U C H W A Ł A

SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia 22 kwietnia 1999 r.

w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o obywatelstwie polskim

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o obywatelstwie polskim.

Jednocześnie upoważnia senator Annę Bogucką-Skowrońską do reprezentowania stanowiska Senatu w dalszych pracach nad projektem.

MARSZAŁEK SENATU

Alicja GRZEŚKOWIAK

p r o j e k t

USTAWA

z dnia

o obywatelstwie polskim

Zważywszy na to, że prawo do obywatelstwa należy do podstawowych praw człowieka

i nikogo nie można pozbawiać tego prawa wbrew jego woli,

zważywszy na to, że łamanie tego prawa doprowadziło do krzywd wielu tysięcy obywateli, a zwłaszcza naszych Rodaków, którzy znaleźli się poza granicami kraju,

pragnąc odciąć się od praktyk reżimów totalitarnych, a prawo dostosować do europejskich standardów urzeczywistniając wartości zapisane w Konstytucji,

Parlament Rzeczypospolitej Polskiej nawiązujący przez Senat do tradycji opieki nad Rodakami za granicą

uchwala niniejszą ustawę.

Rozdział 1.

Zasady ogólne

Art. 1.

  1. Obywatelami polskimi są osoby, które posiadają obywatelstwo polskie na podstawie dotychczasowych przepisów lub je nabywają na podstawie niniejszej ustawy.

  2. Nikt nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.

  3. Osobie mieszkającej stale na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 5 lat, nie mającej żadnego obywatelstwa, może być, na jej wniosek, nadane obywatelstwo polskie.

Art. 2.

1. Dzieci mają to samo obywatelstwo co ich rodzice, chyba że ustawa niniejsza lub umowa międzynarodowa stanowi inaczej.

2. Zmiana obywatelstwa rodziców rozciąga się na ich dzieci. Jednak dzieci, które ukończyły trzynaście lat na zmianę winny wyrazić zgodę.

Art. 3.

1. Zawarcie związku małżeńskiego przez obywatela polskiego z osobą nie będącą obywatelem polskim nie powoduje zmian w obywatelstwie polskim.

2. Zmiana obywatelstwa przez jednego z małżonków nie pociąga za sobą zmiany obywatelstwa drugiego małżonka.

Art. 4.

Okoliczność, że obywatel polski ma jednocześnie obywatelstwo innego państwa nie wpływa na zakres jego praw i obowiązków wobec Rzeczypospolitej Polskiej.

Rozdział 2.

Nabycie obywatelstwa polskiego

Art. 5.

1. Dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, jeżeli:

1) obydwoje rodzice są obywatelami polskimi,

2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane, nie posiada żadnego obywatelstwa lub jego obywatelstwo jest nieokreślone,

3) dziecko urodziło się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a rodzice jego są nieznani, nie mają żadnego obywatelstwa lub jest ono nieokreślone, albo prawo ojczyste rodziców nie zapewnia dziecku ich obywatelstwa.

2. Na równi z urodzeniem traktuje się znalezienie dziecka nieznanych rodziców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Zmiany w ustaleniu osoby albo obywatelstwa jednego lub obojga rodziców podlegają uwzględnieniu przy określeniu obywatelstwa ich dziecka. Przepis art. 2 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

Art. 6.

1. Dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, drugie zaś obywatelem innego państwa nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie. Jednakże rodzice mogą wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo.

2. Oświadczenie w przedmiocie wyboru obywatelstwa obcego składają rodzice przed właściwym organem w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka.

3. W braku porozumienia między rodzicami każde z nich może w ciągu 6 miesięcy od dnia urodzenia dziecka zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.

4. Dziecko, które nabyło obywatelstwo obce zgodnie z ust. 1 lub 3, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli po ukończeniu 13 lat, a przed upływem 6 miesięcy od osiągnięcia pełnoletności złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem, a organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia stwierdzając jednocześnie nabycie obywatelstwa polskiego.

Art. 7.

  1. Cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się przez co najmniej 5 lat.

  2. Osoby ubiegające się o obywatelstwo polskie winny wykazać się podstawową znajomością języka polskiego, podstawową wiedzą o historii Polski i dawać rękojmię przestrzegania porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

  3. W przypadkach szczególnie uzasadnionych można nadać obywatelstwo polskie osobom wymienionym w ust. 1 na ich wniosek, chociażby nie odpowiadały one warunkom określonym w tym przepisie lub nie zachowały wymogów określonych w ust. 2.

  4. Nadanie obywatelstwa polskiego rozciąga się na dzieci pozostające pod władzą rodzicielską wnioskodawcy. Przepisy art. 2 ust. 2 oraz art. 6 ust. 1 i 3 stosuje się odpowiednio.

  5. Dzieciom pozostającym pod opieką obywatelstwo polskie może być nadane jedynie za zgodą ich opiekuna wyrażoną przed właściwym organem.

  6. Minister właściwy do spraw wewnętrznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw nauki określi, w drodze rozporządzenia, zakres znajomości języka polskiego oraz wiedzy o historii Polski, o których mowa w ust. 2, przy czym stopień znajomości języka polskiego musi umożliwiać porozumiewanie się.

Art. 8.

Żołnierzom, którzy walczyli w czasie wojny 1939 - 1945 r. w formacjach Wojska Polskiego w kraju lub poza jego granicami, a nie mieli obywatelstwa polskiego, nadaje się to obywatelstwo na ich wniosek, nawet jeżeli mieszkają za granicą. Nie dotyczy to osób, którym nie przysługiwałyby uprawnienia kombatanckie w myśl przepisów o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Art. 9.

1. Cudzoziemiec, który zawarł związek małżeński z obywatelem polskim, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli po 3 latach tego małżeństwa złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem, a organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia, stwierdzając jednocześnie nabycie obywatelstwa polskiego.

2. Przepis ust. 1 nie ma zastosowania, jeżeli przed nabyciem obywatelstwa polskiego małżeństwo zostało unieważnione lub rozwiązane przez rozwód.

Art. 10.

1. Osoby przybywające do Polski jako repatrianci, nie mające obywatelstwa polskiego, nabywają je z mocy prawa. Przepisy art. 2 oraz art. 6 ust. 1 i 3 stosuje się odpowiednio.

2. Dzieci pozostające pod opieką nabywają obywatelstwo polskie przez repatriację za zgodą ich opiekuna wyrażoną przed właściwym organem; w braku tej zgody wymagane jest orzeczenie sądu.

Art. 11.

Obywatelstwo polskie nabywają również osoby narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego, które przebywają na terenie Polski na podstawie zezwolenia właściwych organów na osiedlenie się lub zamieszkanie na czas oznaczony. Przepisy art. 2, art. 6 ust. 1 i 3 oraz art.10 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

Art. 12.

1. Właściwy organ na wniosek lub z urzędu stwierdza obywatelstwo polskie osoby określonej w art. 1 ust. 1.

2. Decyzja stwierdzająca obywatelstwo rozciąga się na dzieci osoby wymienionej w ust. 1; stosuje się przy tym przepis art. 2 ust. 2.

Rozdział 3.

Utrata obywatelstwa polskiego

Art. 13.

1. Zwolnienie z obywatelstwa polskiego celem nabycia obywatelstwa obcego może nastąpić, na wniosek osoby zainteresowanej, po uzyskaniu zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.

2. Zgoda na zrzeczenie się obywatelstwa udzielona rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. Przepisy art. 2 oraz art. 6 ust. 1 i 3 stosuje się odpowiednio.

Art. 14.

1. Osoba, która w związku z zawarciem małżeństwa z cudzoziemcem nabyła obywatelstwo obce, może zrzec się obywatelstwa polskiego po uzyskaniu zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na zrzeczenie się obywatelstwa.

2. Przepis ust. 1 stosuje się także do osoby, która nabyła obywatelstwo polskie w związku z zawarciem małżeństwa z obywatelem polskim, jeżeli małżeństwo to zostało unieważnione lub rozwiązane przez rozwód.

Rozdział 4.

Przywrócenie obywatelstwa polskiego

Art. 15.

Osoba, która utraciła obywatelstwo polskie w związku z zawarciem małżeństwa z cudzoziemcem, odzyskuje je, jeżeli po unieważnieniu małżeństwa, jego rozwiązaniu przez rozwód lub orzeczeniu separacji złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem, a organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia, stwierdzając jednocześnie przywrócenie obywatelstwa polskiego.

Art. 16.

1. Osobom narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego, które przed 31 grudnia 1989 r. były przymusowo przesiedlone lub wyemigrowały w sytuacji przymusowej, przywraca się, na ich wniosek, obywatelstwo polskie. Prawo to przysługuje także ich zstępnym.

  1. Prawo określone w ust. 1 uzyskują także osoby narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego deportowane przymusowo poza granice Państwa Polskiego przed 31 grudnia 1989 r., nawet jeżeli przedtem nie miały obywatelstwa polskiego.

Rozdział 5.

Właściwość organów

Art. 17.

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.

2. Podania do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o nadanie obywatelstwa polskiego oraz o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą za pośrednictwem starosty, a zamieszkałe za granicą - za pośrednictwem konsula Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Istnienie przesłanek, o których mowa w art. 7 ust. 1-3, stwierdza wojewoda w odniesieniu do osób zamieszkałych w Polsce.

4. Decyzje w sprawach określonych w art. 6 ust. 4, w art. 9 ust. 1 oraz w art. 12 ust. 2 wydają:

  1. właściwy miejscowo starosta - w stosunku do osób zamieszkałych w Polsce,

  2. konsul Rzeczypospolitej Polskiej - w stosunku do osób zamieszkałych za granicą.

5. Oświadczenie o wyborze obywatelstwa obcego, o którym mowa w art. 6 ust. 2 oraz o wyrażeniu zgody na nabycie obywatelstwa polskiego, o którym mowa w art. 7 ust. 5 oraz w art. 10 ust. 2 przyjmują:

  1. właściwy miejscowo starosta - od osób zamieszkałych w Polsce,

  2. konsul Rzeczypospolitej Polskiej - od osób zamieszkałych za granicą.

6. Decyzje w sprawach przywrócenia obywatelstwa, o których mowa w art. 15 oraz w art. 16 wydają:

  1. właściwy miejscowo wojewoda - w stosunku do osób zamieszkałych w Polsce,

  2. konsul Rzeczypospolitej Polskiej - w stosunku do osób zamieszkałych za granicą.

7. Posiadanie i utratę obywatelstwa polskiego stwierdza wojewoda. Odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty następuje w drodze decyzji administracyjnej.

8. Nadanie obywatelstwa polskiego, wydanie decyzji, o których mowa ust. 4 i 6, składanie oświadczeń, o których mowa w ust. 5, stwierdzanie posiadania obywatelstwa polskiego,
o którym mowa w ust. 7, dokonywane jest w uroczystej formie, przy równoczesnym złożeniu przyrzeczenia wierności wobec Narodu i Rzeczypospolitej Polskiej.

9. W wypadku nabywania obywatelstwa przez dzieci, przyrzeczenie, o którym mowa w ust. 8, składają przedstawiciele ustawowi albo jedno z nich w ramach wykonywanej władzy rodzicielskiej.

Art. 18.

W sprawach przekazanych do rozstrzygnięcia sądowi orzeka sąd polski.

Rozdział 6.

Przepisy końcowe

Art. 19.

Traci moc ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. Nr 10, poz. 49, z 1975 r. Nr 17, poz. 94, z 1990 r. Nr 34, poz. 198, z 1997 r. Nr 114, poz. 739 i 1998 r. Nr 106, poz. 668).

Art. 20.

Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.

UZASADNIENIE

Obowiązująca dotychczas ustawa z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim wymaga pilnie zastąpienia jej przez nową regulację z trzech powodów:

  1. ze względu na konieczność dostosowania jej postanowień do Konstytucji RP,

  2. ze względu na potrzebę dostosowania zarówno do obowiązującego europejskiego ustawodawstwa konwencyjnego, jak i przewidywanych wkrótce jego zmian i uzupełnień,

  3. ze względu na silnie społecznie odczuwaną potrzebę wyrównania krzywd, jakich doznały różnorodne grupy obywateli w okresie PRL.

Konstytucja przesądza trzy zasady odnoszące się do obywatelstwa polskiego:

  1. utrzymuje tradycyjną zasadę, że obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi ( ius sanguinis); w tym zakresie nie przewiduje się żadnych zmian,

  2. wprowadza nową zasadę, że obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie,

  3. przewiduje, że osoba mająca pochodzenie polskie może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe, przez co należy rozumieć, że nabywa prawo do obywatelstwa polskiego, co jest zresztą zgodne z dotychczasową praktyką.

Co się tyczy ustawodawstwa konwencyjnego, to wykładnikiem najnowszych tendencji w tym względzie jest Konwencja Europejska w sprawie obywatelstwa Rady Europy. Obok zasad od dawna obowiązujących w prawie polskim przewiduje się także rozwiązania odmienne od aktualnie u nas istniejących.

W szczególności przewiduje się szczególne podmiotowe prawo do posiadania obywatelstwa, z czym się wiąże tendencja do likwidacji zjawiska bezpaństwowości. Przedłożony projekt zmierza w tym kierunku. Następnie konwencja przewiduje uznanie zjawiska podwójnego obywatelstwa i na tym tle proponuje szereg rozwiązań praktycznych. Dotychczas obowiązująca ustawa polska z 1962 r. była skonstruowana w taki sposób,
jak gdyby zjawisko to nie istniało i starała się nie dopuszczać do jego powstawania. Projekt odchodzi od tego stanu rzeczy. Uznaje zjawisko podwójnego obywatelstwa, z tym
że utrzymuje zasadę, iż w obliczu prawa polskiego tylko obywatelstwo polskie określa zakres praw i obowiązków wobec Państwa Polskiego. Jednocześnie otwiera się drogę dla odmiennych rozwiązań w ustawodawstwie konwencyjnym.

Projekt zrywa z możliwością pozbawienia kogokolwiek obywatelstwa polskiego wbrew jego woli. Przewiduje natomiast w szerszym rozmiarze przywracanie obywatelstwa polskiego. Obok dotychczas istniejących okoliczności, związanych z zawarciem lub ustaniem małżeństwa przewiduje się w tym trybie bodaj częściowe wyrównanie krzywd, jakie stały się udziałem wielu obywateli w okresie II Wojny Światowej i w okresie PRL. Przede wszystkim przewiduje się przywrócenie obywatelstwa osobom narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego, które zostały przymusowo przesiedlone lub wyemigrowały w okresie PRL - na ich wniosek. Nie czyni się tu wyjątku w stosunku do osób, które same się zrzekły obywatelstwa polskiego w tym okresie, gdyż w wielu wypadkach było to wynikiem sytuacji przymusowej. Jeszcze stosunkowo niedawno, w okresie stanu wojennego, nakłaniano przedstawicieli opozycji politycznej ( zwłaszcza internowanych) do wyjazdu z kraju. Wielu uchodźców politycznych zrzekało się obywatelstwa polskiego tylko dlatego, że nabywając obywatelstwo obce mogło przyjeżdżać do kraju i utrzymywać bliski kontakt z rodziną. Oczywiście wola emigracji mogła powstać z innych pobudek, nadto upływ czasu mógł spowodować taką zmianę sytuacji osobistej, że przywrócenie automatyczne obywatelstwa polskiego mogłoby tylko spowodować kłopoty, dlatego przewiduje się przywrócenie obywatelstwa polskiego tylko na wniosek, ale za to obligatoryjnie.

Praktyki dyskryminacyjne dotyczyły nie tylko Polaków. Szczególnie bolesne były praktyki antysemickie, które zwłaszcza w 1968 r. spowodowały falę emigracji wielu obywateli pochodzenia żydowskiego. Przywrócenie im - na wniosek zainteresowanych - obywatelstwa polskiego jest prostym postulatem sprawiedliwości podyktowanej względami moralnymi. Wszelako dotyczyłoby to tylko osób żyjących nadal w diasporze. Na tle polityki imigracyjnej Państwa Izrael byłoby wysoce niezręczne przywracanie obywatelstwa polskiego Żydom, którzy zamieszkali w swojej ojczyźnie. Podobnie, mimo krzywdzących przesiedleń Niemców, Białorusinów czy Ukraińców trudno przywracać im obywatelstwo polskie, jeżeli znaleźli się w swojej ojczyźnie. Natomiast należałoby uwzględnić Romów (Cyganów), którzy swojej ojczyzny terytorialnej nie posiadają, a byli ofiarami Holocaustu na równi z Żydami. Wreszcie niewielkie, ale charakterystyczne grupy stanowili Tatarzy, Ormianie, Karaimi oraz Rosjanie-Starowierzy, którzy mieszkali od paru stuleci w Polsce. Wielu z nich zostało w okresie: wrzesień 1939 - czerwiec 1941 przesiedlonych do ZSRR w ramach "wymian ludności" stosowanych na mocy porozumień niemiecko-radzieckich. Niektórzy z nich powracają do Polski, byłoby więc wskazane uregulowanie ich statusu prawnego.

Szczególnym przypadkiem są osoby, które w czasie II Wojny Światowej walczyły w formacjach Wojska Polskiego, nie mając obywatelstwa polskiego. Nie chodzi tu o osoby, które służyły w Wojsku Polskim tylko we wrześniu 1939 r., gdyż wiele z nich później zerwało z polskością, a nawet znalazło się w formacjach wrogich. Ci jednak, którzy walczyli w czasie wojny, zasługują na nadanie im obywatelstwa polskiego, oczywiście na ich wniosek.

Wreszcie projekt porządkuje kompetencje organów rządowych, właściwych dla załatwiania spraw obywatelstwa polskiego, uwzględniając zmiany w zakresie samorządu terytorialnego.

Realizacja postanowień projektowanej ustawy wymagałaby jednoczesnego uporządkowania ustawodawstwa konwencyjnego. W szczególności wymagają uznania za nie wiążące dwie konwencje zawarte w przedmiocie obywatelstwa ze Związkiem Radzieckim: konwencja z 21 stycznia 1958 r. i konwencja z 31 marca 1965 r. Wypowiedzenia wymagają konwencje zawarte w identycznym przedmiocie z krajami dawnego bloku krajów socjalistycznych, a mianowicie: konwencja z 7 lutego 1972 r. zawarta z Bułgarią, konwencja z 17 maja 1965 r. zawarta z b. Czechosłowacją, konwencja z 4 lipca 1975 r. zawarta z Mongolią.

Projektowana ustawa nie pociąga za sobą wydatków z budżetu Państwa.