Minister Edukacji Narodowej nadesłał odpowiedź na oświadczenie senatora Jerzego Suchańskiego, złożone na 35. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 38):
Warszawa, 1999.05.25
Pani
Prof. dr hab. Alicja Grześkowiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej
Szanowna Pani Marszałek
Z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów - w odpowiedzi na oświadczenie złożone przez Pana Senatora Jerzego Suchańskiego podczas 35. posiedzenia Senatu RP w dniu 7 maja 1999 - uprzejmie proszę Panią Marszałek o przyjęcie poniższej informacji.
Wyjaśniając zagadnienia dotyczące dofinansowania z budżetu państwa modernizacji i budowy obiektów szkolnych na potrzeby utworzonych szkół gimnazjalnych pragnę podkreślić, że zgodnie z art. 5, ust. 5 ustawy z dnia 25 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, prowadzenie publicznych szkół podstawowych oraz gimnazjów należy do zadań własnych gmin. Oznacza to również, że w sprawach zaspokojenia potrzeb inwestycyjnych i modernizacyjnych oświaty, decyzje podejmuj samorządy gminne. Zadania te są finansowane z budżetów gminnych, zasilanych m.in. dotacjami i subwencjami z budżetu państwa.
Stan techniczny oświatowej bazy lokalowej szkolnictwa podstawowego nie jest zadowalając w skali kraju. Z ogólnej liczby około 19,5 tys. obiektów szkół podstawowych, które znajdą się w nowej sieci szkół podstawowych i gimnazjalnych, ok. 20% obiektów wybudowano przed rokiem 1920, a ok. 40% - w okresie międzywojennym, z czego większość na terenach wiejskich.
Liczną grupę stanowią obiekty wybudowane w latach 1945-1970, w większości w ramach ogólnonarodowej akcji "Tysiąc szkół na Tysiąclecie". Około 75% ogólnej liczby obiektów wybudowano w technologii tradycyjnej (ściany z cegły); okres technicznego zużycia sięga 20 lat. Pozostała część realizowana była w technologii drewnianej lub uprzemysłowionej (wielka płyta). Obecnie nastąpił powrót do tradycyjnych metod, uzupełnionych nowoczesnymi materiałami wykończeniowymi.
Stan bazy oświatowej można także opisać poprzez analizę danych o wielkości powierzchni dydaktycznej, przypadającej na jednego ucznia w gminie. W skali kraju wskaźnik ten jest mocno zróżnicowany, wynosząc 1-2 m2 ucznia w gminach o złej sytuacji w tym zakresie (występuje uciążliwa zmianowość nauczania), czy też 5-10, a sporadycznie 20-30 m2 ucznia - w gminach, w których zaspokojone zostały potrzeby lokalowe lub gwałtownie zmniejszyła się liczba uczniów.
Po przejęciu przez samorządy gminne prowadzenia szkolnictwa podstawowego, większość z nich intensywniej przystąpiła do realizacji zadań inwestycyjnych poprawiających sytuację bazy oświatowej. W roku 1998 w obszarze inwestycji oświatowych realizowano roboty o wartości kosztorysowej ok. 7.000.000 tys. złotych, obejmuje 15.363 pomieszczenia do nauczania, 1591 sal sportowych, 58 basenów i 1.223 obiekty typu internatów, bloków żywieniowych itp. Tylko w 1998 r. oddano do użytku 3.463 pomieszczenia do nauczania, 330 sal sportowych, 14 basenów i 483 obiekty inne. nakłady finansowe poniesione w 1998 r. wyniosły ogółem 1.237.020 tys zł, z czego kwota 997.297 tys. zł pochodziła ze środków pozabudżetowych, pozyskanych przez samorządy gminne. należy podkreślić, że począwszy od 1992 r. obserwuje się stały wzrost udziału środków pozabudżetowych w finansowaniu oświatowych zadań inwestycyjnych, realizowanych przez samorządy.
Ocenia się, że nakłady niezbędne do zakończenia realizowanych przez gminy inwestycji oświatowych sięgają kwoty 3.044.099 tys. złotych. W ramach tej kwoty przewiduje się uzyskanie efektów rzeczowych w postaci 8.104 pomieszczeń do nauczania, 1.120 sal sportowych, , 39 basenów i 596 innych obiektów. W miarę prognozowanego zwiększenia w przyszłości udziału nakładów na oświatę w PKB, program powiększenia bazy oświatowej oraz zapobiegania jej dekapitalizacji znajdować będzie coraz silniejsze oparcie w budżetach gmin.
Samorządy gminne przystępują do stopniowego wdrażania reformy systemu edukacji z bazą lokalową wymagającą przede wszystkim prac modernizacyjnych, adaptujących obiekty do potrzeb nowoczesnego gimnazjum. W mniejszym zakresie wymagana będzie budowa nowych obiektów, głównie sal gimnastycznych w szkołach gimnazjalnych. Ministerstwo Edukacji Narodowej będzie finansowo wspierało działania samorządów w 1999 r. i kolejnych latach reformy. O pomoc finansową zwróciło się do MEN 615 gmin (wg stanu na 17 maja 1999 r.), od 107 gmin województw wielkopolskiego, do 14 gmin województwa opolskiego, na łączną kwotę około 442.000 tys. złotych. Wnioski dotyczą ok. 200 zadań modernizacyjnych na cele tworzonych gimnazjów oraz ok. 600 zadań budowy lub rozbudowy obiektów (w tym ok. 164 sal gimnastycznych). MEN ocenia, że znaczna część tych ostatnich jest zadaniami kontynuowanymi, ze zmienionym przeznaczeniem na gimnazja.
Kryteria, którymi MEN będzie się kierowało przy podziale środków budżetu państwa będą dotyczyły prawidłowości tworzenia szkół gimnazjalnych (element oceny sieci szkolnej). oraz stopnia zamożności gminy.
1. Tworzenie gimnazjów
Prawidłowe, zgodne z zaleceniami MEN tworzenie szkół gimnazjalnych 1-5 ciągowych, z minimalną liczbą 150 uczniów (docelowo) i liczbą 25 uczniów w oddziale wraz z dającą się wyliczyć zalecaną liczbą oddziałów gimnazjalnych w gminie - poddano ocenie na tle informacji ilościowej o bazie szkolnej w gminie.
Analizowano trzy cechy:
b)odstępstwo od zalecanej liczby oddziałów gimnazjalnych w gminie,
c) odstępstwo od zalecanej liczby gimnazjów w gminie.
Każda z cech a, b, c odrębnie usytuowała gminy na pozycjach w wykazie gmin. Zastosowane wagi, odpowiednio 0,50; 0,25 i 0,25 pozwoliły uszeregować gminy wg łącznego wskaźnika oceny prawidłowości tworzenia gimnazjów - od miasta - gminy Poznań o największej ocenie do gminy Ozorków, w k
tórej ocena prawidłowości tworzenia gimnazjów wypadła najgorzej.2. Stopień zamożności gmin
Analizowano trzy cechy w gminach:
b) dochód całkowity gminy w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy,
c) liczba zarejestrowanych bezrobotnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy.
Każda z cech a,b,c odrębnie usytuowała gminy na pozycjach w wykazie gmin. Zastosowane wagi, odpowiednio 0,50; 0,25 i 0,25 pozwoliły uszeregować gminy wg łącznego wskaźnika stopnia zamożności, od gminy Gielniów o najniższym stopniu zamożności do gminy Warszawa - Centrum o najwyższym stopniu zamożności.
Zasadniczy wykaz gmin uszeregowanych według dwóch kryteriów użytych łącznie, tj. oceny prawidłowości organizacji gimnazjów i stopnia zamożności - sporządzono przy zastosowaniu wagi kryteriów odpowiednio 0,65 i 0,35.
Pozwoliło to uszeregować gminy od najbardziej odpowiadającej przyjętym kryteriom gminy Gliżyn (woj. Świętokrzyskie), do gminy Czernica (woj. dolnośląskie).
Budżet państwa
(MEN) dysponuje w 1999 r. kwotą 99.400 tys. zł. przeznaczoną na dofinansowanie budżetów gmin w przeddzień wprowadzenia reformy, w związku z potrzebą dostosowania standardu obiektów szkolnych do jej wymogów - w tym:a) rezerwa subwencji (1%) - 79.400 tys. zł.
b) część nierozdzielona subwencji - 20.000 tys. zł.
Z kwoty 99.400 tys. zł, - zostanie wyłączona kwota 20.000 tys. zł. (poz. b) do podziału w II etapie uwzględniającego potrzeby pozostawione do decyzji MEN.
Zasady dofinansowania przewidują wyraźny podział obowiązków i uprawnień pomiędzy MEN oraz organy nadzorujące i realizujące procesy edukacyjne w regionach (województwach) - zgodnie z przemianami ustrojowymi kraju. Ministerstwo określa zasady i kryteria oraz wysokość środków finansowych budżetu państwa, a następnie kwoty, jakie mogą być skierowane do regionów. W przypadku rezerwy celowej, podziału środków dla gmin dysponują wojewodowie w porozumieniu z organem samorządowym - stosując się do wytycznych i kryteriów MEN. Ponadto, władze wojewódzkie rządowe i samorządowe, poinformowane o wysokości przewidzianych dla regionu środków, będą poproszone o przedstawienie propozycji zwiększenia wybranym gminom części oświatowej subwencji ogólnej - z przeznaczeniem na dofinansowanie programu dostosowania kosztów ich działalności do zgodnego z założeniami reformy poziomu standardowego warunków realizacji zadania szkolnego.
MEN określi wysokość środków finansowych (odrębnie z rezerwy celowej i subwencyjnej) dla 16 województw, korzystając z zasadniczego wykazu gmin, pogrupowanych w pięciu przedziałach według pozycji w wykazie. każdy z przedziałów, obejmujących kolejno od 1 do 2.489 gminy (przedziały o szerokości 500 pozycji) opatrzono wagą "zgodności z kryteriami" odpowiednio: 0,50; 0,20; 0,15; 0,10 i 0,05. Na podstawie liczby gmin w każdym z przedziałów uzyskano przeliczeniową liczbę gmin dla każdego z województw, pozwalającą określić strukturę (proporcję) podziału pomiędzy województwa kwot, przewidzianych w budżecie na ten cel.
Należy podkreślić, że potrzeby modernizacyjne lub budowlane z jednej strony i możliwości samodzielnego im sprostania z drugiej, są różne w poszczególnych gminach, a dodatkowo różnicują te gminy kryteria przyjęte przez MEN.
Oczekiwane efekty rzeczowe w 1999 r. można określić przy uwzględnieniu średnich kosztów budowy obiektu oświatowego z salą gimnastyczną, wynoszących ok. 4.000 tys. złotych oraz średnich kosztów modernizacji obiektów oświatowych dla potrzeb zreformowanej szkoły - ok. 500 tys. złotych. Należy także uwzględnić, że poziom dofinansowania modernizacji lub budowy będzie uzależniony od możliwości przeznaczenia przez samorząd gminy na ten cel środków własnych (spoza budżetu państwa. MEN ocenia na tej podstawie, że przewidziane w budżecie państwa środki pozwolą w bieżącym roku przygotować ok. 900 obiektów szkolnych do przyjęcia uczniów, kształconych w nowym systemie oświaty.
Harmonogram realizacji
26 maja 1999 r.
Akceptacja zasad przez Zespół ds. Reformy Systemu Oświaty Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego,
28 maja
przekazanie marszałkom, wojewodom i kuratorom informacji o przewidywanej kwocie zwiększenia części oświatowej subwencji ogólnej przeznaczonej na dofinansowanie wybranych gmin w celu dostosowania ich działalności do zgodnego z założeniami reformy poziomu standardowego warunków realizacji zadania szkolnego - wraz z prośbą o przedstawienie propozycji podziału, według określonych przez MEN kryteriów.
10 czerwca wniosek do Men. Fin. o zwiększenie subwencji.
Z wyrazami szacunku
wz MINISTRA
PODSEKRETARZ STANU
Andrzej Karwacki