Są takie wydarzenia w życiu każdego człowieka, które zapadają głęboko w pamięć. Dla uczonego należy do nich bez wątpienia przyznanie tytułu doktora honoris causa. Oznacza on bowiem uznanie dorobku naukowego, a więc tego, co jest treścią jego pracy. Tytuł doktora honoris causa często otrzymują osobistości życia publicznego - takie są przyjęte zwyczaje międzynarodowe - za wkład w budowę pokoju, demokracji i sprawiedliwości. Mijają lata... A to, co po nas pozostaje, to owoce naszej pracy, nasz wkład w budowanie lepszego jutra, to nasza postawa i system wartości. To, co pozostawia po sobie naukowiec - to jego praca naukowa.

Cieszę się niezmiernie, iż mogę uczestniczyć w spotkaniu połączonych Komisji Spraw Zagranicznych Rumunii. Komisje spraw zagranicznych naszych izb odgrywają istotną rolę w rozwijaniu współpracy z zagranicą oraz w kształtowaniu stosunków międzynarodowych. Jak dowiodła praktyka, dyplomacja parlamentarna jest bardzo sprawnym i skutecznym narzędziem zarówno w rozwiązywaniu politycznych problemów, jak i w nawiązywaniu przyjacielskich kontaktów, które w polityce odgrywają tak wielką rolę.

Kontakty polsko-rumuńskie rozwijają się w ostatnim okresie bardzo pomyślnie, ożywiając nasze wzajemne stosunki. W polskim Senacie mieliśmy przyjemność gościć, w maju tego roku, ministra spraw zagranicznych pana Andreia Plesu, zaś przed niecałym rokiem gościliśmy Premiera Rumunii pana Radu Vasile. Stało się to okazją do wymiany poglądów i lepszego wzajemnego poznania aktualnych problemów politycznych obydwu krajów. W grudniu ubiegłego roku wizytę w Bukareszcie z okazji uroczystych obchodów 80-lecia Zjednoczenia Rumunii złożył Marszałek Sejmu RP Maciej Płażyński. Stało się to również okazją do odnotowania 80-lecia nawiązania wzajemnych stosunków dyplomatycznych, które dobrze przysłużyły się interesom obydwu naszych krajów oraz stabilizowaniu sytuacji w naszej części kontynentu.

Moja obecna wizyta również ma aspekt historyczny - zbiega się bowiem w czasie z 60. rocznicą przyjęcia przez społeczność rumuńską polskich żołnierzy i uchodźców cywilnych po agresji na Polskę w 1939 roku przez hitlerowskie Niemcy. To, co uczynili wówczas Rumuni, jest gestem - nie tak często spotykanym w skłóconym świecie - niezwykle wymownym, wyrazem szlachetności i przykładem bezinteresownej, zbiorowej pomocy przyjaciołom w chwili zagrożenia. Zachowujemy to we wdzięcznej pamięci.

Obecnie naszą dwustronną współpracę koncentrujemy na zadaniach wynikających z zachodzących w obydwu naszych krajach procesów transformacji. Mamy wiele podobnych problemów do rozwiązania i wymiana doświadczeń w tej dziedzinie jest - jak to już wykazała praktyka - niezwykle pożyteczna. Z wielką uwagą śledziliśmy przebieg historycznej wizyty papieża Jana Pawła II w Rumunii. Każda taka wizyta wzbogaca nie tylko odwiedzany kraj o uniwersalne wartości, które służą szlachetnym celom budowania cywilizacji miłości, dobra oraz pojednania wśród ludzi, co jest we współczesnym świecie, szczególnie dziś, tak bardzo potrzebne.

Szanowni Państwo!

Polskę i Rumunię łączą dziś te same strategiczne cele polityki zagranicznej - członkostwo w NATO i Unii Europejskiej. Polska jako członek NATO na szczycie w Waszyngtonie dała wyraz temu, że niezmiennie opowiada się za otwarciem Sojuszu wobec państw Europy Środkowej, Południowej i Wschodniej oraz, że popiera w tej dziedzinie dążenia Rumunii. Wysoko bowiem cenimy stabilizującą rolę Rumunii na południu naszego kontynentu, z uznaniem obserwujemy jej dobre stosunki sąsiedzkie oraz znakomite rozeznanie w problemach regionu. Z satysfakcją przyjmujemy postawę władz Rumunii i ich wysiłki na rzecz rozwiązania konfliktu w Kosowie zgodnie z wymogami demokracji oraz interesami europejskiego bezpieczeństwa i współpracy.

Panie, Panowie!

Cenię sobie możliwość przemawiania przed Senatem Rumunii, tym bardziej że przywrócenie Senatu w Rumunii, tak jak przywrócenie Senatu w Polsce, symbolizowało odzyskaną niepodległość i suwerenność, demokrację oraz było nawiązaniem do rodzimej tradycji parlamentarnej - dwuizbowego Parlamentu.

Kontakty parlamentarne są tylko cząstką długiej historii stosunków polsko-rumuńskich. Przez kilka wieków Polska graniczyła bowiem z Hospodarstwem Mołdawskim. Polaków i Rumunów łączyła, zwłaszcza w XIX wieku, wspólna walka o wyzwolenie się z niewoli. Byli nawet tacy, którzy planowali po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i Rumunię utworzenie wspólnej republiki! W okresie międzywojennym Polska i Rumunia były sąsiadami.

Miło mi przypomnieć, że pierwszym historykiem stosunków polsko-rumuńskich był prof. Nicolae Iorga - premier Rumunii w latach 1931 - 1932, przyjaciel Polski. Inspiracją do napisania przez niego pracy, wydanej po francusku, pt. Polonais et Roumains. Relations politiques, economiques et culturales było zawarcie 3 marca 1921 roku w Bukareszcie konwencji polsko-rumuńskiej o przymierzu odpornym. Prof. Iorga w zakończeniu wspomnianej pracy wyraził nadzieję na rozwój współpracy między narodami polskim i rumuńskim których - jak napisał - misja historyczna jest ta sama, i które poprzez drogo opłacone błędy przeszłości muszą szukać najbardziej sprzyjającej drogi dla wspólnej pracy w wschodniej Europie, gdzie pomimo różnic narodowościowych reprezentują ten sam duch łaciński.

Polska odrodzona po wiekowej niewoli była wówczas, a także w latach następnych, żywo zainteresowana rozwojem stosunków z Rumunią, i to na różnych płaszczyznach, nie tylko polityczno-wojskowej, ale też gospodarczej, kulturalnej, naukowej. Wzajemne wizyty dostojników obu państw budziły zainteresowanie Rumunią polskiej opinii publicznej. W Polsce szczególną popularność zdobyła królowa rumuńska Maria, żona Ferdynanda, która dwukrotnie gościła w naszym kraju. Podziwiano jej niezłomność i optymizm, które okazała w ciężkich chwilach dla Rumunii podczas I wojny światowej, także osobisty urok i talent literacki.

Wysoka Izbo!

Obecna wizyta delegacji polskiego Senatu w Rumunii zbiega się z 60. rocznicą wybuchu II wojny światowej, rozpoczętej napaścią Niemiec hitlerowskich i Związku Sowieckiego na Polskę.

Polska przed wojną przywiązywała szczególną wagę do sojuszu wojskowego z Rumunią, ponieważ było to jedyne państwo sąsiadujące, z którym taki sojusz posiadała. Stąd podczas wizyty w Polsce króla Rumunii Karola II w 1937 r. w szczególny sposób manifestowano współpracę wojskową. Król otrzymał wówczas honorowe szefostwo jednego z najlepszych polskich pułków piechoty - 57. pułku piechoty wielkopolskiej w Poznaniu. Podczas tej ceremonii Karol II wystąpił w polskim mundurze pułkownika.

Gdy jednak we wrześniu 1939 r. Polska została napadnięta, najpierw przez hitlerowskie Niemcy, potem przez Związek Sowiecki, ówczesny rząd rumuński nie wykonał sojuszniczych zobowiązań o udzieleniu pomocy dla wspólnej obrony przed Sowietami. Ogłosił neutralność w wojnie. Dzisiaj wiemy, że Rumunia działała pod presją Niemiec hitlerowskich. Pomoc Rumunii zapewne nie zmieniłaby losu Polski w sytuacji, gdy zawiedli wówczas potężniejsi sojusznicy Polski - Francja i Wielka Brytania. Wkrótce, bo w 1940 r., Rumunia doświadczyła, podobnego jak Polska, losu osamotnienia wobec dyktatu Niemiec hitlerowskich i Związku Sowieckiego.

Rumunia we wrześniu 1939 r. przyjęła około 100 tysięcy polskich uchodźców, wśród których połowę stanowili żołnierze. Był wśród nich także Marszałek Senatu - za co jako Marszałek Senatu wolnej Polski szczególnie dziękuję. Uchodźcom okazano życzliwość i współczucie. Wprawdzie - pod presją Niemiec - internowano władze polskie, które po agresji Związku Sowieckiego na Polskę usiłowały przedostać się przez Rumunię do Francji. Internowano też żołnierzy polskich, ale warunki internowania były takie, że znaczna część żołnierzy mogła wydostać się z obozów i wyjechać do tworzącej się armii polskiej we Francji. Ówczesny rumuński minister spraw zagranicznych Grigore Gafencu apelował tylko, aby żołnierze polscy uciekali z obozów internowania rozsądnie i mniej ostentacyjnie. Chodziło o ciągłe protesty Niemiec. Już po kilku miesiącach w wojskowych obozach pozostało poniżej połowy pierwotnie internowanych,

Wysoka Izbo!

Od XVIII wieku Polacy żyją także na ziemiach rumuńskich. Obecnie jest to społeczność stosunkowo niewielka, skupiona głównie na Bukowinie. Polacy w Rumunii zachowali do dzisiaj wiarę swych przodków - wyznanie katolickie, także język, kulturę i obyczaje. Byli i są lojalnymi obywatelami Rumunii, która stała się ich ojczyzną, przyczyniali się do jej rozwoju.

Wysoka Izbo!

Gdy w Polsce rozpoczynał się proces odzyskiwania wolności, "Solidarność", która była motorem przemian, wystosowała we wrześniu 1981 r. z Gdańska słynne "Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej", w którym wyraziła poparcie dla dążeń wolnościowych w innych krajach. To posłanie wynikało z polskiej tradycji, dewizy "Za wolność waszą i naszą". Dlatego Polacy tak spontanicznie wsparli Rumunów w dramatycznych dniach rewolucji 1989 roku. To poparcie wyraziło się nie tylko w demonstracjach na rzecz wolnej Rumunii, ale przekazaniu krwi dla rannych Rumunów i pomocy humanitarnej zorganizowanej ze społecznych składek.

Polska i Rumunia winny też współdziałać w swoich staraniach o przyjęcie do Unii Europejskiej. Istotne znaczenie ma tu wymiana doświadczeń w dziedzinie dostosowywania prawa do standardów europejskich. Cenimy bardzo politykę Rumunii na rzecz stabilizacji sytuacji na Bałkanach, zwłaszcza zaangażowanie w rozwiązaniu konfliktu w Kosowie.

Naczelnik Państwa Polskiego Marszałek Józef Piłsudski podczas swojej wizyty w Rumunii w 1922 r. powiedział: Z podobieństwa Naszych dróg niedawnej przeszłości wynika, jako skutek logiczny, i wspólna droga w teraźniejszości, która nie wątpię, i w przyszłości poprowadzi na drogę wspólnych losów oba nasze narody, złączone zarówno w dziedzinie swych potrzeb i interesów, jako też w jednakim uwielbieniu wolności, prawa i pokoju.

Trudno jest oddać słowami wzruszenie, jakie ogarnia mnie w tej chwili, tak jak zapewne i wiele ze zgromadzonych tu dzisiaj osób. Stoimy oto w miejscu, które w przejmujący sposób opowiada o tragicznym i wzniosłym jednocześnie losie narodu polskiego. Miejscu przesyconym polskością, choć znajdującym się daleko od ojczystej ziemi. Odnajdują tu swe ucieleśnienie w historycznej perspektywie wszystkie umiłowane przez Polaków wartości, którym staramy się być wierni, a które zawierają się w trzech prostych słowach: Bóg, Honor, Ojczyzna.

Tak było właśnie 60 lat temu, gdy wojska hitlerowskie najechały Rzeczpospolitą. Pakt Ribbentrop - Mołotow rozwiał wszelkie nadzieje na rychłą odmianę losu. Polska legła w gruzach i znikła z mapy świata. Jednak w tym krytycznym momencie tylko nieliczni stracili wiarę w ostateczne zwycięstwo i porzucili nadzieję. Jestem pewna, że żaden z 25 tysięcy żołnierzy polskich i tyluż cywili, którzy jesienią 1939 roku przekroczyli granicę polsko-rumuńską, nie miał wątpliwości, że powróci kiedyś do Polski wolnej i niepodległej. To miejsce, w którym jest mi dane być dzisiaj, jego potężna wymowa - choć skromnymi przecież środkami osiągnięta i przez to tym bardziej autentyczna i szczera - utwierdza mnie w tym przekonaniu.

Przybywający po klęsce wrześniowej do Rumunii Polacy znaleźli tu chwilę wytchnienia, tak wówczas potrzebną do zmobilizowania się do dalszej walki. Prezydent Mościcki, Marszałek Śmigły-Rydz, tysiące polskich oficerów, czyli kwiat naszego społeczeństwa, otrzymali na tej ziemi azyl i pomoc w niezbędnym zakresie. Chciałabym wyrazić w tym miejscu swą wdzięczność za niezliczone dowody sympatii, jakie okazywała wypędzonym z ojczyzny Polakom ludność rumuńska, za ich ogromną ofiarność i pomoc. Pozytywny stosunek do uchodźców z Polski umożliwił wielu z nich przedostanie się do Francji, gdzie formowały się polskie oddziały. Okazało się, że ludzka solidarność i zrozumienie dla potrzebujących pomocy silniejsze są niż historyczne zawieruchy i polityczne groźby. Rumunia, nasz sąsiad, pospieszyła nam na miarę swoich możliwości z pomocą w krytycznym momencie - tego nigdy nie zapomnimy.

Polscy żołnierze zostali w większości rozmieszczeni w obozach na terenie całej Rumunii. Tam organizowali się i powoli przenikali na Zachód, by brać dalej udział w wyzwoleńczej walce z okupantem. Pobyt Polaków na ziemi rumuńskiej w latach 1939 -1941 jest faktem stosunkowo mało znanym, wymagającym dokładniejszych badań i nagłośnienia. To wzniosły moment w historii współżycia w Europie narodów polskiego i rumuńskiego, przykład dla następnych pokoleń i dobry prognostyk na przyszłość. Teraz, gdy tak Polska, jak i Rumunia po latach komunistycznego zniewolenia odzyskały szansę swobodnego rozwoju, nasza współpraca powinna stać się przykładem dobrosąsiedzkich stosunków, a pamięć Polaków o tamtych trudnych latach i postawie narodu rumuńskiego będzie w tym niezwykle pomocna.

Pozbawieni domu uchodźcy, którzy przybyli w 1939 roku do obcego kraju, gdy już nakarmiono ich i napojono, gdy otrzymali zapewnienie o udzieleniu schronienia, zbudowali w miejscu swego nowego pobytu ten ołtarz. Dowiedli w służbie Polsce swego Honoru i miłości do Ojczyzny, jednak chcieli także, aby pozostał po nich znak ich wiary w Boga, w Opatrzność. Ta wiara pozwoliła im przetrwać trudne chwile i odzyskać opuszczony dom. Dziękuję im za ten wspaniały przykład i chylę przed nimi czoła. Pragnęłabym, aby taka wiara, wiara, która góry przenosi, nie opuszczała nas nigdy.

Chciałabym jeszcze podziękować serdecznie za możliwość odwiedzenia tego szczególnego miejsca i spotkania z Państwem. Dziękuję wszystkim, którzy opiekują się tym obiektem i którzy przyczynili się do jego renowacji. To, że mogę być tutaj jako przedstawiciel Parlamentu niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej, Marszałek Senatu RP, jest dla mnie dowodem, że w historii w ostatecznym rozrachunku zawsze tryumfuje prawda i umiłowanie wolności. Jedynie naród wierny tym wartościom zdolny jest przetrwać zawirowania dziejów. Oby nigdy nie powtórzyły się już tragiczne wydarzenia lat wojennych, obyśmy mogli kształtować szczęśliwą przyszłość Polski we współpracy z życzliwymi nam narodami jednoczącej się Europy.