Warszawa, 6.10.2000 r.

Pan
Senator Zbigniew Kruszewski

Szanowny Panie Senatorze,

W odpowiedzi na oświadczenie złożone przez Pana Senatora na 65 posiedzeniu Senatu w dniu 22 września 2000 r., a przekazane przez Marszałka Senatu Ministrowi Sprawiedliwości w dniu 28 września 2000 r. uprzejmie informuję, że w Ministerstwie Sprawiedliwości dobiegają końca prace nad projektem ustawy o zmianie ustaw - Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw. W toku dotychczasowych prac przyjęto szereg rozwiązań mających na celu poszerzenie zakresu ochrony pokrzywdzonego oraz wzmocnienie procesowej pozycji ofiar przestępstwa, a także ułatwienia im dostępu do wymiaru sprawiedliwości i prawa do odszkodowania.

W zakresie unormowania instytucji obrony koniecznej w projekcie proponuje się nadanie nowego brzmienia § 3 w art. 25 Kodeksu karnego w taki sposób, że osoba, która przekroczyła granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami zamachu, nie podlega karze. W myśl regulacji przewidzianej w art. 25 § 3 Kk z 1997 r. przesłanki te uzasadniały odstąpienie przez sąd od wymierzenia kary. Tak więc, według nowego rozwiązania, przekroczenie granic obrony koniecznej w opisanych warunkach nie tylko nie powoduje konieczności rozpoznania przez sąd sprawy przeciwko broniącej się osobie, ale winno skutkować umorzeniem na etapie postępowania przygotowawczego na zasadzie art. 17 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania karnego.

- nadanie nowej treści § 2 tegoż przepisu, zgodnie z którą w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu zamiast orzeczenia na wniosek pokrzywdzonego obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody (który to obowiązek wynika z przepisu § 1 art. 46), sąd może orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę,

Podkreślić należy, że propozycja zmiany dotychczasowego brzmienia § 2 art. 46 Kodeksu karnego zmierza w kierunku rozszerzenia możliwości orzeczenia nawiązki wobec sprawcy przestępstwa. W aktualnie obowiązującym stanie prawnym nawiązka może być orzeczona tylko jako zadośćuczynienie za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia lub doznaną krzywdę (art. 46 § 2 Kk w obecnym brzmieniu). Zamierzona zmiana pozwoliłaby na orzeczenie na rzecz pokrzywdzonego nawiązki także w razie skazania sprawcy za inne przestępstwa określone w art. 46 § Kodeksu karnego np. przestępstwo przeciwko mieniu. Natomiast proponowany przepis § 3 art. 46 pozwalałby sądowi na orzeczenie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego także wtedy, gdy wobec sprawcy przestępstwa odstąpiono od orzeczenia obowiązku określonego w § 1 art. 46 Kk z uwagi na pokrycie szkody wyrządzonej przestępstwem przez zakład ubezpieczeń.

Omawiane zmiany przepisu art. 46 Kodeksu karnego zmierzają w kierunku pełniejszego zabezpieczenia interesów pokrzywdzonego, zwłaszcza w tych sytuacjach, gdy w toku postępowania karnego pokrzywdzony miałby trudności w zakresie udowodnienia wysokości szkody wyrządzonej przestępstwem. Konieczne jest przy tym wskazanie, że równocześnie projekt ustawy w zakresie zmiany Kodeksu postępowania karnego przewiduje m.in. wprowadzenie nowej treści art. 415 § 6 Kpk, zgodnie z którą jeżeli zasądzone odszkodowanie, orzeczony obowiązek naprawienia szkody albo nawiązka nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym. Taki przepis proceduralny w połączeniu z omawianymi uregulowaniami przepisu art. 46 Kodeksu karnego pozwoliłby na pełne zabezpieczenie interesów pokrzywdzonego, który chciałby dochodzić roszczeń majątkowych od sprawcy przestępstwa.

- możliwości wykonywania praw pokrzywdzonego, będącego osobą nieporadną ze względu na wiek lub stan zdrowia przez osobę, po której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 2 pkt 8 projektu ustawy dotyczący dodania § 3 do art. 51 Kpk). Aktualnie obowiązujące przepisy nie zawierają takiego uregulowania,

- w wypadku ograniczenia przez sąd liczby występujących w sprawie oskarżycieli posiłkowych na podstawie art. 56 § 1 Kpk, przyznania pokrzywdzonym, którzy nie zostali dopuszczeni w tym trybie do udziału w postępowaniu, możliwości przedstawienia sądowi swojego stanowiska na piśmie (art. 2 pkt 10 projektu zawierający propozycję dodania § 4 do art. 56). W aktualnie obowiązującym stanie prawnym w wypadku, gdy sąd ograniczy liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie na podstawie art. 56 § 1 tj. gdy jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania - pokrzywdzeni niedopuszczeni do udziału w postępowaniu w charakterze oskarżycieli posiłkowych nie mają takiego uprawnienia,

Podkreślić należy, że zgodnie z art. 107 § 1 Kpk sąd orzekając co do roszczeń majątkowych, nadaje na żądanie osoby uprawnionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji. Proponowana zmiana pozwoli na nadanie klauzuli wykonalności także co do orzeczonej nawiązki. Art. 107 § 2 w dotychczasowym brzmieniu na orzeczenie co do roszczeń majątkowych pozwala uznać orzeczenie nakładające obowiązek naprawienia szkody, natomiast nie zawiera uregulowania dotyczącego nawiązki;

- przy zastosowaniu instytucji przewidzianej w art. 131 § 2 Kpk (zawiadomienie pokrzywdzonych o treści postanowienia poprzez ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji w wypadku, gdy z uwagi na liczbę pokrzywdzonych ich indywidualne zawiadomienie spowodowałoby znaczne utrudnienie w prowadzeniu postępowania) nałożenie na organ prowadzący postępowanie obowiązku doręczenia postanowienia pokrzywdzonemu, jeżeli zwróci się o to w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia (art. 2 pkt 21 projektu dotyczący zmiany treści art. 131 Kpk poprzez dodanie § 3),

- wprowadzenia obowiązku doręczenia pokrzywdzonemu odpisu wniosku, o którym mowa w art. 335 § 1 Kpk tj. dołączonego do aktu oskarżenia za zgodą oskarżonego, wniosku o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie oskarżonemu określonej kary lub środka karnego albo odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego bez przeprowadzania rozprawy oraz przyznania pokrzywdzonemu prawa do sprzeciwienia się takiemu wnioskowi (pkt 82 projektu dot. zmiany treści art. 338 § 1 i 2 Kpk).

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym pokrzywdzony nie posiada takich uprawnień. Podkreślić przy tym należy, że w projekcie ustawy rozszerza się katalog przestępstw przy których można zastosować instytucję przewidzianą w art. 335 § 1 Kpk do występków zagrożonych karą nie przekraczającą 10 lat pozbawienia wolności (art. 2 pkt 80 projektu dotyczący zmiany treści art. 335 § 1 Kpk). W dotychczas obowiązującym uregulowaniu jest to możliwe jedynie przy występkach zagrożonych karą do 5 lat pozbawienia wolności;

Niezależnie od powyższego uprzejmie informuję, że w 1999 r. Ministerstwo Sprawiedliwości we współpracy z instytucjami rządowymi i pozarządowymi przygotował o "Kartę Praw Ofiary", która jest zestawieniem praw przysługujących ofiarom przestępstw oraz zawiera instrukcję postępowania ofiar przestępstw wobec organów prowadzących postępowanie karne. Dokument ten ma na celu rozpowszechnienie informacji o prawach przysługujących ofiarom przestępstw.

Janusz Niemcewicz

Podsekretarz Stanu