W związku z wystąpieniem Pani Marszałek z dnia 23 czerwca 1999 r. znak: AG/043/241/99/IV i oświadczeniem złożonym przez Panią Senator Dorotę Kempka wygłoszonym podczas 37 posiedzenia Senatu w dniu 18 czerwca 1999 r., dotyczącym zmian w zakresie uprawnień emerytalnych opiekunów wychowujących dzieci niepełnosprawne, pragnę uprzejmie poinformować, że emerytury przyznawane bez względu na wiek z powodu opieki nad dzieckiem wymagającym specjalnej troski są problemem dyskusyjnym. Wątpliwości co do słuszności ich przyznawania rodzą się na tle podstawowych zasad ubezpieczenia społecznego, według których ryzykiem ubezpieczeniowym objęta jest utrata dochodów z pracy wskutek niemożności kontynuowania pracy zarobkowej z powodu niezdolności od pracy, starości lub śmierci. Urodzenie się w rodzinie dziecka kalekiego jest ryzykiem pozaubezpieczeniowym i nie powinno stanowić o przyznaniu emerytury we wcześniejszym niż przewiduje to ustawa - wieku. Żadne ze znanych mi ustawodawstw ubezpieczeniowych nie przewiduje wcześniejszej emerytury z tytułu wychowywania dziecka specjalnej troski.

Trudna sytuacja rodzinna, spowodowana koniecznością zrezygnowania przez jednego z rodziców z pracy zarobkowej w celu wychowywania dziecka wymagającego ze względu na stan zdrowia stałej opieki nie jest ryzykiem emerytalnym ani rentowym, lecz ryzykiem objętym pomocą społeczną. Dlatego też w tym systemie - a nie w systemie ubezpieczeń społecznych - są obecnie zawarte rozwiązania zapewniające osobom i rodzinom będącym w trudnej sytuacji życiowej nie tylko niezbędne środki finansowe ale też inne formy pomocy.

Osoby, którym konieczność opieki nad dzieckiem wymagającym ze względu na stan zdrowia stałej opieki, uniemożliwiła podjęcie pracy zarobkowej lub zmusiła do rezygnacji z pracy, mogą korzystać z możliwości uzyskania zasiłku stałego na zasadach określonych w ustawie z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 1993 r. Nr 13, poz. 60 ze zm.).

Przepisami art. 157 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych znowelizowano jednocześnie ustawę o pomocy społecznej, m.in., przepisy określające prawo do otrzymania stałego zasiłku osoby opiekującej się dzieckiem, wymagającym ze strony innej osoby stałej opieki, polegającej na bezpośredniej osobistej opiece i pielęgnacji lub systematycznym postępowaniu edukacyjnym lub rehabilitacyjnym. Dotychczas prawo do zasiłku przysługiwało, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekraczał kryterium dochodowego, określonego zgodnie z art. 4 ust. 1 tej ustawy. W wyniku nowelizacji, prawo takie przysługuje pod warunkiem, że dochód rodziny nie przekracza dwukrotnego dochodu określonego zgodnie z art. 4 ustawy o pomocy społecznej. Tym samym znacznie poszerzono krąg rodzin, w których opiekun dziecka specjalnej troski może uzyskać zasiłek.

Ponadto, za osobę opiekującą się dzieckiem specjalnej troski uprawnioną do zasiłku stałego, ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (od kwoty najniższego wynagrodzenia), jeżeli dochód rodziny nie przekracza dwukrotnego dochodu określonego zgodnie z art. 4 ustawy, chyba że osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innym tytułów. Pomoc społeczna opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez okres niezbędny do spełnienia warunku do uzyskania prawa do emerytury (nie dłużej niż przez 20 lat).

Należy zwrócić uwagę, że nowelizując przepisy ustawy o pomocy społecznej nie tylko podniesiono kwotę dochodu rodziny uprawniająca pomoc społeczną do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę sprawującą opiekę nad dzieckiem ale ponadto zniesiono warunek legitymowania się przez tę osobę co najmniej pięcioletnim okresem składkowym i nieskładkowym.

Osoba, której konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem uniemożliwia wykonywanie pracy zarobkowej ma zatem nie tylko prawo do stałego zasiłku z pomocy społecznej ale także - dzięki opłacaniu składek na jej ubezpieczenie emerytalne i rentowe - zapewnione w przyszłości prawo do emerytury, a w razie utraty zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu - prawo do renty z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. Nr 162, poz. 1118).

Pragnę nadmienić, że reguły przyznania emerytury określone rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 maja 1998 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149) były krytycznie oceniane przez osoby, które nie mogły osiągnąć wymaganego stażu pracy właśnie dlatego, że stan zdrowia dziecka zmusił je do wcześniejszej rezygnacji z pracy zarobkowej lub wręcz uniemożliwił podjęcie zatrudnienia. W ich opinii z emerytury bez względu na wiek mogły skorzystać wyłącznie osoby, którym stan zdrowia dziecka nie uniemożliwiał wypracowania stażu emerytalnego, ponieważ miały zapewnioną opiekę nad dzieckiem ze strony innych osób.

Możliwość uzyskania emerytury bez względu na wiek zaczęła być traktowana jako uprawnienie ze względu na posiadanie dziecka specjalnej troski, a nie jako uprawnienie ze względu na konieczność przerwania pracy w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Niewątpliwie przyczyniły się do tego także przepisy zezwalające na łączenie pracy zarobkowej z prawem do emerytury na ogólnych zasadach. Osoby uprawnione do takiej emerytury mogą podejmować pracę zarobkową i nie tracą do niej prawa, jeśli ich zarobki nie przekroczą określonych limitów, choćby nawet wymiar czasu pracy wykluczał możliwość opieki nad dzieckiem. Tymczasem największą pomoc w wypełnianiu funkcji opiekuńczych powinny otrzymać rodziny, które znalazły się w trudnej sytuacji materialnej ze względu na konieczność rezygnacji z pracy jednego z rodziców niepełnosprawnego dziecka.

MINISTER
z upoważnienia
SEKRETARZ STANU

Ewa Lewicka