"Probacyjne środki polityki karnej - stan i perspektywy"

W dniach 20 i 21 października 2000 r. w Ośrodku Doskonalenia Kadr Służby Więziennej w Popowie koło Warszawy odbyło się wyjazdowe posiedzenie Komisji Praw Człowieka i Praworządności, połączone ze zorganizowaną przez komisję konferencją "Probacyjne środki polityki karnej - stan i perspektywy".

W konferencji wzięło udział około 120 uczestników, m.in.: rzecznik praw obywatelskich Andrzej Zoll, pierwszy prezes Sądu Najwyższego Lech Gardocki, wiceminister sprawiedliwości Janusz Niedziela, przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości, Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości z jego szefem prof. Andrzejem Siemaszko, Służby Więziennej i policji, liczna grupa kuratorów i mediatorów z całego kraju z przewodniczącym Krajowego Stowarzyszenia Zawodowych Kuratorów Sądowych Andrzejem Martuszewiczem, kapelan więziennictwa ksiądz Jan Sikorski, ekspert Rady Europy Martin Wright, Rusten Maksudov z Rosji, były rzecznik praw obywatelskich Adam Zieliński, były pierwszy prezes Sądu Najwyższego Adam Strzembosz, liczne grono sędziów i prokuratorów z całej Polski oraz naukowców zajmujących się problematyką wymiaru sprawiedliwości.

List do uczestników konferencji przesłała marszałek Senatu Alicja Grześkowiak:

Przesyłam wyrazy uznania wszystkim, którzy przyczynili się do zorganizowania konferencji "Probacyjne środki polityki karnej - stan i perspektywy".

Ta konferencja jest bardzo potrzebna. Właśnie teraz, gdy w polityce karnej dominuje tendencja zaostrzenia represji, trzeba określić jakie jest miejsce kar nieizolacyjnych. I czy w ogóle je stosować i za jakie przestępstwa.

Polskie społeczeństwo straciło poczucie bezpieczeństwa. I jest to rezultat nie tylko wzrostu przestępczości, ale wielu czynników, w tym również funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Nie bez winy jest też źle ustawiona treść kodeksu karnego, nie przystającego do zagrożenia przestępczością w Polsce.

Odpowiedzią na te wszystkie zjawiska są żądania zwiększenia represyjności prawa karnego. Jakby zapomniano, że nie surowość a pewność kary najlepiej powstrzymuje od przestępstwa i o tym, że istnieją takie przestępstwa i tacy przestępcy w stosunku do których właściwą reakcją za ich czyn nie jest umieszczanie ich w więzieniach, ale zaufanie im "na próbę". Pozostawieni na wolności kontrolowanej potrafią wrócić na drogę dobra porzucając drogę przestępstwa.

Środki probacyjne wyrażają zaufanie prawa karnego do człowieka, ale równocześnie wymagają aktywnej postawy w samopoprawie. By jednak środki te nie raniły poczucia sprawiedliwości, by nie oznaczały bezkarności, trzeba je wiązać z nałożeniem na przestępcę pewnych obowiązków. I należy pamiętać, że przestępca wobec którego stosuje się środki probacyjne powinien zdać egzamin z własnej poprawy. Dlatego potrzebny jest okres próbny. Pamiętać też należy o krzywdzie ofiary przestępstwa. Jeżeli probacja ma dać pozytywne efekty i być zaaprobowana przez społeczeństwo to musi wiązać się z wynagrodzeniem szkody wyrządzonej przestępstwem, także tej moralnej - często cięższej od szkody materialnej. Środki probacyjne powinny być prawidłowo orzekane i stosowane. Kryterium ich wyboru winna być wyłącznie szansa na poprawę sprawcy przestępstwa. Nie wolno odwoływać się do tych środków z innych powodów - np. przepełnienia więzień.

"Probare" znaczy próbować, badać. Chodzi więc o to, aby probacja kończyła się pozytywnym wynikiem i dla skazanego i dla społeczeństwa.

Jak to osiągnąć, jak to sprawić - ufam odpowie na to konferencja.

Życzę więc wszystkim uczestnikom konferencji owocnych obrad.

Podczas konferencji referaty wstępne wygłosili: wiceminister sprawiedliwości Janusz Niedziela i zastępca dyrektora Centralnego Zarządu Służby Więziennej Marek Szostek.

Następnie pracowano na trzech sesjach poświęconych odrębnej problematyce. Sesja I, której przewodniczył wiceprzewodniczący Komisji Praw Człowieka i Praworządności senator Krzysztof Piesiewicz, poświęcona była polityce i praktyce karnej. W tej części konferencji wysłuchano następujących referatów: dr Pawła Moczydłowskiego - "Polityka karna państwa w kryzysie", prof. dr Andrzeja Siemaszko - "Surowo czy łagodnie: dylematy polityki kryminalnej", prof. dr Teodora Szymanowskiego - "Podstawy prawne funkcjonowania kurateli w Polsce" oraz prof. Piotra Stępniaka - "Rola i miejsce środków probacyjnych w długofalowym i kompleksowym programie przeciwdziałania przestępczości".

Sesja II dotyczyła zagadnień probacji i kurateli. Przewodniczył jej prof. A. Strzembosz.. Podczas sesji wysłuchano referatów: mgr A. Martuszewicza - "Rola kuratorów sądowych w systemie probacji w Polsce", dr Katarzyny Sawickiej - "Probacyjne środki w profilaktyce i resocjalizacji nieletnich", prof. Zofii Ostrihanskiej - "Probacja na podstawie badań", mgr Marii Kokorzeckiej-Piber "Kurator penitencjarny - dochodzenie do wolności na przykładzie białostockiego" oraz mgr Teresy Gołan - "Przygotowania do wolności skazanych opuszczających zakłady karne".

III sesja poświęcona była mediacji i przewodniczyła jej dr Elżbieta Dobiejewska. Referaty wygłosili: Martin Wright - "Sprawiedliwość naprawcza i mediacja", prof. Dobrochna Wójcik - "Wyniki eksperymentalnego programu mediacji dla nieletnich", dr Janina Waluk i Marzena Kruk - "Problemy wprowadzania mediacji w Polsce" oraz prof. Andrzej Murzynowski - "Mediacja w toku postępowania przygotowawczego".

Uczestnicy konferencji przygotowali projekt rekomendacji, który na swoim najbliższym posiedzeniu podejmie Komisja Praw Człowieka i Praworządności.