Senat, po rozpatrzeniu uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 22 września 1998 r. ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wprowadza do jej tekstu następujące poprawki:

1. w art. 1 w pkt 2 wyrazy "funkcję śledczą w zakresie" zastępuje się wyrazami "tryb postępowania w zakresie ścigania";
2. w art. 2 wyrazy "w związku ze stosowaniem represji lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności" zastępuje się wyrazami "polegające na stosowaniu represji lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności bądź w związku z ich stosowaniem";
3. w art. 2 po wyrazie "popełnienia" dodaje się wyrazy " , a także stanowiące czyn zabroniony według ogólnych zasad prawa uznanych przez narody cywilizowane";
4. w art. 2 dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1 i dodaje się ust. 2 w brzmieniu:
   "2. Funkcjonariuszem państwa komunistycznego, w rozumieniu ustawy, jest funkcjonariusz publiczny, a także osoba, która podlegała ochronie równej ochronie funkcjonariusza publicznego, w szczególności funkcjonariusz państwowy oraz osoba pełniąca funkcję kierowniczą w organie statutowym partii komunistycznych.";
5. w art. 4 w ust. 1 po wyrazie "ludzkości" dodaje się wyrazy "oraz przestępstw określonych w art. 105 § 2 Kodeksu karnego";
6. w art. 4 w ust. 2 wyrazy "organów powołanych przez ustawę" zastępuje się wyrazami "jednostek organizacyjnych utworzonych ustawą";
7. w art. 4 w ust. 3 wyrazy "określonych w art. 2" zastępuje się wyrazem "komunistycznych";
8. w art. 5 w ust. 1 w pkt 5 wyrazy "instytucje centralne" zastępuje się wyrazami "jednostki organizacyjne";
9. w art. 6 w ust. 1 skreśla się zdanie drugie;
10. w art. 6 w ust. 2 wyrazy "albo gdy ze względu na stan zdrowia nie jest on w stanie korzystać z przysługujących mu uprawnień wynikających z ustawy, uprawnienia te" zastępuje się wyrazami "jego uprawnienia wynikające z ustawy";
11. w art. 6 dodaje się ust. 3 w brzmieniu:
    "3. Pokrzywdzonym nie jest osoba, która została następnie funkcjonariuszem, pracownikiem lub współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa.";
12. w art. 7 wyraz "którym" zastępuje się wyrazem "których";
13. w tytule rozdziału 2 wyraz "organy" zastępuje się wyrazami "jednostki organizacyjne";
14. w art. 8 ust. 3 otrzymuje brzmienie:
    "3. Szczegółową organizację Instytutu Pamięci określa statut.";
15. w art. 9 w ust. 2 skreśla się wyrazy "i odpowiada jedynie przed Sejmem Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie";
16. w art. 9 skreśla się ust. 3;
17. w art. 10 w ust. 1 po wyrazie "Polskiej" dodaje się wyrazy " , za zgodą Senatu,";
18. w art. 10 w ust. 1 po wyrazach "Kolegium Instytutu Pamięci" dodaje się wyrazy " , które zgłasza kandydata spoza swego grona";
19. w art. 10 w ust. 3 po wyrazach "30 dni" dodaje się wyrazy "od dnia ogłoszenia konkursu";
20. w art. 11:
    a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
    "1. Na stanowisko Prezesa Instytutu Pamięci może być powołany obywatel polski wyróżniający się wysokimi walorami moralnymi oraz wiedzą przydatną w pracach Instytutu Pamięci.",
    b) dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
    "1a. Na stanowisko Prezesa Instytutu Pamięci nie może być powołana osoba, która pełniła służbę, pracowała lub była współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa wymienionych w art. 5, ani też sędzia, który orzekając uchybił godności urzędu sprzeniewierzając się niezawisłości sędziowskiej.";
21. w art. 11 w ust. 5 wyrazy "ust. 1 i 2" zastępuje się wyrazami "ust. 1, 1a, 2 i 4";
22. w art. 13 w pkt 3 oraz w art. 15 w ust. 3 w pkt 3 po wyrazie "przestępstwo" dodaje się wyrazy "umyślne ścigane z urzędu";
23. w art. 13 w pkt 3 kropkę na końcu zastępuje się przecinkiem i dodaje się pkt 4 w brzmieniu:
    "4) sprzeniewierzył się celom ustawy.";
24. art. 14 otrzymuje brzmienie:
    "Art. 14. Prezes Instytutu Pamięci nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Instytutu Pamięci nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.";
25. w art. 15 w ust. 1 po wyrazie "Sejm" dodaje się wyrazy "spoza swego grona";
26. w art. 15 w ust. 3 w pkt 4 po wyrazach "2/3 głosów" dodaje się wyrazy "ustawowego składu Kolegium";
27. w art. 16 dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1 i dodaje się ust. 2 w brzmieniu:
    "2. Prezes Instytutu Pamięci może powołać nie więcej niż trzech swoich zastępców.";
28. w art. 18 w ust. 2 w pkt 1 wyrazy "narodowi polskiemu" zastępuje się wyrazami "Narodowi Polskiemu";
29. w art. 20 w ust. 1 wyrazy "wszystko, o czym powzięli wiadomość" zastępuje się wyrazami "wszystkie wiadomości związane z działalnością Instytutu Pamięci powzięte";
30. art. 22 otrzymuje brzmienie:
    "Art. 22. Prezes Instytutu Pamięci może, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zezwolić na ujawnienie wiadomości stanowiącej tajemnicę państwową lub służbową oraz na udostępnienie dokumentów lub materiałów objętych tajemnicą państwową, określonej osobie lub instytucji, jeżeli zachowanie tajemnicy uniemożliwiałoby wykonanie wskazanych w ustawie zadań Instytutu Pamięci.";
31. w art. 23 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
    "2. Poza innymi zadaniami określonymi w ustawie Kolegium Instytutu Pamięci:
    1) uchwala statut Instytutu Pamięci,
    2) zajmuje stanowisko w sprawie przejęcia do archiwum Instytutu Pamięci dokumentów, o których mowa w art. 1 i oceny ich kompletności,
    3) zatwierdza:
    a) zasady gromadzenia, porządkowania, opracowywania, przechowywania, udostępniania i przekazywania dokumentów,
    b) zasady wglądu w dokumenty i ich publikowania,
    c) zasady ustalania priorytetów w sprawach wniosków poszczególnych kategorii osób i próśb instytucji oraz organów władzy publicznej i innych podmiotów,
    4) ocenia:
    a) politykę ścigania przez Instytut Pamięci przestępstw, o których mowa w art. 1 pkt 1 lit. a),
    b) programy badawcze w zakresie opracowywania działalności organów bezpieczeństwa państwa, a także informowania oraz edukacji społeczeństwa.";
32. w art. 24 w ust. 1 po wyrazie "Sejmowi" dodaje się wyrazy "i Senatowi";
33. tytuł rozdziału 3 otrzymuje brzmienie:
    "Gromadzenie dokumentów przez Instytut Pamięci";
34. w art. 25 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
    "1. Nie później niż w terminie 60 dni od dnia utworzenia Instytutu Pamięci organy, o których mowa niżej, są obowiązane przygotować do przekazania do archiwum Instytutu Pamięci dokumenty, zbiory danych, rejestry i kartoteki wytworzone oraz zgromadzone przez organy bezpieczeństwa państwa, organy więziennictwa, sądy i prokuratury oraz organy bezpieczeństwa III Rzeszy Niemieckiej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Obowiązek ten ciąży na:
    1) Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Szefie Urzędu Ochrony Państwa - co do dokumentów, zbiorów danych, rejestrów i kartotek, a także akt funkcjonariuszy, wytworzonych lub gromadzonych w okresie do dnia 6 maja 1990 r.,
    2) Ministrze Obrony Narodowej - co do dokumentów, zbiorów danych, rejestrów i kartotek wojskowych organów bezpieczeństwa, a także akt funkcjonariuszy tych służb, wytworzonych lub gromadzonych w okresie do dnia 31 grudnia 1990 r.,
    3) Ministrze Sprawiedliwości - co do dokumentów, zbiorów danych, rejestrów i kartotek wytworzonych oraz gromadzonych przez organy więziennictwa do dnia 31 grudnia 1956 r., dokumentów, zbiorów danych, rejestrów i kartotek wytworzonych lub gromadzonych przez wydział ochrony Centralnego Zarządu Zakładów Karnych i podległe mu jednostki w okresie do dnia 31 grudnia 1989 r., a także akt penitencjarnych osób represjonowanych z motywów politycznych osadzonych w zakładach karnych, aresztach śledczych i obozach odosobnienia,
    4) prezesach sądów powszechnych i wojskowych - co do akt spraw osób represjonowanych z motywów politycznych,
    5) prokuratorach kierujących powszechnymi i wojskowymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury - co do akt spraw, w tym akt podręcznych spraw, o których mowa w pkt 4,
    6) dyrektorach: Archiwum Akt Nowych oraz innych archiwów państwowych - co do akt byłej Polskiej Partii Robotniczej oraz byłej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej dotyczących organów bezpieczeństwa państwa, a także akt organów bezpieczeństwa państw okupacyjnych,
    7) dyrektorach: Archiwum Akt Nowych oraz innych archiwów państwowych - co do dokumentów, zbiorów danych, rejestrów i kartotek, o których mowa w pkt 1-5, a przechowywanych w tych archiwach; przekazanie ich do Instytutu Pamięci następuje na zasadzie użyczenia.";
35. w art. 25 w ust. 4 skreśla się wyrazy "mu w terminie określonym w ust. 1";
36. w art. 25 w ust. 5 wyrazy "dla siebie kopie części akt" zastępuje się wyrazami "dla potrzeb urzędu kopie akt";
37. w art. 25 ust. 6 otrzymuje brzmienie:
    "6. Prezes Instytutu Pamięci wyznacza organom określonym w ust. 1 pkt 1 - 7 terminy przejęcia dokumentów, zbiorów danych, rejestrów i kartotek, o których mowa w tym przepisie.";
38. w art. 26 wyraz "Archiwum" zastępuje się wyrazem "archiwum";
39. w art. 28 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
    "1. Każdy, kto bez tytułu prawnego posiada dokumenty, zbiory danych, rejestry i kartoteki zawierające informacje z zakresu działania Instytutu Pamięci, jest obowiązany wydać je bezzwłocznie Prezesowi Instytutu Pamięci.";
40. w art. 28 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
    "2. Właściciel lub osoba mająca inny tytuł prawny do posiadania dokumentów, zbiorów danych, rejestrów bądź kartotek, o których mowa w ust. 1, jest obowiązana do ich udostępnienia Prezesowi Instytutu Pamięci, na jego żądanie, w celu sporządzenia kopii.";
41. w art. 28 w ust. 3 wyraz "poszkodowanym" zastępuje się wyrazem "pokrzywdzonym";
42. w art. 30 w ust. 1 skreśla się wyrazy "przez działalność organów bezpieczeństwa państwa";
43. w art. 30 po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
    "1a. Każdy ma prawo wystąpić z pytaniem do Instytutu Pamięci, czy jest pokrzywdzonym w rozumieniu ustawy.";
44. w art. 30 dodaje się ust. 6 w brzmieniu:
    "6. Osoba mająca stałe miejsce zamieszkania za granicą może złożyć wniosek osobiście w polskiej placówce konsularnej, przy czym podpis wnioskodawcy uwierzytelnia kierownik tej placówki.";
45. w art. 31 w ust. 1 oraz w art. 35 w ust. 2 wyrazy "zasobach archiwalnych" zastępuje się wyrazem "archiwum";
46. w art. 33 dodaje się ust. 4 w brzmieniu:
    "4. Pokrzywdzonemu, na jego żądanie, wydaje się przedmioty, które w momencie utraty stanowiły jego własność lub były w jego posiadaniu, jeżeli znajdują się w archiwum Instytutu Pamięci.";
47. w art. 38 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
    "1. Funkcjonariusze służb specjalnych upoważnieni przez Szefa Urzędu Ochrony Państwa i w ramach ich zadań ustawowych, po zawiadomieniu Prezesa Instytutu Pamięci, mogą mieć wgląd do danych zawartych w dokumentach gromadzonych przez Instytut Pamięci, w granicach upoważnienia.";
48. w art. 39 w ust. 3 wyrazy "na wniosek Ministra Obrony Narodowej lub na wniosek Szefa Urzędu Ochrony Państwa" zastępuje się wyrazami "na wniosek Szefa Urzędu Ochrony Państwa lub na wniosek Ministra Obrony Narodowej";
49. w art. 39 dodaje się ust. 5 w brzmieniu:
    "5. Przepis art. 39 nie ogranicza uprawnień sądu w postępowaniu lustracyjnym i Rzecznika Interesu Publicznego.";
50. w art. 45 w ust. 1 wyraz "Komisji" zastępuje się wyrazem "komisji";
51. w art. 45 w ust. 6 wyraz "oddziału" zastępuje się wyrazami "oddziałowej komisji";
52. w art. 45 w ust. 9 wyrazy "W sądowym" zastępuje się wyrazami "Przed sądem I instancji, a także w sądowym";
53. w art. 47 w ust. 5 dodaje się zdanie drugie w brzmieniu:
    "Uposażenie to wraz ze związanymi z nim świadczeniami o charakterze osobowym finansowane jest ze środków Instytutu Pamięci.";
54. w art. 51 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
    "1. Do kolegium prokuratorów oddziałowych komisji stosuje się odpowiednio przepisy o kolegium prokuratury wojewódzkiej, a do zgromadzenia i kolegium prokuratorów Głównej Komisji stosuje się odpowiednio przepisy o zgromadzeniu i kolegium prokuratury apelacyjnej.";
55. skreśla się art. 52;
56. w art. 54:
    a) w pkt 3 po wyrazach "bezpieczeństwa państwa" dodaje się wyrazy " określonych w art. 5",
    b) w pkt 4 wyrazy "oraz badań innych instytucji, organizacji i osób nad problematyką stanowiącą przedmiot jego działania" zastępuje się wyrazami " , a także wspiera działania innych instytucji, organizacji i osób zajmujących się badaniami, o których mowa w pkt 1";
57. w art. 55 w ust. 1 wyrazy "albo będące w jego posiadaniu" zastępuje się wyrazami "lub znajdujące się w archiwum Instytutu";
58. w art. 55 po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
    "1a. Tej samej karze podlega ten, kto będąc w posiadaniu dokumentów lub zapisu informacji podlegających przekazaniu Instytutowi Pamięci na podstawie wymienionej w ust. 1, uchyla się od ich przekazania, utrudnia przekazanie lub je udaremnia.";
59. w art. 55 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
    "2. Kto, w celu uzyskania informacji udzielanych pokrzywdzonemu na podstawie przepisów ustawy, podaje nieprawdę lub zataja prawdę wiedząc, że dotyczą go okoliczności, o których mowa w art. 6 ust. 3 lub, że jego dane osobowe mogą zostać ujawnione na podstawie ustawy bez jego zgody, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 3.";
60. art. 56 otrzymuje brzmienie:
    "Art. 56. Kto, publicznie i wbrew faktom, w zamiarze wprowadzenia w błąd, rozpowszechnia informacje zaprzeczające zbrodniom, o których mowa w art. 1 pkt 1, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności do lat 3. Wyrok podaje się do publicznej wiadomości.";
61. w art. 57 po wyrazie "Osobowych" dodaje się przecinek;
62. w art. 58 w pkt 2 skreśla się przecinek po wyrazie "Osobowych" i wyrazie "Polskiemu";
63. w art. 59 w pkt 5 w lit. b), w ust. 3 po wyrazie "Sejmu," dodaje się wyrazy "Kancelarii Senatu,";
64. w art. 60:
    a) w pkt 1 po wyrazach "Instytutu Pamięci Narodowej" dodaje się wyrazy " - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu",
    b) w pkt 2 po wyrazach "Prokuratorami Instytutu Pamięci Narodowej" dodaje się wyrazy " - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu" oraz wyrazy "narodowi polskiemu" zastępuje się wyrazami "Narodowi Polskiemu";
65. w art. 60 pkt 3 otrzymuje brzmienie:
    "3) w art. 23 w ust. 1 wyrazy "delegowanych do Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytutu Pamięci Narodowej" zastępuje się wyrazami "Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu".";
66. w art. 62 skreśla się przecinek po wyrazie "Osobowych" i po wyrazie "Polskiemu" oraz dodaje się przecinek przed wyrazem "Instytutu";
67. art. 64 otrzymuje brzmienie:
    "Art. 64. Z dniem wejścia w życie ustawy stawia się w stan likwidacji Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytut Pamięci Narodowej. Likwidatora powołuje Minister Sprawiedliwości.";
68. w art. 65 wyrazy "powołuje organy" zastępuje się wyrazami "tworzy jednostki organizacyjne";
69. art. 72 otrzymuje brzmienie:
    "Art. 72. W działalności Instytutu Pamięci, określonej w art. 1, dozwolone jest przetwarzanie danych osobowych, o których mowa w art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133, poz. 883), bez zgody i wiedzy osoby, której dotyczą.";
70. art. 73 otrzymuje brzmienie:
    "Art. 73. Traci moc ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytucie Pamięci Narodowej (Dz. U. Nr 21, poz. 98 i z 1991 r. Nr 45, poz. 195).".

UZASADNIENIE

Instytut Pamięci Narodowej, tworzony ustawą z dnia 22 września 1998 r., będzie miał w swoich kompetencjach między innymi ściganie zbrodni komunistycznych definiowanych w art. 2 przedmiotowej ustawy. Podmiotami wyżej wymienionych zbrodni są funkcjonariusze państwa komunistycznego, którego to pojęcia jednak ustawa nie definiuje. Senat uznał, że w celu właściwego funkcjonowania ustawy konieczne jest sprecyzowanie, kim są funkcjonariusze państwa komunistycznego, szczególnie w kontekście braku możliwości interpretacji na gruncie uchylanej ustawy z 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytucie Pamięci Narodowej.

Senat uważa, że nie jest jasne sformułowanie art. 6 ust. 2 stanowiącego o tym, że gdy pokrzywdzony z powodu złego stanu zdrowia nie może korzystać z przysługujących mu uprawnień, uprawnienia te przysługują osobie mu najbliższej w rozumieniu Kodeksu karnego. W związku z tym, jak również kierując się faktem, że inne przepisy ustawy gwarantują takiemu pokrzywdzonemu pomoc w korzystaniu z uprawnień ustawowych (możliwość odebrania wniosku w miejscu pobytu wnioskodawcy oraz ustanowienia pełnomocnika), Senat postanowił wprowadzić omawianą poprawkę.

Izba uznała za właściwe wprowadzenie zmiany do trybu powoływania
i odwoływania Prezesa Instytutu Pamięci, polegającej na wyrażeniu na to zgody przez Senat. Proponując wprowadzenie tego trybu, Izba kierowała się istniejącymi już w ustawodawstwie rozwiązaniami - m.in. Konstytucja przewiduje powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich przez Sejm, za zgodą Senatu, a także Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, natomiast ustawa
o ochronie danych osobowych Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Z tych samych powodów uznano, że Senat powinien mieć także prawo do zapoznawania się
z informacją o działalności Instytutu.

Ponadto Izba uznała, że kandydat na stanowisko Prezesa Instytutu Pamięci, jako osoba kierująca Instytutem, powinien posiadać co najmniej cechy wymagane od kandydata na członka Kolegium Instytutu Pamięci (art. 11 ust. 1 i 1a). Uzasadnionym wydaje się także, aby na stanowisko Prezesa Instytutu nie mógł zostać powołany sędzia, który również po 1956 r. uchybił godności urzędu, sprzeniewierzając się zasadzie niezawisłości sędziowskiej.

Obok niektórych innych gwarancji wprowadzonych przez Senat do ustawy, jedną
z ważniejszych wydaje się prawo pokrzywdzonego żądania zwrotu przedmiotów, które zostały mu odebrane, a w momencie utraty stanowiły jego własność i znajdują się
w archiwum Instytutu.

Chcąc uniknąć zarzutu naruszenia konstytucyjnych gwarancji wolności słowa, Senat postanowił zmodyfikować przepis art. 56 przedmiotowej ustawy. W tym celu wprowadził dodatkowe znamię, zgodnie z którym czyn będzie karalny, jeżeli sprawca będzie publicznie
i wbrew faktom zaprzeczał zbrodniom, o których mowa w art. 1 pkt 1 ustawy, w zamiarze wprowadzenia w błąd.