Wasza Eminencjo, Księże Kardynale Prymasie Polski!

Panie Marszałku!

Szanowni Państwo!

"My Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtorawiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń...".

Historycy oczywiście wskażą także inne fakty, które sprawiły, że Polska odzyskała niepodległość w 1918 roku, ale żaden z nich nie może zakwestionować istotnego wpływu, jaki miało zawierzenie losów narodu Opatrzności Bożej oraz traktowanie walki o niepodległość jako powinności i dziedzictwa przekazywanego z pokolenia na pokolenie.

"Walka o wolność, gdy się raz zaczyna,

Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna;

Sto razy wrogów zachwiana potęgą,

Skończy zwycięstwem" -

Polacy stawali więc do walki o wolność.

Wyspiański ustami Kory wieszczył:

"Pokoleniom ostawię czyny,

po ojcach wielkich - wielkie wskrzeszę syny

Kiedyś, ... będziecie wolni!"

Istotnie trzeba było mieć wielką nadzieję, aby przez przeszło wiek, mimo tylu klęsk powstańczych i represji zaborców, nie ustać w walce o odzyskanie niepodległości.

I niepodległość odzyskać!

Znamienna jest kolejność wierszy w Mazurku Dąbrowskiego, najpierw, że Polska nie zginie "póki my żyjemy", a potem - zapowiedź odzyskania walką zabranej wolności. Zatem naród polski nie mógł zginąć, musiał trwać i zaświadczać o swym życiu przed innymi. I musiał podjąć walkę o niepodległość.

Skłonni jesteśmy traktować walkę o niepodległość przede wszystkim jako walkę zbrojną, powstańczą. Zapominamy o wielkiej pracy nad tym, aby w narodzie nie tylko "miecz nie ściemniał", ale "i serce nie zgasło" (Juliusz Słowacki).

Zapomina się często o pracy nad świadomością narodową, by w czas niewoli nie zagasła, o pracy, którą zwykło się określać jako "organiczną". Prowadzono ją w domach, w tajnych i jawnych organizacjach, w Kościele...

Dom rodzinny był wtedy twierdzą. W rodzinie przechowywano tradycje niepodległościowe, przekazywano wartości, miłość do Ojczyzny i powinność walki o wolną Ojczyznę. Wielka jest też rola Kościoła w tym dziele trwania przy polskiej tożsamości i obrony idei wolnej Polski. Kościół był w ten trudny czas "przytuliskiem" dla polskości, a nawet był "narodowi - Ojczyzną", bo zaszczepiał wolność w sercach uciśnionych Polaków.

Mickiewicz napominał: "Nie badajcie, jaki będzie rząd w Polsce, dosyć Wam wiedzieć, że będzie lepszy niż wszystkie, o których wiecie".

Poszczególne obozy polityczne rysowały więc swoje wizje ustrojowe, oczywiście różnie, lecz powszechne było przekonanie, że odrodzona Polska musi być państwem demokratycznym, Ojczyzną dla wszystkich. Książę Adam Czartoryski wskazywał: "Kiedy odzyskamy Ojczyznę, wszyscy ją odzyskamy".

Towarzystwo Demokratyczne Polskie w manifeście zapowiadało: "Odrodzona, niepodległa Polska demokratyczną będzie".

W dyskusjach o przyszłej Polsce zdecydowanie dominowało zagadnienie reform społecznych nad kwestią ustroju politycznego.

Polskę widziano jako kraj przemienionych kołodziejów (Norwid), szklanych domów (Żeromski).

Nadzieja na "lepszą" Polskę była tak ogromna, że nie przerażał stan gospodarczy ziem polskich, nędza, w której żyła przynajmniej połowa narodu, wyniszczenie kraju dokonane podczas pierwszej wojny światowej.

Większość narodu wierzyła, że poradzi sobie z odbudową gospodarczą, gdy tylko skończy się wojna i niewola.

Wybuch pierwszej wojny światowej, wojny między zaborcami, stworzył nadzieje na odzyskanie niepodległości. Ta nadzieja się spełniła.

Jednym z najpilniejszych zadań, jakie postawił sobie Józef Piłsudski po objęciu władzy w listopadzie 1918 roku, było doprowadzenie do zwołania Sejmu, wyłonionego w wyborach powszechnych. Miał świadomość, że w odrodzonej Polsce tylko Sejm może być "domu swego ojczystego jedynym panem i gospodarzem".

Piłsudski nie był odosobniony w takiej opinii, przeciwnie - taka była tradycja zachowana przez cały okres niewoli. Bez Sejmu nie wyobrażano sobie Polski niepodległej.

Przedrozbiorowa Rzeczpospolita zdążyła jeszcze wpisać do Konstytucji 3 maja zasadę, że "Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu". W czasach zaborów stało się oczywiste, że ta zasada winna być fundamentem odrodzonej Polski, a nawet walki o odzyskanie niepodległości. To dlatego, prawie każdy powstańczy rząd zwał się N a r o d o w y!

Panowało jednak przekonanie, że to Sejm jest przede wszystkim przedstawicielstwem narodu i dlatego ma szczególny mandat władzy. Przypomnę, że w tamtych czasach Sejm był dwuizbowy, składał się z Senatu i Izby Poselskiej.

To właśnie sejm nadzwyczajny Księstwa Warszawskiego, a nie monarcha lub rząd, ogłosił w 1812 roku przywrócenie Królestwa Polskiego.

To właśnie sejm Królestwa Kongresowego po wybuchu powstania listopadowego w 1830 roku uznał się za reprezentację wyzwalającej się Polski, a potem zdetronizował cara, stwierdzając:

"Naród zatem polski na sejm zebrany oświadcza, iż jest niepodległym ludem i że ma prawo temu koronę oddać, którego godnym uzna".

Mickiewicz był wielkim zwolennikiem funkcjonowania sejmu polskiego na emigracji jako władzy narodu polskiego. Nazywał sejm "arką naszych praw i naszych tradycji". Wśród zadań, jakie mu stawiał, było uchwalenie ustawy, że "wszyscy, którzy (...) postępowaniem sprawie narodowej szkodzić będą, już to szpiegując z namowy nieprzyjaciela, już to biorąc udział w prześladowaniach ziomków, ogłoszeni są za zdrajców kraju i stosownie karani będą".

W tekście przepowiedni Wernyhory kursującej pod koniec XIX wieku, a zapisanej przez Wyspiańskiego w "Weselu" twierdzono:

"Kto zwoła sejmowe stany,

Kto na sejmie się pojawi

Naród odkładał porę zebrania się sejmu na czas po odzyskaniu niepodległości. Sejm miał zdecydować, w imieniu narodu, o ustroju odrodzonej Polski. Taką kolejność rzeczy zapowiadał już akt powstania kościuszkowskiego. I tak się stało.

Było to zwycięstwo tradycji Senatu w Polsce, o której aktualność i żywotność wtenczas się spierano. Na zarzut Kazimierza Niedziałkowskiego, który twierdził, że tradycja ta została przerwana i nie przeniknęła głęboko do świadomości najszerszych kół społeczeństwa, odpowiedział naczelnik państwa, marszałek Polski Józef Piłsudski, otwierając pierwsze posiedzenie Senatu w Polsce Odrodzonej: wielka jest tradycja Senatu w Polsce, (...) której (...) pamięć żywym nieraz płomieniem wybucha w sercach tęskniących do siły i potęgi naszej Ojczyzny.

Należymy do pokolenia, które z własnych doświadczeń życiowych zna wartość własnego, niepodległego państwa oraz może, ocenić ile znaczyło odzyskanie niepodległości po półtorawiekowej niewoli.

Jesteśmy dłużnikami poprzednich pokoleń narodu, które niepodległość tę wywalczyły. Gdyby się Polska nie odrodziła w 1918 roku, gdyby nie obroniła swego niepodległego bytu w 1920 roku, na pewno losy narodu, a więc i nas, a także Europy potoczyłyby się inaczej.

Państwo jest dobrem wspólnym narodu, obywateli tego państwa, należy je strzec, pielęgnować, rozwijać. Odzyskaliśmy kolejny raz suwerenność, podjęliśmy wielkie dzieło reform - usunięcia zła, wypaczeń i zaniedbań przeszłości, ale też sprostania wezwaniu teraźniejszości i przyszłości.

Niechaj nam nie zabraknie wiary i siły, aby dzieła tego dokonać. Niechaj nikt nie stawia na tej drodze przeszkód w imię egoistycznych celów.

Wspólnie ponosimy odpowiedzialność za Rzeczpospolitą, jesteśmy Jej obywatelami. Istotnym elementem ustroju Polski stała się znów samorządność społeczeństwa i jest ona wielką szansą rozwoju.

Nie zrażajmy się trudnościami, jakie na drodze tej się pojawiają. Nie chcę trudności tych ani wyolbrzymiać, ani lekceważyć, lecz na pewno skala zadań i trudności, przed jakimi stanęła Polska przed osiemdziesięciu laty, była jeszcze większa i wymagała od narodu jeszcze większej ofiary i poświęcenia niż dzisiaj.

Opatrzności Bożej i pokoleniom narodu polskiego,

urodzonym w niewoli - wskrzesicielom wolności,

mamy i My za co dziękować!