Warszawa, 2001.03.07

Taki mechanizm waloryzacji obowiązywał do końca 1995 roku. Analiza skutków jego stosowania wykazała, że metoda waloryzacji, w której skalę podwyżki wyznacza jedynie wzrost przeciętnego wynagrodzenia a pomijana jest relacja między liczbą emerytów i rencistów a liczbą pracujących, może doprowadzić do załamania się systemu finansowania ubezpieczeń społecznych.

W 1996 r. koalicja SLD-PSL zmieniła zasady waloryzacji wprowadzając nowy mechanizm waloryzacji emerytur i rent. Opierał się on na założeniu, że emerytury i renty będą rosły realnie nieco wolniej niż płace oraz że będą corocznie waloryzowane w celu zachowania co najmniej ich realnej wartości, tzn. aby nie traciły swej siły nabywczej w relacji do kosztów utrzymania. Określając końcowy efekt waloryzacji w danym roku kalendarzowym ustawodawca ustalał dynamikę wzrostu emerytur i rent na tle kształtowania się dochodów pozostałej ludności w kraju, możliwości gospodarki oraz sytuacji finansowej Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Należy w tym miejscu podkreślić, że ustawowe prawo do waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych nie oznacza, że mechanizm waloryzacji nie może ulegać zmianie. Trybunał Konstytucyjny niejednokrotnie podkreślał, że ustawodawcy przysługuje prawo modyfikowania obowiązujących regulacji emerytalno-rentowych i dostosowywanie ich zarówno do sytuacji społeczno-gospodarczej kraju jak i finansowej Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z możliwości tej ustawodawca skorzystał w odniesieniu do 1996 roku. Ustawą z dnia 29 września 1995 r. o zmianie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz.U. Nr 138, poz. 681) określono termin oraz wysokość waloryzacji, jak również założono 2,5%-wy wzrost realny przeciętnej emerytury i renty w 1996 r. w stosunku do przeciętnej emerytury i renty w 1995 roku. Zdecydowano wówczas, że w 1996 roku wzrost dochodów z pracy powinien wyprzedzać tempo wzrostu emerytur i rent, a więc, że emerytury i renty będą rosły realnie nieco wolniej niż płace. Tak więc w 1996 roku była jedna waloryzacja, od 1 września, w wyniku której świadczenia zostały podwyższone wskaźnikiem 115,2%. W praktyce okazało się, że realny wzrost świadczeń był niższy niż założono i w związku z tym w marcu 1997 r. wypłacono emerytom i rencistom jednorazowo kwotę wyrównania z tego tytułu. W efekcie, zapewniony został, założony na ten rok 2,5%-wy wzrost realny przeciętnej emerytury i renty.

Obecna koalicja przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych utrzymała podstawowe zasady waloryzacji obowiązujące od 1996 r. Obowiązujący od 1 stycznia 1999 roku mechanizm waloryzacji opiera się na założeniu, że emerytury i renty będą corocznie waloryzowane w celu zachowania co najmniej ich realnej wartości, tzn. aby nie traciły swej siły nabywczej w relacji do kosztów utrzymania.

Wielkość podwyżki i częstotliwość waloryzacji świadczeń ustalana jest w ustawie budżetowej na dany rok w oparciu o prognozowany wzrost kosztów utrzymania. Każda waloryzacja świadczeń w danym roku ma charakter zaliczkowy, dlatego przewidziano mechanizm korekty, w przypadku rozbieżności pomiędzy danymi planistycznymi a wykonaniem.

Polega on na tym, że po zakończeniu roku kalendarzowego sprawdza się rzeczywistą wartość realnej przeciętnej emerytury i renty. Jeżeli w minionym roku nie osiągnięto wartości, jaką zapisano w ustawie budżetowej, odpowiednio podwyższa się wskaźnik waloryzacji ustalony w ustawie budżetowej dla najbliższego terminu podwyżki. Ponadto emeryci i renciści otrzymują wyrównanie w formie jednorazowej wypłaty, którą oblicza się jako uzupełnienie łącznej kwoty emerytury i renty wypłaconej za poprzedni rok do wysokości, jaka powinna być uzyskana zgodnie z ustaleniami ustawy budżetowej na poprzedni rok.

Na 2000 rok założono 0,3%-wy realny wzrost przeciętnej emerytury i renty w stosunku do 1999 roku. Kontrola efektu waloryzacji przeprowadzonej w roku ubiegłym nastąpiła w lutym br., gdy znana już była faktyczna wartość średniorocznego wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, wskaźnika wzrostu nominalnego przeciętnej emerytury i renty brutto oraz wskaźnika realnej przeciętnej emerytury i renty w 2000 r.

Z uwagi na to, że - jak się okazało - realny poziom świadczeń jest niższy od przeciętnego w ustawie budżetowej należy ustalić wskaźnik weryfikacyjny. Otrzymuje się go przez podzielenie wskaźnika realnej przeciętnej emerytury i renty, jaki miał być uzyskany w roku ubiegłym (103,3%) przez faktycznie osiągnięty wskaźnik, ogłoszony w lutym br. przez Prezesa GUS (97,6%). Wynosi on dla 2000 roku 102,8%.

Ponadto, w bieżących terminach płatności emerytur i rent, ustalonych w decyzji organu rentowego, poczynając od terminu 25 lutego br. są wypłacane jednorazowe kwoty wyrównujące wypłacone w 2000 roku emerytury i renty do poziomu 103,3% w wymiarze realnym.

Jednym z głównych celów reformy ubezpieczeń społecznych było doprowadzenie w przyszłości do samofinansowania się systemu. Chodziło o to, aby składki opłacane na poszczególne rodzaje ubezpieczeń w pełni pokryły wydatki na finansowane przez nie świadczenia. Zasada ta dotyczy m. innymi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Zrównoważenie dochodów i wydatków poprzez dalsze podniesienie składek nie wchodziło w grę. Zbytnie obciążenie płatników wziązałoby się z negatywnymi skutkami w gospodarce.

Jak powszechnie wiadomo, już od 1991 r. opłacane składki na ubezpieczenia społeczne nie wystarczały na zrównoważenie wydatków. W roku 1991 w składkach znalazło pokrycie tylko 84% wydatków na świadczenia a w 1992 r. już tylko 80,4% wydatków. Występujący deficyt był corocznie równoważony uzupełniającą dotacją budżetową.

Założeniem obecnej formuły waloryzacji jest więc gwarancja takiego podwyższania emerytur i rent, aby nie traciły one swej siły nabywczej w relacji do wzrostu kosztów utrzymania. Podwyżki świadczeń w wyniku waloryzacji mają uchronić świadczenia przed dewaluacją ich wartości. Gdyby jednak okazało się, że sytuacja finansowa budżetu państwa i Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na to pozwalała - świadczenia mogłyby realnie wzrosnąć więcej niż wynika to z ustawowych gwarancji.

Odnośnie sprawy zainteresowania się ministra pracy i polityki społecznej sytuacją emerytów i rencistów oraz osób niepełnosprawnych, pragnę uprzejmie poinformować, że kwestie ubóstwa, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji emerytów, rencistów i osób niepełnosprawnych były rozpatrywane przez Radę Ministrów na posiedzeniach poświęconych temu zagadnieniu, dwukrotnie w ub.r. (w lipcu i grudniu 2000 r.). Wnioski z diagnozy i analizy z tej kwestii zawarte zostały w obszernym materiale pt. "Informacja Rady Ministrów o przyczynach ubóstwa, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji emerytów, rencistów i osób niepełnosprawnych oraz działaniach rządu zmierzających do przeciwdziałania zjawiskom marginalizacji tych grup społecznych", przygotowanym przez MPiPS i przyjętym przez RM w grudniu 2000 r.

W ww. materiale zwraca się m.in. uwagę na fakt znacznych różnic w skali ubóstwa między gospodarstwami domowymi emerytów a gospodarstwami domowymi rencistów. Wskaźniki ubóstwa, w gospodarstwach emerytów są bowiem o wiele niższe niż przeciętnie w kraju. Natomiast odwrotnie jest - tj. relatywnie gorsza sytuacja materialna - w przypadku gospodarstw domowych rencistów, w tym głównie - osób niepełnosprawnych. Konkluduje się również fakt, że "... emeryci i renciści w rozwiązaniach polityki społecznej nie są traktowani ani lepiej ani gorzej niż inne grupy ludności. Działania podejmowane wobec osób niepełnosprawnych, dotyczą przede wszystkim zapewnienia jak najwyższego poziomu wykształcenia i przygotowania zawodowego oraz promowania ich aktywizacji zawodowej, co jest najskuteczniejszą metodą przeciwdziałania ubóstwu tej grupy społecznej. Tradycyjnie też, w zakresie pomocy społecznej umiejscowionych jest wiele rozwiązań mających na celu wsparcie materialne i usługowe osób i rodzin osób niepełnosprawnych (zasiłki pieniężne, składki ubezpieczeniowe, usługi opiekuńcze w domach pomocy społecznej, w ośrodkach wsparcia i w środowisku osoby niepełnosprawnej).

Od wyżej wymienionej daty, Kasy Chorych stały się instytucją finansującą wszystkim ubezpieczonym zaopatrzenie w leki i materiały medyczne (art. 31 ust. 1 pkt 8 ww. ustawy) oraz w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze oraz lecznicze środki techniczne (art. 31 ust. 1 pkt 9), na zasadach określonych w ww. ustawie.

W związku z treścią uregulowań tj. ustawy, w jej przepisach końcowych (art. 170 pkt 19 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym) uchylone zostały z dniem 1 stycznia 1999 r. - te przepisy ustawy o pomocy społecznej (art. 22 i art. 30 ustawy o pomocy społecznej), które stanowiły o przysługiwaniu świadczeń zdrowotnych określonym zasiłkobiorcom pomocy społecznej (art. 30 ustawy o pomocy społecznej) i o możliwości przyznania pomocy finansowej na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne (art. 22 ustawy o pomocy społecznej).

Ponadto, w rozwiązaniach pomocy społecznej istnieje świadczenie związane z dofinansowaniem wydatków zdrowotnych, które jest finansowane wyłącznie ze środków budżetów gmin (a nie z budżetu państwa). Stanowi ono bowiem tzw. zadanie własne gminy i dotyczy: "udzielania zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osób bezdomnych i innych osób nie mających dochodu i możliwości ubezpieczenia się na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym" (art. 10 ust. 2 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej).

Poza tym, każda osoba (tak ubezpieczona jak i nieubezpieczona) znajdująca się w stanie potrzeby może ubiegać się - o dofinansowanie zakupu leków przez pomoc społeczną w trybie zwykłych zasiłków celowych, stanowiących zadanie własne gminy o charakterze nieobowiązkowym (art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej). Jest to świadczenie również finansowane wyłącznie przez budżet gminy, ale jego przyznanie ma charakter fakultatywny, a zatem w praktyce jego zakres - jak należy przyznać - jest silnie uzależniony od kondycji finansowej danej gminy.

1) zachowanie zdrowia oraz zapobieganie chorobom i urazom,

2) wczesne wykrywanie chorób,

3) leczenie,

MINISTER

SEKRETARZ STANU

Ewa Lewicka