Warszawa, 8.02.20001 r.

Na skutek zmian wprowadzonych w związku z administracją kraju oraz reformą systemu edukacji zadania i kompetencje w zakresie opieki nad dzieckiem pozbawionym częściowo lub całkowicie pieczy rodziców naturalnych przeszły do pomocy społecznej. Dokonało się to dwustopniowo: od 01.01.1999 do pomocy społecznej przeszły rodziny zastępcze oraz zadanie usamodzielnienia wychowanków placówek i rodzin zastępczych, a od 2000 roku do pomocy społecznej przeszło zadanie prowadzenia placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Wprowadzone zmiany prawne stwarzają możliwości budowy spójnego systemu opieki nad dzieckiem w ramach systemu pomocy społecznej, opartego na pracy z rodziną w środowisku, prowadzonej przez specjalistów w zakresie pracy socjalnej i pracy z rodziną oraz na specjalistycznym poradnictwie rodzinnym, funkcjonującym w strukturach pomocy społecznej.

Jednakże wpisanie zadań pomocy dla rodzin zastępczych w ustawę o pomocy społecznej pociąga za sobą określone konsekwencje. Świadczenia pomocy społecznej, zwłaszcza pieniężne, przysługują osobom i rodzinom o niskich dochodach.

W tworzeniu systemu opieki nad dzieckiem i rodziną kierowaliśmy się konstytucyjną zasadą pomocniczości, która zakłada subsydiarność w udzielaniu pomocy, przy czym władze publiczne udzielają wsparcia w kolejności, po wykorzystaniu własnych możliwości i pomocy ze strony rodziny. Tę samą zasadę ustawodawca wpisał w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 1998, Nr 64, poz. 414), stanowiąc konieczność wykorzystania własnych środków, możliwości i uprawnień przed zwróceniem się do pomocy społecznej.

Jednocześnie zwracam uwagę, że ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 19, poz. 238) odstępuje od kryterium dochodowego w stosunku do rodzin, które nie mogą być zobowiązanymi do dostarczania środków utrzymania zgodnie z KRiO, a więc do rodzin nie spokrewnionych z dzieckiem. Rządowi zależy bardzo na stworzeniu szerokiego kręgu rodzin przeszkolonych, przygotowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, świadomych obowiązków wpływających z podjęcia roli rodziny zastępczej.

Znowelizowana ustawa z ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 19, poz. 238) wprowadziła dwuletnie vacatio legis dla rodzin, które weszły w system przed wejściem w życie ustawy o pomocy społecznej tj. przed 01.01.1999 r. Do 31 grudnia 2000 r. rodzinom tym pomoc pieniężna przysługiwała na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 21 października 1993 r. w sprawie rodzin zastępczych (Dz.U. z 1993 r. Nr 103, poz. 470 ze zmianami). Od 1 stycznia 2001 r. rodzina następcza, która może być zobowiązana do dostarczania środków utrzymania otrzymuje pomoc pieniężną na każde dziecko w zależności od dochodu tej rodziny.

W ramach pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej przysługuje pomoc w wysokości odpowiednio 10%, 20%, 40% lub 80% podstawy w zależności:

- od stanu zdrowia dziecka.

Należy zgodzić się, że uzależnienie wysokości pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej od kryterium dochodowego przyjętego z pomocy społecznej częściowo ograniczyło wysokość świadczeń wypłacanych rodzinom zastępczym, których dochód przekroczył kryterium dochodowe przyjęte w pomocy społecznej. Należy jednak zauważyć, iż świetle ciążącego na państwie obowiązku jak najlepszego zabezpieczenia odpowiednich warunków rozwoju dla wszystkich najmłodszych obywateli, dzieci wychowujące się w rodzinach zastępczych powinny otrzymać możliwie jak najwięcej, ale równocześnie należy pamiętać, iż nie mogą być dyskryminowane dzieci z ubogich rodzin naturalnych, które prawo do świadczeń z pomocy społecznej nabywają dopiero, gdy dochód ich rodziny jest niższy niż 100% kryterium dochodowego przyjętego w pomocy społecznej. Rodzina spokrewniona z dzieckiem jest za to dziecko odpowiedzialna w tym odpowiedzialna materialnie. Pomoc materialna państwa rodzinie zastępczej spokrewnionej ma więc charakter uzupełniający.

Pomoc społeczna, przejmując zadania związane z opieką nad dzieckiem, podjęła się trudnego zadania polegającego na jak najlepszym zabezpieczeniu dobra dzieci. Podjęte inicjatywy legislacyjne stanowią początek żmudnego procesu udoskonalania rozwiązań prawnych zabezpieczających prawa rodziny i dziecka. Nabywane w trakcie realizacji tego zadania doświadczenie sprawi, że istniejące prawo w tym zakresie będzie doskonalone.

Uprzejmie informuję również o tym, iż Rzecznik Praw Obywatelskich 2 stycznia br. złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją RP art. 33g ust. 1 i art. 55 ust. 2 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414, nr 10, poz. 668, Nr 117, poz. 756 i Nr 162, poz. 1118 i 1126, z 1999 r. Nr 20, poz. 170, Nr 79, poz. 885 i Nr 90, poz. 1001 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136 i Nr 19, poz, 238).

Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego wyznaczy kierunek dalszych prac legislacyjnych nad poruszanymi kwestiami.