera szczególną regulację związaną z ochroną zdrowia. Ustawa przewiduje między innymi działania zapobiegawcze w zakresie ochrony zdrowia psychicznego podejmowane wobec dzieci i młodzieży, obejmujące w szczególności stosowanie zasad ochrony zdrowia psychicznego w pracy szkół, placówek oświatowych, opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych (art. 4), szczegółowo normuje także postępowanie lecznicze oraz rehabilitację;

ustawa o systemie oświaty (⁵ Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz. U. z 1996 r., Nr 67, poz. 329 , ze zm.) w art. 92 przewiduje, iż uczniowie mają prawo do opieki zdrowotnej, a w szczególności do korzystania z bezpłatnych świadczeń leczniczych i rehabilitacyjnych w publicznych zakładach opieki zdrowotnej; (⁶ Zapis ten jednak utracił częściowo moc prawną w zakresie uregulowanym przez ustawę o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (art. 170 pkt. 25 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, Dz.U.97 nr 28, poz. 153).)

ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (⁷ Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, Dz. .U. Nr 17, poz. 78, ze zm.) stanowi, iż prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie (art. 1);

ustawa Kodeks karny (⁸ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.).) oraz ustawa Kodeks wykroczeń (⁹ Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 12, poz. 114, ze zm.).) regulują kwestie odpowiedzialności karnej za zachowania zagrażające lub naruszające zdrowie lub życie człowieka;

ustawa o zakładach opieki zdrowotnej określa między innymi prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych możliwości udzielania odpowiednich świadczeń do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do tych świadczeń, informacji o swoim stanie zdrowia, wyrażania zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy - po uzyskaniu odpowiedniej informacji, intymności i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych (art. 19). W zakładach opieki zdrowotnej przeznaczonych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych pacjent ma również prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub inną osobę wskazaną przez siebie, kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z osobami z zewnątrz oraz opieki duszpasterskiej (art. 19 ust. 3).

1.2. Sprawy kierowane do Rzecznika

Do Rzecznika skierowano 62 sprawy, wśród których przeważały wnioski dotyczące opłat za leki i operacje (15) oraz opłat za pobyt rodziców w szpitalu (12).

Prawo dziecka do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej

Pośród spraw kierowanych do Rzecznika znajdowały się wnioski dotyczące respektowania praw małego pacjenta w szpitalu, szczególnie prawa dziecka do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską dziecku. Problem dotyczył sytuacji związanych z koniecznością hospitalizacji nowonarodzonych dzieci i pobytu w szpitalu matki dziecka. Obciążenie matek (często karmiących) kosztami pobytu w szpitalu stwarza dla wielu rodzin barierę finansową uniemożliwiającą opiekę nad dzieckiem. W każdej ze skierowanych spraw Rzecznik podejmował indywidualne interwencje u dyrektorów placówek, zmierzające do wyjaśnienia zasad, na jakich rodzice hospitalizowanych dzieci mogą przebywać wraz z nimi na oddziale, jakie warunki muszą być spełnione do uzyskania zgody na pobyt rodzica na oddziale oraz kiedy i z jakich powodów lekarz zgody takiej nie wydaje. Wyjaśniano również możliwość zwalniania rodziców z opłat za pobyt w szpitalu, gdy opłata ta stanowi nieprzekraczalną barierę finansową w opiece nad dzieckiem. Z uzyskanych w tym zakresie informacji wynikało, że pomimo art. 19 ust. 4 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, mówiącego, że koszty realizacji prawa pacjenta do opieki sprawowanej przez osobę bliską nie mogą obciążać publicznego zakładu opieki zdrowotnej, niektóre szpitale wprowadziły możliwość zwolnienia z przedmiotowych kosztów rodziców przebywających na zasiłkach dla bezrobotnych lub znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji materialnej. Z informacji uzyskanych przez Rzecznika wynikało, że opłaty pobierane przez szpitale od rodziców chorych dzieci to jednak zjawisko dość powszechne. Według Rzecznika przyczyną odseparowania rodziców od dziecka w trakcie jego pobytu w szpitalu nie może być trudna sytuacja materialna rodziny, która nie posiada dostatecznych środków finansowych, koniecznych do pobytu w szpitalu wraz z dzieckiem. Rodzice opłacający składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne nie powinni być dodatkowo obciążani kosztami leczenia dziecka.

Rzecznik, dostrzegając złożoność i skalę problemu, skierował w tej sprawie wystąpienie generalne, w którym zwrócił się o podjęcie inicjatywy legislacyjnej mającej na celu zmianę zaistniałej sytuacji. (¹⁰ Pismo z dnia 11 lipca 2001r. BRPD/sek/890/01, patrz wystąpienia generalne.)

Nietrafna diagnoza lekarska, dochodzenie roszczeń w zakresie wynagrodzenia szkód wyrządzonych dzieciom korzystającym ze świadczeń zdrowotnych

Na podstawie napływających pism oraz analizy problemu Rzecznik stwierdził przewlekłość

postępowań, która często uniemożliwiała skuteczne dochodzenie roszczeń odszkodowawczych (zadośćuczynienie lub renta). Przewlekłość ta wynika z wadliwych przepisów ustawowych dotyczących między innymi reprezentacji Skarbu Państwa oraz ze zbyt sformalizowanych procedur dowodowych, zwłaszcza w aspekcie opinii biegłych sądowych.. Rzecznik interweniował o przyspieszenie opracowania ekspertyz umożliwiających zakończenie postępowania (¹¹ Np. sprawy: RPD/ZI-946/01/AW; RPD/ZI-989/01/AW.) oraz informował o sposobie dochodzenia roszczeń w razie naruszenia praw pacjenta.

Dostęp do dokumentacji medycznej dziecka oraz respektowanie prawa do informacji

W odpowiedzi na tego rodzaju wystąpienia Rzecznik stwierdzał, że utrudnianie pacjentowi lub ustawowemu przedstawicielowi dziecka wglądu do dokumentacji medycznej, bądź dokonywania z niej odpisów, stanowi naruszenie art. 18 ust. 1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Przepis ten nakłada na zakłady opieki zdrowotnej obowiązek udostępniania dokumentacji medycznej, co jest zgodne z zawartym w Konstytucji RP prawem obywatela do dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych, chyba że ograniczenie wprowadziła ustawa. Dokumentacja medyczna (historia zdrowia i choroby, wyniki badań diagnostycznych, orzeczenia i opinie lekarskie) nie może być "tajna" dla pacjenta, a w przypadku dzieci - dla zainteresowanych stanem zdrowia dziecka jego przedstawicieli ustawowych. Rzecznik dodatkowo zwracał się do zakładów opieki zdrowotnej o udostępnienie dokumentacji i respektowanie prawa do informacji.

Dostępność do leków, środków pomocniczych i leczniczych środków technicznych

Problem dostępu ubezpieczonych do leków był przedmiotem licznych skarg rodziców, którzy wyrażali swoją bezradność i niezadowolenie z wysokich cen leków stosowanych w leczeniu chorób przewlekłych u dzieci. Problem dotyczył drogich leków, nieobjętych wykazem leków refundowanych (np. olej Lorenza, hepatect, decapeptyl), dostępnych dla rodziców na podstawie recept wyłącznie za 100% odpłatnością. W związku ze skargami dotyczącymi niemożności pokrycia kosztów leków Rzecznik zwracał się do Ministerstwa Zdrowia z pismami przedstawiającymi problem i prośbą o zajęcie stanowiska. Z wyjaśnień Ministerstwa Zdrowia wynikało, że objęcie refundacją niektórych leków, np. oleju Lorenza
i hepatectu, nie jest możliwa z powodu ograniczonych środków przeznaczonych na dopłaty do leków. (¹² Pismo z dnia 22 maja 2001 r. FAR.I/450/I-213/2001; pismo z dnia 14 listopada 2001, FAR/I-368/2001.)

W sprawach szczególnie uzasadnionych dotyczących odmowy przez kasy chorych refundacji leków Rzecznik zwracał się do dyrektorów kas o rozważenie możliwości podjęcia indywidualnych decyzji w sprawie udzielenia zgody na refundację. W większości interwencji Rzecznik uzyskał pozytywną odpowiedź.

Zagadnienie dostępu rodziców do drogich leków niezbędnych do leczenia przewlekle chorych dzieci znajdowało się w centrum zainteresowania Rzecznika. W indywidualnych sprawach Rzecznik przekazywał zainteresowanym adresy organizacji i fundacji, których statutowym celem jest pomoc w refundowaniu kosztów leków i leczenia. Ponadto Rzecznik wystąpił do Ministra Zdrowia w sprawie wpisania rdzeniowego zaniku mięśni do wykazu chorób, na które leki lub preparaty diagnostyczne mogą być przepisane bezpłatnie bądź za częściową odpłatnością. Rzecznik wystąpił do Ministra Zdrowia, zwracając się o wpisanie rdzeniowego zaniku mięśni do wykazu chorób ze względu, na które leki, preparaty diagnostyczne, sprzęt jednorazowego użytku mogą być przepisane bezpłatnie, bądź za częściową odpłatnością. (¹³ Patrz wystąpienie generalne w rozdziale o prawach dzieci niepełnosprawnych.)

Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (art. 46) zawiera uregulowania, które stanowią, że osobie znajdującej się w trudnej sytuacji bytowej i ponoszącej znaczne wydatki na zakup leków i materiałów medycznych może być przyznana pomoc finansowa na zasadach określonych w przepisach o pomocy społecznej. Z podejmowanych przez Rzecznika interwencji wynika jednak, że system pomocy społecznej w zakresie dofinansowania leczenia i leków dla osób nie funkcjonuje w sposób zadowalający. Ośrodki Pomocy Społecznej nie są w stanie udzielać takiej pomocy z uwagi na ograniczone środki, jakimi dysponują.

Do Rzecznika wpłynęły również sprawy związane z dostępem do przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych do rehabilitacji niepełnosprawnych dzieci. (¹⁴ Tamże.)

Warunki ubiegania się o leczenie uzdrowiskowe, dofinansowania turnusów rehabilitacyjnych, prawo do bezpłatnego transportu sanitarnego.

W sprawach tych Rzecznik otrzymał szereg listów od rodziców dzieci, w tym dzieci niepełnosprawnych, zawierających wątpliwości dotyczące przysługujących dzieciom uprawnień oraz procedur, jakie należy podjąć celem ich realizacji. Rzecznik wyjaśniając sprawy, informował o sposobach realizacji uprawnień, procedurach i wskazywał na ewentualne nieprawidłowości, a także zwracał się o podjęcie odpowiednich postępowań do Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych.

Warunki socjalno-bytowe w sanatoriach dla dzieci.

W sprawach tych Rzecznik podejmował interwencje zmierzające do wyjaśnienia przez właściwych wojewodów standardu świadczenia usług w sanatoriach. Na wniosek Rzecznika zostały przeprowadzane przez wojewodów czynności kontrolne dotyczące warunków we wskazywanych przez rodziców szpitalach uzdrowiskowych i sanatoriach.

1.3. Inicjatywy Rzecznika na rzecz rozwiązań systemowych - wystąpienia generalne

1.3.1. Analiza problemów oraz trudności dotyczących praktyki w zakresie realizacji prawa do ochrony życia i zdrowia

Z inicjatywy Rzecznika organizowano spotkania z przedstawicielami środowisk bezpośrednio zajmujących się opieką zdrowotną nad dziećmi. Obszarem pozostającym w sferze szczególnego zainteresowania Rzecznika były problemy związane z dostępem dzieci do świadczeń opieki zdrowotnej, w tym do badań profilaktycznych. W dniu 2 lipca 2001 r. odbyło się spotkanie Rzecznika z Konsultantem Krajowym oraz konsultantami wojewódzkimi w dziedzinie pediatrii. W wyniku spotkania sprecyzowane zostały problemy związane z ochroną zdrowia dzieci. Określono trudności dotyczące prowadzenia działań profilaktycznych podejmowanych w poszczególnych rejonach kraju.

Analiza wykazała, że w ostatnim okresie nastąpiło znaczne pogorszenie opieki profilaktycznej zarówno nad małym dzieckiem, jak i dzieckiem w wieku szkolnym. Zastrzeżenia w szczególności dotyczyły:

znacznego zmniejszenia wizyt patronażowych, zarówno lekarskich i pielęgniarskich, a także badań profilaktycznych bilansowych u 2-4-latków, jak też u młodzieży szkolnej (od kilkunastu do ponad 20 %);

ograniczeń w wykonywaniu szczepień ochronnych zarówno u niemowląt, jak i dzieci oraz młodzieży szkolnej;

zredukowania w znaczącej ilości etatów lekarskich i pielęgniarskich w szkołach;

likwidacji gabinetów stomatologicznych w szkołach, w wielu poradniach rejonowych, a także w niektórych szpitalach (efektem jest narastający problem próchnicy i wad zgryzu);

ograniczenia bezpośredniej możliwości kierowania dzieci i młodzieży do sanatoriów.

Stwierdzono także, iż pomimo znaczenia profilaktyki dziecięcej jest to dziedzina najbardziej niedoceniana, a środki ją wspomagające niekompletne.

Przedmiotem analiz poczynionych przez Rzecznika stał się także dostęp dzieci do świadczeń zdrowotnych w wysokospecjalistycznych ośrodkach medycznych oraz określenie przyczyn utrudnień w tym zakresie. W dniu 7 maja 2001 r. odbyło się spotkanie przedstawicieli Rzecznika z dyrekcją Centrum Zdrowia Dziecka, na którym określono podstawowe problemy natury prawno - organizacyjnej wynikające z wprowadzenia reformy ochrony zdrowia, a dotyczące ograniczenia dostępności dzieci do wysokospecjalistycznych świadczeń medycznych wykonywanych przez jednostki takie jak Centrum Zdrowia Dziecka. Stwierdzono istnienie wadliwych rozwiązań organizacyjnych oraz brak regulacji następujących problemów i zagadnień:

określanie zakresu praw dzieci do korzystania z nieodpłatnych świadczeń medycznych wykonywanych w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, a zwłaszcza dzieci osób bezdomnych, bezrobotnych, cudzoziemców oraz wszystkich dzieci do 3 miesiąca życia (brak numeru PESEL);

nieprawidłowe rozwiązania systemowe dotyczące wysoko specjalistycznego lecznictwa zamkniętego oraz otwartego, a zwłaszcza kwestii konieczności uzyskiwania skierowania od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej do pediatry oraz wprowadzenia przez kasy chorych "promesy" - to jest uzyskiwania potwierdzenia od macierzystej kasy chorych sfinansowania kosztów leczenia dzieci poza zakresem działania ich macierzystej kasy;

brak jednoznacznych i sprzyjających dzieciom rozwiązań prawno - organizacyjnych dotyczących finansowania kosztów dojazdów dzieci do specjalistycznych zakładów opieki zdrowotnej w zakresie poszpitalnych wizyt kontrolnych lub specjalistycznych usług ambulatoryjnych - zwłaszcza w przypadku noworodków, niemowląt i małych dzieci;

problem tzw. "opłat hotelowych" i braku możliwości bezpłatnego przebywania w celach opiekuńczych rodziców (zwłaszcza do 7 roku życia) razem z dziećmi w zakładach lecznictwa zamkniętego oraz w trakcie licznych i długotrwałych specjalistycznych badań ambulatoryjnych dzieci w przychodniach lub ośrodkach, które są znacznie oddalone od miejsc ich zamieszkania;

utrudniony dostęp dzieci do usług klinicznych psychologów dziecięcych;

ustalanie przez kasy chorych limitów przyjęć dla dzieci w wysoko specjalistycznych całodobowych jednostkach ochrony zdrowia;

ustalanie przez kasy chorych różnego poziomu refinansowania świadczeń wykonywanych przez specjalistyczne jednostki ochrony zdrowia o ogólnopolskim zasięgu działania, co również ogranicza dostęp do nich;

brak jednolitych i powszechnie obowiązujących w całym kraju norm i określania wysokości limitu środków na pomoc finansową dla dzieci, przeznaczonych na zakup lekarstw i środków medycznych (np. pieluch, protez) dla chorych na takie choroby jak cukrzyca, padaczka, choroby nowotworowe, co ogranicza dostęp do świadczeń medycznych.

Rzecznik badał sytuację faktyczną, wizytując placówki służby zdrowia, i zbierał opinie na temat funkcjonowania opieki zdrowotnej. Między innymi, Rzecznik złożył wizytę w Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu, gdzie ustalono oraz sprecyzowano problemy, z jakimi borykała się placówka oraz jej pacjenci.

1.3.2. Wystąpienia generalne

W konsekwencji ww. działań, w tym konsultacji ze środowiskami medycznymi oraz przedstawicielami organizacji i stowarzyszeń zajmujących się ochroną zdrowia dzieci, Rzecznik wystąpił do Ministra Zdrowia w sprawie dostępu dzieci do lat 18 do badań profilaktycznych (¹⁵ Pismo z dnia 30 maja 2001r. BRPD-663/01/MD.). Rzecznik podkreślił, że prawidłowo i powszechnie prowadzone badania profilaktyczne u dzieci mają ogromny wpływ na ich rozwój i kondycję zdrowotną. Praktyka w tym zakresie oraz napływające sygnały prowadzą do wniosku, iż dostęp dzieci do badań profilaktycznych jest utrudniony i ma ograniczony zakres. W odpowiedzi na wystąpienie Minister Zdrowia wskazał, że posiadane dane nie potwierdzają tezy o utrudnionej dostępności do badań profilaktycznych, a nawet prowadzą do wniosku, iż sytuacja w tej mierze jest dobra. (¹⁶ Pismo Ministra Zdrowia z dnia 22 czerwca 2001r. UZN-1403-073-13/MK/01.)

Rzecznik, uznając wagę problemu, wystąpił ponownie z inicjatywą powołania Narodowego Programu Badań Profilaktycznych Dzieci do lat 18. Rzecznik uznał, że jedną z podstawowych przyczyn trudnej sytuacji w ochronie zdrowia dzieci jest brak odpowiednich środków i metod finansowania. Przeznaczane przez kasy chorych własne środki finansowe na realizację badań profilaktycznych nie zapewniają możliwości funkcjonowania profilaktyki na odpowiednim poziomie. Obowiązujące prawo zawiera regulacje dające możliwość stworzenia rozwiązań, które mogą wpłynąć na poprawę istniejącego stanu rzeczy. Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym w art. 31 b przewiduje, iż uprawnienia ubezpieczonych dzieci do świadczeń na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego wykrywania chorób poprzez m. in. prowadzenie badań profilaktycznych, w tym promocji zdrowia oraz profilaktyki stomatologicznej dzieci i młodzieży do ukończenia 18 roku życia, wykonywanie szczepień ochronnych - mają obowiązek realizować kasy chorych. W myśl powołanego przepisu kasa chorych realizuje wymienione świadczenia w ramach profilaktycznych programów zdrowotnych lub programów polityki zdrowotnej zlecanych przez ministra właściwego do spraw zdrowia i finansowanych z budżetu państwa, jak też podejmowanych i finansowanych przez kasy chorych ze środków własnych oraz finansowanych z innych źródeł. Zatem powołana ustawa nie tylko stwarza możliwość, ale wręcz obliguje do utworzenia i finansowania z budżetu państwa odpowiednich programów, które określiłyby strategię (plan) działań prozdrowotnych na rzecz dzieci. Rzecznik nawiązując do prac nad kształtem budżetu państwa na rok 2002, wystąpił do Ministra Zdrowia z prośbą o wydzielenie w ramach działu ochrona zdrowia odpowiednich środków finansowych przeznaczonych na utworzenie i bieżące finansowanie powszechnie obowiązującego Narodowego Programu Badań Profilaktycznych Dzieci do lat 18. (¹⁷ Pismo z dnia 19 września 2001r. BRPD/sek-20/09/01/MK/1189.)

Rzecznik w powyższym wystąpieniu do Ministra Zdrowia zwrócił również uwagę na konieczność wprowadzenia zmian w obowiązujących przepisach ustawowych normujących zasady ochrony zdrowia dzieci, jak również potrzebę wydania w powyższym celu niezbędnych aktów wykonawczych w formie rozporządzeń. Zgodnie z art. 68 ust. 3 Konstytucji RP władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom. Jak wynika z powołanej normy konstytucyjnej, dzieci winny mieć zapewnioną opiekę zdrowotną o szerszym wymiarze niż ogół obywateli, bowiem opieka zdrowotna nad nimi ma mieć charakter szczególny. Z analizy stanu prawnego wynika jednak, iż obowiązujące przepisy nie spełniają konstytucyjnej normy w sposób należyty. Wskazywano zatem, na konieczność nowelizacji ustaw: o zakładach opieki zdrowotnej oraz o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym w zakresie niezbędnym do realizacji obowiązku władz publicznych do zapewnienia powszechnej dostępności świadczeń zdrowotnych, w tym do badań profilaktycznych dzieci do lat 18. Wskazał także na konieczność uregulowania w sposób pełny zasad realizowania opieki zdrowotnej nad dziećmi w formie aktów wykonawczych. Obowiązujące w tej mierze akty nie spełniają aktualnie niezbędnych wymogów. Kwestię badań profilaktycznych dzieci do lat 18 normuje Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1976 r. w sprawie powszechnych badań lekarskich dzieci i młodzieży, (¹⁸ Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1976 r. w sprawie powszechnych badań lekarskich dzieci i młodzieży (Dz.U. Nr 25, poz. 150).) wydane w oparciu o nieobowiązującą już ustawę z dnia 28 października 1948 r. o zakładach społecznej służby zdrowia i planowanej gospodarce w służbie zdrowia. (¹⁹ Ustawa z dnia 28 października 1948 r. o zakładach społecznych służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia (Dz.U. Nr 55, poz. 434, ze zm.).) Z analizy powyższego aktu prawnego wynika, iż jego zakres zastosowania jest obecnie bardzo ograniczony. Podobna sytuacja dotyczy Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 5 listopada 1992 r. w sprawie zakresu, organizacji oraz form opieki zdrowotnej nad uczniami (²⁰ Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 5 listopada 1992 r. w sprawie zakresu, organizacji oraz form opieki zdrowotnej nad uczniami (Dz.U. Nr 87, poz. 441, ze zm.).), wydanego na podstawie art. 92 ust. 2 ustawy o systemie oświaty. Przepis, na podstawie którego powołane rozporządzenie zostało wydane utracił jednakże częściowo moc prawną w zakresie uregulowanym przez ustawę o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Powstawać zatem mogą istotne wątpliwości co do mocy prawnej samego rozporządzenia.

Rzecznik stojąc na stanowisku, iż skrócenie wymiaru urlopu macierzyńskiego jest rozwiązaniem niekorzystnym zarówno dla zdrowia dziecka jak i matki skierował do Marszałka Sejmu wystąpienie w sprawie planowanego skrócenia okresu trwania urlopu macierzyńskiego (²¹ Pismo z dnia 13 grudnia 2001 r. BRPD/ZBiA/1683/01/MK, patrz szerzej prawo do wychowania w rodzinie.).

Rzecznik dostrzegając problem opłat za świadczenie dodatkowej opieki pielęgnacyjnej wykonywanej przez rodzica lub opiekuna dziecka umieszczonego w szpitalu, skierował do Ministra Zdrowia wystąpienie (²² Pismo z dnia 11 lipca 2001 r. BRPD/sek/890/01.), w którym zwrócił się o podjęcie inicjatywy legislacyjnej mającej na celu zmianę zaistniałej sytuacji. Podniesiono, iż niesprawiedliwym jest uiszczanie przez rodziców opłat za usługi pielęgnacyjne w różnej wysokości, gdyż pozostaje to w sprzeczności z art. 68 Konstytucji RP, który gwarantuje równy dostęp do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych oraz zapewnia prawo do szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom. Ponadto rodzice, uiszczając składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, nie powinni być dodatkowo obciążani przez szpitale opłatami za bezsprzeczną pomoc w procesie leczenia dziecka. Fakt pobierania opłat przez część szpitali oraz różnice w ich wysokości i asortymentu świadczą o nieodpowiednim skonstruowaniu przepisów ustawy, na którą powołują się szpitale, wprowadzając dodatkowe obciążenia finansowe osób ubezpieczonych, formułując odpowiednie zapisy w regulaminach wewnętrznych.

W odpowiedzi na powyższe Minister Zdrowia potwierdził występowanie zjawiska, jednakże nie uznał potrzeby podjęcia działań w kierunku zmiany istniejącej sytuacji (²³ Pismo Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2001 r., UZM-1626-073-18-MK-01.).