Pani
Alicja Grześkowiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

W związku z oświadczeniem Pana Senatora Mieczysława Janowskiego złożonym podczas 64. posiedzenia Senatu w dniu 9 sierpnia 2000 r. przekazanym przy piśmie znak: AC/043/273/2000/IV, dotyczącym potraktowania powiatu strzyżowskiego i innych terenów dotkniętych osuwiskami ziemi, jako obszarów klęski żywiołowej oraz udzielania pomocy finansowej w usuwaniu jej skutków, z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów przedstawiam stanowisko w sprawie.

Cechą obecnie obowiązujących regulacji prawnych jest zamknięty sposób regulowania problematyki klęsk żywiołowych. Zwykle ustawy normują zasady przeciwdziałania, zwalczania i usuwania skutków konkretnego zagrożenia. W konsekwencji, jeżeli wystąpi klęska żywiołowa, która nie została przez ustawodawcę uregulowana, powstaje luka w prawie. Brak jest bowiem przepisów określających zasady zwalczania oraz usuwania skutków takiego zagrożenia. Opisana wyżej sytuacja ma miejsce w przypadku osuwisk ziemi.

Uaktywnienie się wiosną br. na terenie województw podkarpackiego i małopolskiego osuwisk ziemno-skalnych o niespotykanym od lat nasileniu, spowodowało napływ, pod adresem administracji rządowej, wniosków od samorządów gminnych o wsparcie finansowe i pomoc poszkodowanym rodzinom. Wskazywana powszechnie w tych wystąpieniach rezerwa celowa budżetu państwa na usuwanie skutków powodzi, jako potencjalne źródło dofinansowania zadań w tym zakresie, ze względów natury formalno-prawnej nie może być brana pod uwagę. Obowiązujące aktualnie przepisy prawne umożliwiają jej uruchomienie jedynie w przypadku gdy bezpośrednią przyczyną powstania szkód w infrastrukturze komunalnej gmin była powódź. Osuwiska, mimo że najczęściej wywoływane są przez takie same jak powódź czynniki atmosferyczne, nie są z nią tożsame.

Podobnie kredyty preferencyjne na remont i odbudowę ziszczonych lub uszkodzonych mieszkań, budynków mieszkalnych i obiektów infrastruktury technicznej towarzyszącej budownictwu mieszkaniowemu oraz budowę mieszkań komunalnych, uregulowane w ustawie z dnia 8 lipca 1999 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na usuwanie skutków powodzi (Dz.U. Nr 62, poz. 690), udzielane są tylko w przypadku, gdy szkody wyrządzone zostały przez klęskę żywiołową wymienioną w tytule.

Z uwagi na wagę poruszonego przez Pana Senatora problemu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów prowadzone są prace nad stworzeniem planu działań w dziedzinie zapobiegania skutkom osuwisk oraz pomocy dla samorządów i społeczności lokalnych dotkniętych skutkami tej klęski żywiołowej. Jego opracowanie wymaga uprzedniego sporządzenia ekspertyz geologicznych i hydrogeologicznych pozwalających na wyznaczenie obszarów zagrożonych osuwiskami, jak również stworzenia podstaw prawnych i wskazania źródeł finansowania usuwania skutków osuwisk, a także zweryfikowania wielkości strat powstałych w infrastrukturze komunalnej oraz mieniu osób fizycznych.

W I etapie, przede wszystkim na obszarze szczególnie zagrożonym tj. w Karpatach (woj.: podkarpackie, małopolskie i południowa część śląskiego), a w następnej kolejności w całym kraju, dokonanie pełnej rejestracji objawów naturalnych zagrożeń geologicznych (osuwiska, obrywy, spływy gruzowe i błotne, podtopienia itp.) na mapach w skali 1: 10 000, w układzie gminnym oraz założenie bazy danych dotyczącej tych zjawisk.

Sprawą o zasadniczym znaczeniu dla rozwiązania problemu naturalnych zagrożeń geologicznych jest stworzenie odpowiednich regulacji prawnych. W szczególności konieczna jest nowelizacja:

- ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. nr 27, poz. 96 ze zm.),

- ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. Nr 16, poz. 76 ze zm.),

- ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity: Dz.U. Nr 15, poz. 139 ze zm.),

- ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. Nr 89, poz. 414 ze zm.) oraz zmiana wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 września 1998 r. w sprawie ustalenia geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych (Dz.U. Nr 126, poz. 839),

Zadaniem szczególnej wagi jest przyspieszenie prac nad utworzeniem odpowiedniego, czytelnego, opartego na preferencyjnych i promocyjnych zasadach, całościowego systemu ubezpieczeń i reasekuracji grupowej lub indywidualnej od następstw klęsk żywiołowych, powodzi, osuwisk, itp. W ramach Projektu Banku Światowego "Likwidacja Skutków Powodzi" przygotowywane jest służące tej sprawie studium wykonalności wdrożenia w naszym kraju systemu ubezpieczeń od następstw klęsk żywiołowych.

Realizacja zadań związanych z przeciwdziałaniem i usuwaniem skutków zjawisk geologicznych wymaga zagwarantowania odpowiednich środków finansowych. Wśród potencjalnych źródeł finansowania wymienić należy: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, centralny i terenowe fundusze ochrony gruntów rolnych, środki samorządów i budżetu państwa oraz środki na modernizację obszarów wiejskich pochodzące z funduszy pomocowych, przy czym zadania związane z przeciwdziałaniem ruchom osuwiskowym powinny znaleźć się wśród priorytetów wymienionych funduszy. Na uwagę zasługuje propozycja Państwowego Instytutu Geologicznego dotycząca przyznania grantu przez Komitet Badań Naukowych przeznaczonego na realizację programu badawczego związanego z naturalnymi zagrożeniami geologicznymi.

Niezależnie od wspomnianych wyżej prac podejmowane są inne działania. Do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zwrócono się o rozważenie możliwości uruchomienia, dla poszkodowanych w wyniku wystąpienia osuwisk ziemi rolników, preferencyjnej linii kredytowej - tzw. kredytów "klęskowych" na wznowienie produkcji rolnej z dopłatami do oprocentowania udzielanymi przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Do wojewodów podkarpackiego i małopolskiego skierowano wystąpienia o inicjowanie i wspieranie lokalnych inicjatyw w przedmiocie likwidacji skutków osuwisk z wykorzystaniem pozabudżetowych źródeł finansowania np. wojewódzkich funduszy ochrony środowiska, czy funduszy ochrony gruntów rolnych. Główny Urząd Geodezji i Kartografii oraz Państwowy Instytut Geologiczny przyspieszyły prace nad wydaniem mapy geologiczno-gospodarczej kraju identyfikującej m.in. obszary zagrożone osuwiskami.

Należy podkreślić, że równolegle z działaniami związanymi bezpośrednio z problematyką naturalnych zagrożeń geologicznych, prowadzone są prace mające na celu kompleksowe uregulowanie zdarzeń o charakterze nadzwyczajnym. Obecnie, w Sejmie rozpatrywany jest rządowy projekt ustawy o gotowości cywilnej i zarządzaniu kryzysowym. Reguluje on w sposób kompleksowy mechanizm funkcjonowania struktur państwa w sytuacjach nie wymagających wprowadzania środków nadzwyczajnych (stanów nadzwyczajnych), w tym zagrożeń powstałych wskutek wystąpienia szeroko rozumianych klęsk żywiołowych. Na rozpatrzenie oczekuje również prezydencki projekt ustawy o stanie klęski żywiołowej normujący sytuacje, w których zwykłe środki konstytucyjne, przewidziane we wcześniej wspomnianym projekcie, okażą się niewystarczające.

Prezesa Rady Ministrów

Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów