Warszawa, 11 marca 1998 r.

Problem ten wynika w znacznej mierze z organizacji tych ubezpieczeń w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych oraz sytuacji gospodarczej w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych.

Plany techniczne, ogólne warunki ubezpieczeń i taryfy składek oraz waloryzacje świadczeń w ubezpieczeniach na życie i ubezpieczeniach rentowych, zgodnie z ustawą o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (obowiązują od 1990 r.), uchwalane były przez Radę Ubezpieczeniową PZU. Rada Ubezpieczeniowa PZU składała się z 60 do 70 członków wybranych po jednym przedstawicielu przez poszczególne wojewódzkie rady narodowe oraz wyznaczonych przez instytucje państwowe, organizacje spółdzielcze, społeczne i zawodowe. W skład rady wchodził również przedstawiciel Ministra Finansów i przedstawiciel organizacji związkowej działającej w PZU. Statut Rady Ubezpieczeniowej PZU nadawany był przez Radę Ministrów na wniosek Ministra Finansów.

od 1992 r. do 1987 r. 15,0%,

Po odstąpieniu od obowiązku dokonywania lokat wyłącznie w NBP rentowność lokat PZU zwiększyła się odpowiednio do:

w 1989 r. 66,0%,

w 1990 r. 104,4%.

W 1990 r. dokonana została nowelizacja kodeksu cywilnego poprzez dodanie art. 358¹, zgodnie z którym w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie (§ 3). Zastosowanie tego przepisu zostało wyłączone w stosunku do kredytów bankowych oraz kwot zdeponowanych na rachunkach bankowych, jak również do kredytów i pożyczek o charakterze socjalnym. Przepis ten objął natomiast świadczenia wynikające z umów ubezpieczenia i stanowił podstawę do występowania przez ubezpieczonych z pozwami o podwyższenie wartości świadczenia z umów ubezpieczeń na życie i rent z tytułu umów ubezpieczenia zawartych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przez Państwowy Zakład Ubezpieczeń.

Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej wprowadziła zakaz równoczesnego prowadzenia działalności ubezpieczeniowej w zakresie ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń pozostałych. W celu wykonania norm ustawy w 1991 r. utworzony został Powszechny Zakład Ubezpieczeń na Życie S.A., który w 1992 r. przejął z PZU 1 445 042 ubezpieczeń jednostkowych na życie i zaopatrzenia dzieci, 16 891 ubezpieczeń rentowych z tytułu umów rent odroczonych i 27 661 umów rent natychmiast płatnych.

Wraz z portfelem ubezpieczeń przekazane zostały środki rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w wysokości 51 078 tys. zł. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe ustalone zostały na podstawie nominalnych sum ubezpieczenia wynikających z przenoszonych umów ubezpieczeń i dokonanych do 1991 r. waloryzacji tych sum. Rezerwy te nie obejmowały zobowiązań z tytułu podwyższenia sum ubezpieczenia i rent, które mogły wynikać z wyroków sądowych lub dokonania waloryzacji świadczeń przez PZU Życie S.A. do poziomu oczekiwanego przez posiadaczy polis ubezpieczeniowych.

W ówczesnym stanie, ze względu na brak możliwości finansowania wzrostu wartości wypłacanych świadczeń przez PZU S.A., jedynym źródłem finansowania zwiększonych z tytułu waloryzacji świadczeń, mógł być Budżet Państwa. W kolejnych Budżetach Państwa nie określano jednak podstaw waloryzacji świadczeń, co wynikało z uznania, że zobowiązania z umów ubezpieczenia ciążą jedynie na zakładzie ubezpieczeń. Istotną okolicznością było również dążenie do ograniczenia deficytu budżetowego.

Wobec braku możliwości zewnętrznego finansowania waloryzacji świadczeń z umów tzw. "starego portfela", PZU Życie S.A. od roku 1991 podejmowało różnorodne czynności w celu zmiany stanu rzeczy. Dotyczyły one w szczególności wykupów polis ubezpieczeń jednostkowych na życie z niskimi sumami ubezpieczenia ("wykupy preferencyjne"), wcześniejszych wypłat świadczeń ("wcześniejsze dożycia"), wypłat skapitalizowanych wartości rent odroczonych i dokonywania waloryzacji świadczeń ze środków uzyskiwanych z dochodów lokat rezerw techniczno-ubezpieczeniowych z tych ubezpieczeń.

Wskutek powyższego w latach 1992-1996 zmniejszyła się liczba ubezpieczeń tzw. "starego portfela", w tym: ubezpieczeń jednostkowych do 679 486, ubezpieczeń rentowych z tytułu umów rent odroczonych 8 420 i z tytułu umów rent natychmiast płatnych do 26 308.

Poza czynnościami PZU Życie S.A. waloryzacja świadczeń z tytułu tzw. "starego portfela" następowała na skutek wyroków sądowych. Do 1997 r. do sądów o dokonanie waloryzacji świadczeń wystąpiło ok. 3 200 osób uprawnionych z tytułu renty i ok. 4 700 osób uprawnionych z tytułu ubezpieczeń jednostkowych. Zgodnie z opinią biegłych rewidenta badającego sprawozdanie finansowe PZU Życie S.A. za rok 1996 (KPMG) wartość zobowiązań wynikająca z przyszłych wyroków sądowych i utrzymania realnej wartości polis, których waloryzacja została już dokonana, wynosi ok. 590 tys. zł.

Zgodnie z tymi zasadami waloryzacja świadczeń dokonywana jest na podstawie decyzji zarządu PZU Życie S.A. na koniec każdego roku finansowego i dotyczy tych ubezpieczeń, które wygasają w roku następnym. Wartość łącznego zwiększenia świadczeń z umów ubezpieczenia tzw. "starego portfela" jest wypadkową trzech elementów: wartością koniecznych środków własnych (tym samym wartością minimalną zysku finansowego netto niezbędnego do finansowania wzrostu marginesu wypłacalności), wartością kapitałów niezbędnych do rozwoju zakładu ubezpieczeń i wartością zysku netto oczekiwaną przez właściciela PZU Życie S.A. (czyli PZU S.A. - co jest istotne w świetle koniecznego zwiększenia kapitałów własnych PZU S.A.). Ponadto dąży się do tego, aby wszelkie spory w zakresie świadczeń rentowych i świadczeń z zawartych umów ubezpieczenia jednostkowego na życie i ubezpieczeń zaopatrzenia dzieci, rozstrzygane były w drodze zawierania ugód pozasądowych.

Waloryzacja świadczeń skutkowała podwyższeniem w 1997 r. średnich wartości świadczeń jednorazowych wypłacanych z ubezpieczeń posagowych do 446 zł, sum ubezpieczenia w umowach ubezpieczenia posagowego do 241 zł, świadczeń z ubezpieczenia renty kapitałowej do 59 zł, renty miesięcznej z ubezpieczenia posagowego do 23 zł, renty miesięcznej z ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków do 23 zł.

Pomimo dokonywanych waloryzacji, wartość świadczeń wypłacanych przez PZU Życie S.A. z tytułu umów ubezpieczeń tzw. "starego portfela" w dalszym ciągu jest niższa od oczekiwań ubezpieczonych i uposażonych. Jest ona niższa również od wartości określanych w wyrokach sądowych (zgodnie z wyrokami sądowymi w 1996 r. średnia wartość świadczenia jednorazowego z ubezpieczenia posagowego wynosiła 1 804 zł, miesięcznej renty kapitałowej 104 zł, renty miesięcznej z ubezpieczenia posagowego 46 zł, renty miesięcznej z ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków 59 zł).

W 1997 r. PZU Życie S.A. utworzyło dodatkowe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe: na waloryzację świadczeń z ubezpieczeń jednostkowych na życie i rent przejętych z Państwowego Zakładu Ubezpieczeń (tzw. "stary portfel") w wysokości 73 500 tys. zł i na wypłacanie świadczeń w związku z wyrokami sądowymi w sprawie zmian wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia w wysokości 76 100 tys. zł. Z powyższej łącznej kwoty waloryzacji świadczeń (149 600 tys. zł) na zwiększenie wypłacanych w 1997 r. świadczeń przeznaczono 62 783 tys. zł.

Zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej podstawowym zadaniem nadzoru ubezpieczeniowego (Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń) jest zapobieganie sytuacji, w której zakład ubezpieczeń nie będzie w stanie wypłacać ubezpieczonemu należnego świadczenia (zapobieganie niewypłacalności zakładu ubezpieczeń). Zgodnie z prawem Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń nie ma kompetencji do zalecenia PZU Życie S.A. dokonania waloryzacji świadczeń z ubezpieczeń tzw. "starego portfela" w taki sposób, aby ubezpieczeni i uprawnieni z tych umów czuli się w pełni usatysfakcjonowani albo w sposób wynikający z wyroków sądowych. Podjęcie takich czynności przez PZU Życie S.A. wymaga albo zapewnienia zewnętrznych źródeł finansowania wzrostu wypłacanych świadczeń albo podjęcia przez właściciela zakładu PZU S.A. (a pośrednio przez Ministra Skarbu Państwa) decyzji o pokryciu wydatków na waloryzację świadczeń w sposób oczekiwany przez ubezpieczonych lub uposażonych może wpłynąć na wypłacalność zakładu ubezpieczeń (zgodnie z szacunkami PZU Życie S.A. przedstawionymi w 1996 r. koszty pełnej waloryzacji świadczeń z umów ubezpieczenia jednostkowego wynoszą ok. 356 mln zł, a świadczeń z tytułu rent ok. 453 mln zł).

Mając na uwadze doniosłość przedstawionego w oświadczeniu Pana Senatora R. Jarzembowskiego problemu, Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń w porozumieniu z Rzecznikiem Ubezpieczonych, podejmuje działania w celu zapewnienia dokonywania przez PZU Życie S.A. waloryzacji świadczeń z ubezpieczeń tzw. "starego portfela" w stopniu pozwalającym na utrzymanie wypłacalności PZU Życie S.A. i prowadzenie przez zakład działalności zgodnie z ustawą o działalności ubezpieczeniowej.

Prezes