Diariusz Senatu RP: spis treści, następny fragment

W dniach 2, 3 i 4 i 8 sierpnia br. odbyło się 63. posiedzenie Senatu. Obradom przewodniczyli Andrzej Chronowski, Tadeusz Rzemykowski i Donald Tusk.

- odwołanie przewodniczącego Komisji Nauki i Edukacji Narodowej,

- wybór przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej.

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o jednorazowym dodatku rodzinnym w 2000 r.,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o restrukturyzacji finansowej górnictwa siarki,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o repatriacji,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych,

- stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o nasiennictwie,

- drugie czytanie projektu ustawy o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji,

- trzecie czytanie projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz innych ustaw,

Przewodniczący obradom wicemarszałek Andrzej Chronowski przypomniał, ż zgodnie z art. 13 ust. 2 oraz art. 14 ust. 2 Regulaminu Senatu przewodniczących komisji odwołuje Senat, a projekt uchwały w tej sprawie przygotowuje i przedstawia Senatowi Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich.

Senator Bogdan Tomaszek, sprawozdawca Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich poinformował, że senator E. Wittbrodt zrezygnował z pracy w Komisji Nauki i Edukacji Narodowej i jednocześnie złożył rezygnację z pełnienia funkcji jej przewodniczącego.

Senator Tadeusz Lewandowski, sprawozdawca Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich, przedstawił projekt uchwały w sprawie odwołania senatora W. Bartoszewskiego z funkcji przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej.

Wicemarszałek Andrzej Chronowski, przewodniczący obradom, przypomniał, że zgodnie z art. 13 ust. 2 oraz art. 14 ust. 2 Regulaminu Senatu przewodniczących komisji wybiera Senat, a projekt uchwały w tej sprawie przygotowuje i przedstawia Izbie Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich.

Senator Tadeusz Lewandowski, w imieniu Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich, przedstawił projekt uchwały dotyczącej wyboru przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej. Jak poinformował, Komisja Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej na swoim posiedzeniu wybrała senatora K. Majkę na przewodniczącego tej komisji. Także Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich w głosowaniu tajnym wybrała senatora K. Majkę na przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej.

Senat w głosowaniu tajnym, 67 głosami, przy 13 przeciw i 4 wstrzymujących się, wybrał senatora K. Majkę na przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej.

Wniosek Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich dotyczący zmian w składzie komisji senackich przedstawił senator Krzysztof Lipiec.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie art. 13 ust. 2 Regulaminu Senatu, odwołuje:

Senat Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie art. 13 ust. 2 Regulaminu Senatu, powołuje:

2) senatora Adama Graczyńskiego do składu Komisji Gospodarki Narodowej oraz Komisji Nauki i Edukacji Narodowej,

Sprawozdanie komisji przedstawił senator Dariusz Kłeczek. Senator sprawozdawca przypomniał, że ustawa była pilną inicjatywą rządową, która określa zasady oraz tryb przyznawania i wypłaty dodatku rodzinnego dla rodzin wielodzietnych w 2000 r. Na ten cel w ustawie budżetowej na 2000 r. przewidziano 200 milionów zł, które pozwalają choć w części wypełnić brak prorodzinnej ulgi podatkowej zawetowanej przez prezydenta.

Po wecie prezydenta konieczne stało się rozwiązanie doraźne, pozwalające wypłacić rodzinom wielodzietnym jednorazowy dodatek. Rząd zaproponował wypłacenie dodatku na trzecie i każde następne dziecko do szesnastego lub dwudziestego roku życia, jeśli się uczy, albo bez względu na wiek, jeżeli rodziny te są uprawnione do zasiłku pielęgnacyjnego, niezależnie od posiadanych dochodów. Osoby pobierające zasiłek rodzinny przy jego wypłacie miały otrzymywać to świadczenie bez składania wniosków o wypłatę dodatków rodzinnych, a osoby niepobierające zasiłku rodzinnego miały uzyskać ustalone prawo do dodatku rodzinnego po złożeniu wniosku o jego spłatę.

Jak stwierdził senator sprawozdawca, decyzja Sejmu pozbawiła dodatku rodzinnego niektóre rodziny wielodzietne utrzymujące się z rolnictwa, a to dlatego, że kryterium przyznawania zasiłku rodzinnego na dzieci rolników uzależnione jest od ilości posiadanej ziemi określonej w hektarach przeliczeniowych. Granicę przyznawania zasiłku rodzinnego stanowią 2 ha przeliczeniowe na osobę.

Do ustawy o jednorazowym dodatku rodzinnym w 2000 r. został zgłoszony wniosek mniejszości, który przedstawiła senator Jolanta Danielak. Rozpoczynając sprawozdanie, senator stwierdziła, że jej koncepcja dodatków rodzinnych jest bliższa rozwiązaniom przyjętym przez Sejm niż zaproponowanym przez rząd. Senator poinformowała, że wniosek mniejszości Komisji Rodziny i Polityki Społecznej odnosi się do osób, które korzystały z zasiłku gwarantowanego przez 36 miesięcy, ale utraciły to uprawnienie i nadal pozostają bezrobotne w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.

Senator J. Danielak stwierdziła, że przyjęcie przez Senat ustawy sejmowej bez poprawek pozwoliłoby na jej szybkie wejście w życie i pieniądze trafiłyby do dzieci jeszcze we wrześniu, kiedy są tak duże potrzeby związane z przygotowaniem dzieci do edukacji. W wypadku jednak przyjęcia rozwiązań proponowanych przez Komisję Rodziny i Polityki Społecznej senator zwróciła się o rozpatrzenie poprawki zawartej we wniosku mniejszości komisji.

1) w art. 2:

2) w art. 3:

1. W przypadku zbiegu prawa rodziców lub opiekunów prawnych do jednorazowego dodatku rodzinnego, dodatek wypłaca się temu z rodziców lub opiekunów, który jest uprawniony do zasiłku rodzinnego za październik 2000 r., a w sytuacji, o której mowa w ust. 1a, temu, który zażąda wypłaty dodatku, z zastrzeżeniem ust. 5.

Sprawozdanie komisji przedstawił senator Zdzisław Maszkiewicz. Poinformował on, że ustawa uchwalona przez Sejm została wniesiona przez Radę Ministrów w trybie art. 123 ust. 1 Konstytucji RP i dotyczy art. 55 i 57 w rozdziale 7, zajmującym się Funduszem Pracy. Ma ona za zadanie zachowanie płynności finansowej Funduszu Pracy w okresach pomiędzy terminami wpływu składek na wyżej wymieniony fundusz oraz dotacji z budżetu państwa, a terminami płatności obligatoryjnych wydatków i zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków i świadczeń przedemerytalnych. Proponowana zmiana pozwala na utrzymanie płynności dzięki krótkoterminowym kredytom i pożyczkom zamiast wysokiego stanu środków pieniężnych z Funduszu Pracy. Rozwiązanie to pozwoli w przyszłości na uniknięcie skutków różnicy pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi wydatkami Funduszu Pracy. Ta różnica wynika ze zbyt niskiej wysokości składki budżetowej na Fundusz Pracy, nieprzewidzianego, wysokiego wzrostu inflacji, co powoduje wyższą waloryzację zasiłków, z niedoszacowania liczby bezrobotnych uprawnionych do pobierania zasiłków, zatorów bankowych oraz umorzenia należnych składek na Fundusz Pracy w różnych branżach schyłkowych, na przykład w górnictwie siarki.

Senator Z. Maszkiewicz stwierdził, że Komisja Rodziny i Polityki Społecznej, zwracając uwagę na proponowane w nowelizacji pilne rozwiązanie przejściowych kłopotów finansowych Funduszu Pracy, które nie zawiera restrykcji wobec bezrobotnych, a wprost przeciwnie, zapewnia terminowość wypłaty zasiłków, wnosi o uchwalenie jej przez Senat bez poprawek.

Sprawozdanie komisji przedstawił senator Lech Feszler. Senator poinformował, że rozpatrywana nowelizacja była projektem rządowym. Ma ona na celu wprowadzenie kontroli lokalizowania wielkopowierzchniowych obiektów handlowych przez radę gminy w zakresie potrzeby budowy takich obiektów oraz skutków, jakie te obiekty mogą spowodować w zakresie rynku pracy, komunikacji, istniejącej sieci handlowej oraz zaspokajania potrzeb konsumentów i ich interesów.

Projektowane zmiany uniemożliwiają ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenów pod budowę obiektów handlowych zwanych super- i hipermarketami na obszarach, dla których nie ma miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Cel ten został osiągnięty dzięki zmianie w ar. 13 ust. 1, dodającej sytuacje, w których istnieje obowiązek opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego o obszary, na których przewiduje się budowę tego typu obiektów handlowych.

Jak stwierdził senator L. Feszler, omawiana ustawa umożliwia budowę wielkoprzestrzennych obiektów handlowych tylko na obszarach do tego przeznaczonych. Rada gminy, przeznaczając tereny na budowę takich obiektów, będzie musiała wziąć pod uwagę prognozę skutków budowy tych obiektów dla rynku pracy, komunikacji, istniejącej sieci handlowej oraz zaspokajania potrzeb i interesów konsumentów, a także opinię zarządu powiatu, zarządów gmin sąsiednich oraz rzecznika konsumentów.

Również zmiana szósta do art. 43 wprowadza zasadę, że nie można odmówić ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenów na wielkoprzestrzenne obiekty handlowe, jeżeli zamierzenia te są zgodne z ustaleniami miejscowego planu i innymi przepisami prawa.

Senator sprawozdawca zwrócił uwagę, że rozpatrywana nowelizacja sejmowa wprowadza także regulacje prawne odnoszące się do sytuacji wynikających z obecnych zapisów w obowiązującym planie miejscowym, dotyczących terenów przeznaczonych na usługi lub handel, które nie zawierają wyraźnego wskazania dopuszczenia lub zakazu budowy tego typu obiektów. Problem ten rozwiązuje zmiana piąta, polegająca na dodaniu art. 31a, który mówi, że wprowadzenie na tych terenach, oznaczonych ogólnie jako handel lub usługi, zakazu budowy wielkoprzestrzennych obiektów handlowych należy poprzedzić analizą wykonaną na podstawie prognozy skutków budowy tych obiektów dla rynku pracy, komunikacji, istniejącej sieci handlowej oraz zaspokajania potrzeb i interesów konsumentów. Analizę taką sporządza zarząd gminy fakultatywnie, z własnej inicjatywy, w każdym czasie lub obowiązkowo, gdy wpłynie wniosek o ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu pod budowę wielkopowierzchniowych obiektów handlowych. W zależności od wyników tych analiz zarząd gminy przekazuje radzie gminy analizę z wnioskami o zmianę w planie i wprowadzenie zakazu budowy wielkopowierzchniowych obiektów handlowych.

Po podjęciu uchwały przez radę gminy o przystąpieniu do zmiany planu miejscowego, na mocy art. 45 ust. 2 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu dla budowy wielkopowierzchniowego obiektu handlowego można zawiesić na pewien czas, nie dłuższy jednak niż dwanaście miesięcy. Po zmianie planu i wprowadzeniu zakazu po tym terminie nastąpi odmowa ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.

Senator L. Feszler poinformował, że Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej po zapoznaniu się ze szczegółowym omówieniem przyjętych przez Sejm zmian przedstawionych przez reprezentantów Ministerstwa Gospodarki oraz Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, jednogłośnie postanowiła nie zgłaszać zastrzeżeń do nowelizacji ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.

Rozpatrywana ustawa została uchwalona przez Sejm na 82. posiedzeniu, 14 lipca br. Do Senatu została przekazana 18 lipca br., Marszałek Senatu, zgodnie z art. 68 ust. 1 Regulaminu Senatu, skierowała ją do Komisji Gospodarki Narodowej oraz Komisji Ustawodawczej. Komisje po rozpatrzeniu ustawy przygotowały swoje sprawozdania w tej sprawie.

Realizacja programu powszechnego uwłaszczenia ma służyć między innymi zbudowaniu wielostopniowego rynku kapitałowego, upowszechnianiu i utrwalaniu prywatnej własności, szerokiemu i bezpośredniemu uczestnictwu obywateli w rynku kapitałowym, stwarzaniu partnerskich układów gospodarczych i satysfakcji moralnej obywateli z uczestnictwa w transformacji.

W rozumieniu przepisów ustawy, część obywateli uczestniczyła już w uwłaszczeniu bezpośrednim, otrzymując między innymi nieodpłatnie lub na preferencyjnych warunkach akcje i udziały w prywatyzowanych przedsiębiorstwach oraz mieszkania zakładowe. Inni będą brali udział w uwłaszczeniu bezpośrednim w przyszłości, zarówno na podstawie innych ustaw, między innymi ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, jak i na podstawie rozpatrywanej ustawy.

Dwa wnioski mniejszości - o odrzucenie ustawy i o wprowadzenie do niej trzech poprawek - przedstawili senatorowie Genowefa Ferenc i Wojciech Kruk. Uzasadniając wniosek o odrzucenie ustawy, senator G. Ferenc stwierdziła m.in., że jest ona sprzeczna z konstytucją i innymi ustawami, niesprawiedliwa - bo nierówno traktuje obywateli, a także spowoduje niekorzystne skutki ekonomiczne zarówno dla obywateli, jak i całej gospodarki.

Sprawozdanie Komisji Ustawodawczej o rozpatrywanej ustawie przedstawił senator Piotr Ł.J. Andrzejewski. Senator sprawozdawca wskazał m.in., że transformacja ustrojowa w Polsce podniosła prawo własności prywatnej do rangi jednego z podstawowych praw człowieka, stąd prymat tego typu własności nad innymi jej formami. Najlepszym dowodem na to jest fakt, że w toku transformacji nie chroniono własności państwowej odziedziczonej po PRL jako równorzędnej z własnością prywatną. Prawo własności zaspokajające podstawowe potrzeby osobiste jednostki ludzkiej konstytuuje bowiem minimalny standard zapewniający realizację podstawowego prawa człowieka, jakim jest prawo do godnego życia. Jest to podstawowa przesłanka konstytucyjna, nienaruszalna, wyrażona w art. 30 konstytucji. Zaspokojenie minimalnego standardu potrzeb osobistych jest warunkiem poszanowania godności ludzkiej i bezwzględną przesłanką stanowienia i realizacji prawa. Jest to pryncypium konstytucyjne. Do tego minimum należy prawo własności prywatnej mieszkania. Jak stwierdził senator P.Ł.J. Andrzejewski, żadna inna forma własności nie może usunąć tego priorytetu konstytucyjnego, wynikającego z priorytetu praw człowieka. Tam, gdzie mamy do czynienia z redystrybucją własności w ramach dzielenia własności państwowej czy jakiejkolwiek innej, pochodnej (bo ta własność państwowa jest redystrybuowana na inne podmioty, chociażby na gminy czy na własność wspólnotową, na przykład w wypadku użytkowników ogródków działkowych) w pierwszej kolejności, szanując konstytucję, należy zapewnić realizowanie podstawowych praw człowieka warunkujących zachowanie godności. Takim prawem podmiotowym jest własność prywatna dotycząca własnego mieszkania. To pryncypium przyjęła Komisja Ustawodawcza. Prawo własności prywatnej jako prawo podmiotowe, prawo człowieka, ma pierwszeństwo i wyższą rangę w systemie prawa niż wszystkie inne prawa własności jako prawa rzeczowe regulowane kodeksem cywilnym.

Senator sprawozdawca podkreślił, że transformacja ustrojowa z państwa totalitarnego w państwo demokratyczne po 1989 r. cechuje się - w okresie przejściowym, który trwa do dzisiaj - przejęciem przez elity polityczno-biurokratyczne rozdzielnictwa własności, i to z puli tak zwanej dawnej własności społecznej, na podmioty prawne wyłonione w toku transformacji i na wybrane osoby fizyczne. System szczegółowych uregulowań w tym zakresie stwarza szczególne zagrożenie protekcjonizmem i korupcją. W opinii senatora P.Ł.J. Andrzejewskiego, ustawa uwłaszczeniowa uszczupla kompetencje biurokratyczno-politycznym gremiom rozdzielającym, a częściowo rozdającym swoim protegowanym przywileje własnościowe. Ustawa przywraca w tym zakresie nagminnie naruszaną zasadę sprawiedliwości społecznej.

Jak stwierdził senator sprawozdawca, komisja uznała, że dotychczasowe formy dystrybucji własności przez elity biurokratyczno-polityczno-oligarchiczne, które kolejno przejmują rządy w Polsce po transformacji ustrojowej, przekraczają usprawiedliwione konstytucyjnie warunki naruszania równości szans i zaufania do państwa prawa, wymienione w art. 31 ust. 3. Naruszają one zasadę sprawiedliwości społecznej. Ustawa uwłaszczeniowa przywraca zakłóconą równowagę, przywraca wartości konstytucyjne.

Senator sprawozdawca poinformował, że Komisja Ustawodawcza - biorąc m.in. pod uwagę apel Obywatelskiego Stowarzyszenia Uwłaszczeniowego z 18 lipca br., skierowany do marszałek Senatu, o kierunkowe poprawki Senatu w celu urealnienia ustawy, w którym wskazano, że ustawa ta powinna być potraktowana jako fundament, początek zmiany ustroju III Rzeczypospolitej z oligarchicznego na demokratyczno-właścicielski - postanowiła zaproponować Senatowi wprowadzenie do ustawy 45 poprawek. Senator P. Ł .J. Andrzejewski omówił i uzasadnił proponowane poprawki.

Zgodnie z art. 54 ust. 1 Regulaminu Senatu najpierw poddano pod głosowane wniosek o odrzucenie ustawy (wniosek ten odrzucono 58 głosami, przy 31 za, 1 wstrzymującym się), następnie głosowano nad poszczególnymi poprawkami oraz nad całością projektu uchwały w sprawie rozpatrywanej ustawy wraz z przyjętymi poprawkami. W wyniku tego ostatniego głosowania Senat 54 głosami, przy 31 przeciw i 4 wstrzymujących się, powziął uchwałę w sprawie ustawy o zasadach realizacji programu powszechnego uwłaszczenia obywateli Rzeczypospolitej Polskiej:

Uchwała

Rozpatrywana ustawa została uchwalona przez Sejm na 82. posiedzeniu, 13 lipca br. Do Senatu została przekazana 14 lipca br. Marszałek Senatu 17 lipca br., zgodnie z art. 68 ust. 1 Regulaminu Senatu, skierowała ją do Komisji Ustawodawczej. Komisja po rozpatrzeniu ustawy przygotowała swoje sprawozdanie w tej sprawie.

Sprawozdanie komisji przedstawił senator Piotr Ł.J. Andrzejewski. Senator zaakcentował, że ustawa ta należy do aktów wcielających w życie dyrektywy Unii Europejskiej i stanowi zaadaptowanie do polskiego systemu prawnego instytucji przyjętej zarówno w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, jak i w Europie. Dotychczas była to nienazwana instytucja, nienazwana umowa, niezinstytucjonalizowana w prawie polskim, polegająca na korzystaniu z nieruchomości lub innych rzeczy przez oznaczony okres w ciągu roku.

Jak wskazał senator P.Ł.J. Andrzejewski, z reguły wykorzystuje się tę umowę w ramach usług turystycznych. Zarówno w anglosaskich systemach prawnych, jak i w prawie tych państw, gdzie ona obowiązuje, znana jest powszechnie pod nazwą timesharing, czyli jako prawo okresowego korzystania z nieruchomości. Umowa ta ma bardzo duże znaczenie praktyczne i jest jednym z niezbędnych elementów dopasowania prawa polskiego do prawa Unii Europejskiej również w dziedzinie ochrony konsumentów, przy szerszej definicji konsumentów, zgodnej z polską ustawą konsumencką.

Senator sprawozdawca podkreślił, że ustawa jest dosyć wiernie przepisanym do prawa polskiego elementem dyrektywy 94/47 EWG o ochronie nabywców w odniesieniu do niektórych aspektów umów o nabyciu prawa do korzystania z nieruchomości na podstawie czasowego udziału z 16 października 1994 r. Określa ona zasady ochrony nabywcy, który na podstawie umowy zawartej na co najmniej trzy lata uzyskuje od przedsiębiorcy prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz zobowiązuje się do zapłaty przedsiębiorcy ryczałtowego wynagrodzenia.

Ustawa reguluje tryb zawierania tej umowy i sposób traktowania zobowiązań; jest dosyć szczegółowym elementem nie tylko prawa materialnego, ale też procedur, które są określone sub specie tej materii i tej instytucji. Zaadaptowanie tej instytucji wymagało tej umowy jako umowy już odrębnie nazwanej, ale nie z kodeksu cywilnego, lecz z tej ustawy, oraz uzupełnienia kodeksu cywilnego. Ustawa proponuje dodanie do uregulowań systemowych prawa materialnego cywilnego nowego artykułu 270¹, który brzmiałby: "Do użytkowania polegającego na korzystaniu z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego na zasadach określonych w ustawie o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw - Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece, stosuje się przepisy rozdziału, z wyjątkiem art. 254 - 255 i art. 266".

W § 2 kodeksu cywilnego (chodzi o art. 270¹) jest zaproponowany następujący zapis; "Użytkowanie, o którym mowa w § 1, wygasa najpóźniej z upływem pięćdziesięciu lat od jego ustanowienia".

Ostatecznie komisja przyjęła zasadę, zgodnie zresztą z konstytucją i z prymatem normy międzynarodowej, że jest przyjęta - zasada pewnego poddaństwa polskiego systemu prawa w tym zakresie prawu i normom europejskim. Jeżeli nie ma jakichś sprzeczności systemowych, jeżeli minimalny istniejący w ramach zasady swobody zawierania umów standard, inaczej zredagowany w prawie polskim, daje te same wyniki, ale Unia Europejska posługuje się normą bardziej szczegółową bądź normą, która jest wyrażona innym językiem prawniczym, to w związku z polityką pełnego przygotowania Polski do wstąpienia do Unii i z pewną zasadą - poddaństwa norm polskich wobec norm Unii Europejskiej, w związku z zasadą prymatu umowy międzynarodowej i normy prawa międzynarodowego czy normy traktatowej komisja przyjęła nomenklaturę proponowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości w projekcie rządowym, pochodzącą z tłumaczenia dyrektywy. Komisja uznała, mając pełne zaufanie do resortu sprawiedliwości, że nie należy do jej obowiązków poprawianie materiału, który proponuje to ministerstwo.

Senator sprawozdawca podkreślił, że mimo pewnych zastrzeżeń co do sformułowania norm, które nie zmieniają treści rozwiązań prawnych, a tylko dają propozycje zapisania ich w innej formie, komisja przyjęła generalny wniosek, że w takich sytuacjach będzie uznawać prymat tego, co proponuje Ministerstwo Sprawiedliwości jako tłumaczenie języka prawniczego dyrektywy europejskiej. Dlatego komisja postanowiła zaproponować, żeby Senat przyjął rozpatrywaną ustawę bez poprawek.

Rozpatrywana ustawa została uchwalona przez Sejm na 83. posiedzeniu, 21 lipca br., i przekazana do Senatu 25 lipca. Marszałek Senatu 25 lipca, zgodnie z art. 68 ust. 1 Regulaminu Senatu, skierowała ją do Komisji Praw Człowieka i Praworządności, Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Rodziny i Polityki Społecznej. Komisje po rozpatrzeniu ustawy przygotowały swoje sprawozdania w tej sprawie.

Sprawozdanie Komisji Praw Człowieka i Praworządności, a także sprawozdanie Komisji Rodziny i Polityki Społecznej oraz wniosek mniejszości tej komisji przedstawiła senator Jolanta Danielak. Senator sprawozdawca przypomniała, że przedstawiona nowelizacja jest projektem rządowym. Jej celem jest przede wszystkim poprawa sprawności postępowania prowadzonego w stosunku do nieletnich oraz zmiana środków, które mają poprawić efektywność reakcji na przestępczość nieletnich. Projekt doprowadza również do zmiany roli pokrzywdzonego, która w postępowaniu w stosunku do nieletnich była dotychczas znacznie ograniczona, a także wprowadza zmiany dostosowujące przepisy ustawy do standardów międzynarodowych oraz innych zmian prawnych i ratyfikowanych konwencji.

Jak wskazała senator J. Danielak, sprawność postępowania w sprawach przeciwko nieletnim mają między innymi zapewnić zmiany polegające na stosowaniu środka w postaci schroniska dla nieletnich w wypadku sprawców szczególnie ciężkich czynów karalnych (chodzi o czyn z art. 156 i 163 oraz kilku innych, w sytuacjach, w których przewiduje się umieszczenie nieletniego w zakładach poprawczych). Zakłada się również możliwość zastosowania tymczasowego aresztowania wobec nieletniego, który odpowiada w trybie art. 10 kodeksu karnego, to jest w sytuacji, gdy popełni najpoważniejsze przestępstwo i odpowiada jak osoba dorosła.

Nowelizacja eliminuje obowiązek dostarczania przez sąd orzeczeń kończących postępowanie stronom obecnym na posiedzeniu, a w art. 51 wprowadza się obowiązkowy udział prokuratora w postępowaniu wobec nieletnich w sprawach o najpoważniejsze czyny karalne. Podwyższa się również kary pieniężne, jakie można wymierzać rodzicom nieletnich w razie niewypełniania przez nich obowiązków nałożonych przez sąd. W art. 11, 87 i 91 wprowadza się zaostrzenie rygorów prawnych wobec nieletnich, którzy dopuścili się najcięższych czynów karalnych w czasie, gdy byli wychowankami zakładu poprawczego lub przebywali w czasie próby - po warunkowym zwolnieniu albo po warunkowym zawieszeniu wobec nich postępowania i umieszczeniu zakładzie poprawczym - poza tym zakładem. Te zaostrzenia będą polegały na obligatoryjnym odwoływaniu przez sąd warunkowego zwolnienia lub zawieszenia. Określono ponadto kryteria umieszczania wychowanków zakładu poprawczego poza zakładem poprawczym na podstawie decyzji dyrektora, wprowadzając wymóg uzyskania dla tej decyzji akceptacji sądu. Projekt stanowi, że jeżeli nieletni, wobec którego orzeczono umieszczenie w zakładzie poprawczym, został skazany na karę pozbawienia wolności, to będzie się wykonywać wobec niego tylko karę pozbawienia wolności. W dotychczasowych rozwiązaniach to sąd miał prawo decyzji, który ze środków ma być stosowany w pierwszej kolejności.

Zwiększenie uprawnień pokrzywdzonych na następuje poprzez obowiązek zawiadamiania pokrzywdzonego o wszczęciu postępowania oraz o treści orzeczenia kończącego postępowanie. Wprowadza się również prawo pokrzywdzonego do przeglądania akt oraz do zgłaszania wniosków dowodowych. Ponadto projekt wprowadza mediację jako alternatywny środek w postępowaniu w sprawach nieletnich. Mediacje, które w postępowaniu wobec osób dorosłych nie sprawdziły się, od kilku lat funkcjonują w postępowaniach z nieletnimi i odnoszą bardzo dobre skutki. Równocześnie wprowadza się rozwiązania chroniące podstawowe prawa nieletniego. Określa się między innymi maksymalny okres pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich na jeden rok z możliwością przedłużania przez sąd, ale każdorazowo na czas określony. W projekcie wydłuża się też okres pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka do siedemdziesięciu dwóch godzin, ale z jednoczesnym wyeliminowaniem możliwości zatrzymania tam nieletnich na dłuższy okres. Ta zmiana wprowadza również obowiązek niezwłocznego, do dwudziestu czterech godzin, zawiadomienia policji, a także sądu rodzinnego o zatrzymaniu nieletniego. Wprowadza się też obowiązek niezwłocznego zawiadamiania rodziców nieletniego o jego zatrzymaniu. Orzekanie o umieszczeniu w schronisku dla nieletnich przekazano do wyłącznej kompetencji sądu.

Senator J. Danielak przedstawiła następnie i omówiła zaproponowane przez komisje poprawki, w większości o charakterze porządkującym lub redakcyjnym. Senator przedstawiła też wniosek mniejszości Komisji Rodziny i Polityki Społecznej. Dotyczył on art. 95c § 1 i zmierzał do tego, aby Rada Ministrów określiła rodzaj placówek opiekuńczo-wychowawczych, w których mogą być stosowane środki przymusu bezpośredniego. Dzięki wprowadzeniu powyższego zapisu w rozporządzeniu Rady Ministrów wskazane zostaną tylko te placówki opiekuńczo-wychowawcze, które mają charakter resocjalizacyjny.

Jak wyjaśniła senator sprawozdawca, w aktualnym rozwiązaniu pod ogólną nazwą placówek opiekuńczo-wchowawczych znalazły się domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, świetlice, a także placówki o charakterze resocjalizacyjnym. Istnieje obawa, że umożliwienie stosowania środków przymusu w tychże placówkach może spowodować zupełnie nieplanowane i nieoczekiwane stosowanie środków przymusu wobec małoletnich. Wprowadzone środki przymusu mogą być stosowane tylko wobec nieletnich skierowanych na mocy ustawy o nieletnich, osobom sprawującym pieczę w domach dziecka czy w pogotowiach opiekuńczych ogromnie trudno będzie jednak rozstrzygnąć, na mocy jakiej ustawy dziecko zostało umieszczone w palcówce, czy jaka decyzja spowodowała pobyt konkretnego dziecka w danej placówce.

Sprawozdanie Komisji Ustawodawczej przedstawił senator Stanisław Gogacz. Senator podkreślił, że okres kilkunastu lat obowiązywania ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich wykazał istnienie luk, zbędny formalizm oraz niedostateczne gwarancje w sferze praw nieletniego i pokrzywdzonego. Dodatkowo przeprowadzona ostatnio głęboka nowelizacja przepisów prawa karnego materialnego i procesowego wymaga podjęcia zabiegów mających na celu zharmonizowanie wspomnianej ustawy z nowymi kodyfikacjami.

Senator sprawozdawca przedstawił następnie i uzasadnił 21 poprawek do ustawy, zaproponowanych przez komisje.

Na wniosek senatora Zbigniewa Romaszewskiego poddano pod łączne głosowanie grupę poprawek popartych przez połączone komisje, następnie poprawkę mniejszości Komisji Rodziny i Polityki Społecznej, również popartą przez połączone komisje, oraz całość projektu uchwały w sprawie rozpatrywanej ustawy wraz z przyjętymi poprawkami. W wyniku tego ostatniego głosowania Senat 89 głosami, przy 1 przeciw, powziął uchwałę w sprawie ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich:

Senat, po rozpatrzeniu uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 21 lipca 2000 r. ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, wprowadza do jej tekstu następujące poprawki:

Uchwała

Diariusz Senatu RP: spis treści, następny fragment