Minister Sprawiedliwości przekazał odpowiedź na oświadczenie senatora Krzysztofa Majki, złożone na 68. posiedzeniu Senatu ("Diariusz Senatu RP" nr 74):
Warszawa, dnia 7 grudnia 2000 r.
Pan
Senator Krzysztof Majka
Szanowny Panie Senatorze,
W odpowiedzi na oświadczenie złożone przez Pana Senatora na 68 posiedzeniu w dniu 9 listopada 2000 r., a przekazane przez Marszałka Senatu Ministrowi Sprawiedliwości w dniu 20 listopada 2000 r., uprzejmie przedstawiam następujące stanowisko w przedmiocie regulacji w zakresie odpowiedzialności karnej za niedopełnienie obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.
Zasady ustalania i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne normują przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.). W myśl art. 98 ust. 1 pkt 1 tejże ustawy, niedopełnienie obowiązku opłacenia takiej składki w terminie stanowi wykroczenie zagroż
one karą grzywny do 5000 zł. Należy przy tym zaznaczyć, że odpowiedzialność za wymienione wykroczenie ponosi tylko płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w jego imieniu. Art. 4 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że płatnikiem składek jest pracodawca, ale również i 17 innych kategorii podmiotów. Pod pojęciem "pracodawcy" należy rozumieć, zgodnie z normami art. 2 i 3 Kodeksu pracy, jednostkę organizacyjną, a także osobę fizyczną zatrudniającą pracowników, a więc osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Zgodnie zatem z regulacją zawartą w Kodeksie pracy, za pracownika należy rozumieć osobę zatrudnioną przez pracodawcę.Przedstawione definicje pojęć prawnych mają znaczenie dla przyjęcia właściwej kwalifikacji prawnej czynu zabronionego polegającego na niedopełnieniu obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.
Należy uznać, że czyn taki stanowić będzie wykroczenie z art. 98 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych każdorazowo w sytuacji, gdy określony w nim obowiązek nie dotyczy pracodawcy jako płatnika i jednocześnie pracownika jako osoby fizycznej podlegającej obowiązkowemu ubezpieczeniu.
Kwalifikację z art. 218 § 1Kodeksu karnego rozpatrywać można wyłącznie w stanie faktycznym, w którym nieopłacanie składki narusza prawa pracownika, a więc dokonane zostaje przez pracodawcę lub tego, kto w jego imieniu wykonuje czynności w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Nadto, w świetle znami
on określonych w art. 218 § 1 Kodeksu karnego, warunkiem przypisania sprawy popełnienia tego przestępstwa, jest naruszenie praw pracownika "złośliwe" lub uporczywe". Pojęcia te nie mają definicji ustawowej i należy je interpretować, kierując się, na tle okoliczności konkretnej sprawy, wskazaniami orzecznictwa. Generalnie ujmując, należałoby przyjąć, iż uporczywość oznacza zaniechanie trwające przez dłuższy czas, zaś złośliwość oznacza istnienie w zamiarze sprawcy chęci wyrządzenia pokrzywdzonemu dolegliwości nie mającej racjonalnego wytłumaczenia, a wynikającej z negatywnych emocji sprawcy w stosunku do pokrzywdzonego.Z tych względów należałoby stwierdzić, że czyn będącego pracodawcą płatnika składki na ubezpieczenie społeczne, jeżeli nie występują przy jego popełnieniu znamiona uporczywości lub złośliwości, niezbędne dla bytu przestępstwa z art. 218 § 1 Kodeksu karnego, podlegać winien kwalifikacji jako wykroczenie określone w art. 98 § 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Istotne wątpliwości mogą się nasuwać co do trafności kwalifikowania nieopłacania składki na ubezpieczenie społeczne, jako przestępstwa przywłaszczenia określonego w art. 284 § 1 Kodeksu karnego. Przedmiotem tego czynu może być bowiem tylko rzecz ruchoma lub prawo majątkowe cu
dze, co oznacza rzecz lub prawo nie należące do sprawcy. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych tymczasem przewiduje, w art. 16, liczne rozwiązania, zgodnie z którymi składka finansowana jest w całości (np. ust. 4 pkt 6, 7 i 9) albo w części (ust. 1) ze środków własnych płatnika.Taka więc składka nie może być przedmiotem przestępstwa przywłaszczenia. Z art. 17 ust. 2 wymienionej ustawy wynika ponadto, że płatnicy przekazują ZUS składki w części pochodzącej ze środków osób ubezpieczonych po ich uprzednim potrąceniu z tychże środków. Zatem znamiona przywłaszczenia nie wystąpiłyby, gdyby płatnik składki nie przejął władztwa środkami stanowiącymi równowartość kwoty składki.
Wydaje się, że sytuacje takie mogą występować w praktyce, zwłaszcza u płatników dotkniętych w swojej działalności trudnościami finansowymi.
Przedstawione względy prowadzą do wniosku, że w sprawach dotyczących naruszenia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne występować mogą zróżnicowane okoliczności i stany faktyczne. Wymagają one w każdej sprawie indywidualnej oceny, od której uzależniona będzie prawidłowa kwalifikacja prawna czynu.
Z poważaniem
z upoważnienia
MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI
Janusz Niemcewicz
Podsekretarz Stanu