Warszawa, 1999.04.20

Podnoszony przez Pana Senatora problem przekazania mienia likwidowanych urzędów wojewódzkich tworzonym starostwom powiatowym w celu umożliwienia im właściwego realizowania zadań publicznych, uzależniony jest od działań podjętych przez obecnych wojewodów. Wynika to z faktu, iż część mienia Skarbu Państwa będącego we władaniu instytucji i państwowych jednostek organizacyjnych nie przejmowanych w całości przez jednostki samorządu terytorialnego, podlega przekazaniu po uprzednim wygaśnięciu trwałego zarządu, co wynika z treści art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 z późn. zm.). W chwili obecnej urzędy wojewódzkie działają na podstawie tymczasowych statutów. Oznacza to, iż do czasu podjęcia przez wojewodę decyzji co do przeznaczenia mienia wspomnianych instytucji i państwowych jednostek organizacyjnych, istnieje możliwość zawarcia porozumienia z wojewodą, który na podstawie art. 64 ww. ustawy może w drodze decyzji, na wniosek zarządu powiatu, przekazać mienie Skarbu Państwa oraz mienie Skarbu Państwa będące we władaniu państwowych osób prawnych, powiatom, w celu wykonywania ich zadań.

Sprawa przejęcia na potrzeby powiatu sieradzkiego budynku, w którym do roku 1975 mieściły się władze ówczesnego powiatu, wybiega jednak poza ramy przewidziane w ustawodawstwie wprowadzającym reformę administracji publicznej. W żadnym z obowiązujących aktów prawnych, jak również w założeniach reformy, nie przewidywano automatycznego powrotu do struktur administracyjnych sprzed roku 1975, a co za tym idzie - zwrotu nieruchomości i innych składników majątkowych ówczesnych jednostek samorządu terytorialnego. Problemy przekazywania mienia zostały opracowane jako integralny element obecnej reformy. Zasygnalizowane przez Pana Senatora trudności lokalowe starostwa powiatowego w Sieradzu, mogą zostać rozwiązane poprzez zastosowanie art. 64 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną. Zgodnie z powołanym wyżej przepisem, powiatom może zostać przekazane mienie Skarbu Państwa oraz mienie Skarbu Państwa będące we władaniu państwowych osób prawnych, inne niż określone w art. 60 ust. 1 i 4 ww. ustawy. Warunkiem uzyskania wspomnianego mienia jest sporządzenie przez zarząd powiatu odpowiedniego wniosku skierowanego do wojewody, wraz z uzasadnieniem, w którym należy wskazać, iż mienie to będzie służyło wykonywaniu zadań powiatu. Nabycie przez powiat mienia następuje w drodze decyzji wojewody.

W odpowiedzi na wyrażone przez Pana Senatora wątpliwości co do istnienia samorządności na poziomie powiatu, chciałbym odwołać się do ustawy konstytuującej ten szczebel samorządu terytorialnego. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r., o samorządzie powiatowym (Dz.U. Nr 91, poz. 578), przewiduje szeroki katalog kompetencji przekazanych władzom powiatu. Przede wszystkim wskazać należy na zapis, zgodnie z którym powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Ponadto powiat został wyposażony w osobowość prawną, a samodzielność tej jednostki samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej, co wynika z treści art. 2 ustawy o samorządzie powiatowym. W art. 4 ww. ustawy określone zostały zadania publiczne, do wykonywania których właściwy jest powiat. Są to, m.in.: edukacja publiczna, promocja i ochrona zdrowia, transport i drogi publiczne, ochrona środowiska i przyrody, porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli, przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy, a także szereg innych zadań o zasadniczym dla funkcjonowania lokalnej społeczności charakterze. W celu właściwego wykonywania wspomnianych zadań, powiat wyposażony został w środki finansowe, wyliczone w art. 56 omawianej ustawy. Prowadzenie gospodarki finansowej powiatu jest jawne i odbywa się na podstawie budżetu (art. 51 ustawy o samorządzie powiatowym). Samorządowi powiatowemu przekazano również mienie mające służyć wykonywaniu przewidzianych w ustawie zadań. Ponadto powiatowi przysługuje prawo stanowienia aktów prawa miejscowego. Na podkreślenie zasługuje również fakt nienakładania się na siebie kompetencji przysługujących wojewodzie, będącemu reprezentantem rządu oraz samorządowi, skutkiem czego nadzór nad działalnością powiatu może odbywać się jedynie w oparciu o kryterium zgodności z prawem, co wynika z art. 77 powoływanej ustawy. Wszystkie powyższe argumenty powinny w wystarczającym stopniu wskazywać na faktyczne istnienie samorządności na szczeblu powiatowym.

Podstawą do ustalenia dochodów powiatów, pochodzących z dotacji na realizowane zadania z zakresu administracji rządowej oraz z dotacji na zadania własne powiatów - były kwoty wydatków zaplanowane przez ministrów, wojewodów, w ramach zatwierdzonych przez Radę Ministrów limitów wydatków dla poszczególnych dysponentów części budżetowych. Określone przez wojewodów kwoty wydatków dla powiatów były weryfikowane przez poszczególne resorty. Natomiast podział dotacji celowej na utrzymanie domów pomocy społecznej został dokonany w oparciu o rozporządzenie wydane przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.

Na zadania realizowane przez powiat sieradzki, w zakresie wymienionych w oświadczeniu działów, przewidziano:

Wysokość jej została ustalona w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad ustalania i trybu przekazywania części drogowej subwencji ogólnej dla powiatów, miast na prawach powiatów i województw.

W dziale 86 - Opieka społeczna - w projekcie budżetu ustalono wydatki w wysokości 10.746 tys. zł.

Źródłem finansowania tych wydatków są, między innymi:
- dotacje celowe na realizację zadań własnych bieżących i inwestycyjnych powiatu, przeznaczone na dofinansowanie utrzymania mieszkańców domów pomocy społecznej w wysokości 7.986 tys. zł,
- dotacje na realizację zadań bieżących z zakresu administracji rządowej wykonywanych przez powiat, tj. funkcjonowanie powiatowego centrum pomocy rodzinie - 152 tys. zł, funkcjonowanie zespołu ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności - 50 tys. zł oraz na organizowanie opieki w rodzinach zastępczych i własnych - 871 tys. zł.

Ponadto w ramach środków rezerwy celowej, o której mowa w art. 51 ustawy budżetowej na 1999 r. z dnia 17 lutego 1999 r., przeznaczonej na koszty wdrażania reformy terytorialnej, dotacje na zadania wykonywane przez powiaty i samorządy województw (w tym na zadania w dziedzinie kultury i sztuki nie mniej niż 100.000 tys. zł) oraz inne wydatki wynikające ze zmian kompetencji - powiaty i samorządy województw mogą otrzymać dotacje celowe na dofinansowanie bieżących zadań własnych.

Sprawy związane z dofinansowywaniem domów pomocy społecznej reguluje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie ponadgminnych domów pomocy społecznej (Dz.U. Nr 166, poz. 1246), zgodnie z którym z dniem 1 stycznia 1999 roku domy pomocy społecznej stały się jednostkami samorządów powiatowych. Powiaty otrzymują dotację na tych mieszkańców, którzy przebywali w domach na koniec ubiegłego roku. Dotacja celowa została pomniejszona o wpływy z odpłatności, które zostały przypisane do dochodów powiatów, co w praktyce oznacza, że powiat dysponuje wpływami z odpłatności i dotacją z budżetu państwa na pokrycie kosztów utrzymania mieszkańców domów pomocy społecznej. Jeśli natomiast koszty te są wyższe, to powiat jest zobowiązany do ich pokrycia z własnych środków.

Nowy sposób finansowania - mieszkańców domów pomocy społecznej, a nie, jak do tej pory, miejsc w domach, powoduje niepokój przedstawicieli samorządów powiatowych, którzy zapominają, że powiat będzie otrzymywał dotację z budżetu państwa na mieszkańca domu pomocy społecznej z powiatu, przyjmując, iż za mieszkańca powiatu (zgodnie z definicją zawartą w słowniczku rozporządzenia) uznaje się osobę przebywającą przed dniem 1 stycznia 1991 r. w ponadgminnych domach, mających siedzibę w tym powiecie oraz osobę przyjętą do tego domu, będącą przed przyjęciem mieszkańcem tego powiatu, a także mieszkańca powiatu, który przebywa po 1 stycznia 1991 r. w domu mającym siedzibę w innym powiecie. Przyjęcie, na potrzeby rozporządzenia, takiej definicji ma na celu ułatwienie dostępu do dotacji oraz miejsc w domach pomocy społecznej także mieszkańcom tych powiatów, na terenie których nie ma obecnie domów pomocy społecznej. Za datę graniczną przyjęto bowiem datę wejścia w życie ustawy o pomocy społecznej. Natomiast, aby nie wprowadzać korekt w budżetach poszczególnych wojewodów, uznano osoby skierowane do domów pomocy społecznej z powiatów usytuowanych poza województwem za mieszkańców powiatu, w którym obecnie mieszkają, czyli właściwego ze względu na siedzibę domu.

To zdefiniowanie mieszkańca powiatu w nieco odmienny sposób ma wyrównać szansę w dostępie do tej formy pomocy społecznej mieszkańców z powiatów, w których nie ma takich placówek (obecnie 80 powiatów nie ma domów pomocy społecznej). Równocześnie takie zdefiniowanie mieszkańca powiatu powoduje, że osoba przebywająca w domu pomocy społecznej, która jest mieszkańcem innego powiatu, jest finansowana przez ten powiat, z którego pochodzi, a więc powiat, na terenie którego jest dom pomocy społecznej - będzie otrzymywał refundację kosztu utrzymania tej osoby.

Obawy niektórych przedstawicieli samorządów powiatowych nie są uzasadnione, bowiem pobyt w domach pomocy społecznej osób z innych powiatów, będzie finansowany przez te powiaty, na terenie którego jest dom.

Zaniepokojenie wyrażane przez Pana Senatora co do zwolnień pracowników reformowanej administracji publicznej, wynika z nieporozumienia wywołanego niewłaściwą interpretacją pisma wystosowanego dnia 18 stycznia 1999 r. do starostów, dotyczącego możliwości refundowania powiatom kosztów ewentualnych zwolnień pracowników przechodzących z dniem 1 stycznia 1999 roku do starostw powiatowych z likwidowanych urzędów administracji. Propozycja ta wynikała z faktu, iż część starostw powiatowych została ustawą z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. nr 133, poz. 872 z późn. zm.) zobligowana do przejęcia większej liczby pracowników, niż wynikałoby to z potrzeby właściwej organizacji i funkcjonowania urzędu. W takim stanie rzeczy, rząd rozważał możliwość udzielenia powiatom pomocy w postaci refundowania kosztów zwolnień pracowników w tych starostwach powiatowych, w których zaistniała dysproporcja pomiędzy liczbą przejętych pracowników a potrzebami starostwa oraz w których, ze względu na niewystarczające środki, byłoby niemożliwe utrzymywanie zatrudnienia na zbyt wysokim poziomie.

Janusz Tomaszewski