Druk nr 538


ANEKS 1: Opis metody obliczania wskaźników syntetycznych dla powiatów i miast na prawach powiatu

Analiza porównawcza powiatów prowadzona być może w obrębie poszczególnych wskaźników opisujących ich funkcjonowanie, co pozwala na łatwość interpretacji (wskaźniki mają wymiar fizyczny), nie pozwala jednak na dokonanie globalnej oceny porównawczej (niemożność zestawiania różnych wskaźników, niebezpieczeństwo popełnienia błędu ze względu na występujące silne korelacje pomiędzy niektórymi wskaźnikami). Z drugiej strony wskazane jest uwzględnienie w analizach jak największej liczby obiektywnych wskaźników. Rozwiązaniem tego problemu jest zastosowanie zaawansowanych metod statystycznych, pozwalających na wyodrębnienie z dużej liczby wskaźników (zwanych dalej atrybutami) kilku abstrakcyjnych syntetycznych cech diagnostycznych i porównanie powiatów w obrębie tych cech.

Procedura taka wymaga:

- doboru zestawu zmiennych wykorzystanych do obliczeń,

- obliczenie na podstawie zmiennych wskaźników-atrybutów i określenie ich charakteru

- przekształcenie atrybutów do poziomu stymulant (wyższej wartości atrybutu odpowiada wyższy poziom badanego zjawiska),

- wybór metody statystycznej i wyodrębnienie jednorodnych podzbiorów atrybutów oraz wyznaczenie kilku syntetycznych agregatowych cech diagnostycznych

- przeprowadzenie analiz porównawczych w oparciu o wyodrębnione cechy syntetyczne.

Do analizy wybrano zestaw zmiennych przedstawiony w tabeli Tab. A.1.

W poszczególnych kolumnach tabeli przedstawiono: oznaczenie symboliczne zmiennej, nazwę zmiennej, źródło danych oraz uwagi dodatkowe.

Na podstawie powyższego zestawu opracowano 29 wskaźników (atrybutów). Wykaz atrybutów wraz z określeniem formuły służącej do ich obliczenia przedstawiono w tabeli Tab.A.2. Jakkolwiek może to być dyskusyjne to dla potrzeb niniejszej analizy uznano, że np. poziom zatrudnienia w administracji publicznej lub jednostkach organizacyjnych jest stymulantą. Analizie poddawany jest bowiem potencjał powiatów, a nie zasady i optymalizacja jego wykorzystywania. Jedyna cecha posiadająca charakter destymulanty wskaźnik bezrobocia, została zamieniona przez jej odwrotność, która nazwana została umownie "wskaźnikiem zatrudnienia".

Tab.A.l. ZESTAW ZMIENNYCH WYKORZYSTYWANYCH DO OBLICZENIA WSKAŹNIKÓW

symbol

Nazwa zmiennej

uwagi

źródło

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

OG 1)

Rodzaj jednostki samorządu powiatowego (powiat/miasto na pr. powiatu

m/p

OG2

Umowny typ klasyfikacyjny *)

1 - 4

OG3

Liczba gmin

 

wł.

OG4

Powierzchnia ogółem **

km kw.

GUS

DEMOGRAFIA -31.12.1999

D1

Ludność wg faktycznego miejsca zamieszk. - ogółem

 

GUS

D2

Ludność wg faktycznego miejsca zamieszk. - miasto

 

GUS

D3

Ludność w wieku przedprodukcyjnym

 

GUS

D4

Ludność w wieku produkcyjnym

 

GUS

D5

Ludność w wieku poprodukcyjnym

 

GUS

D6

Saldo migracji międzypowiatowej

 

GUS

ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE (prac. - IX.1999, bezrob. - 31.12.1999)

ZB1

PRACUJĄCY ogółem,

osób

GUS

ZB2

Bezrobotni zarejestrowani ogółem

osób

MPiPS

TRANSPORT - 31.12.1999

T 1

Drogi powiatowe - łącznie

km

GUS

T2

Drogi powiatowe w granicach administracyjnych miast

km

GUS

POMOC SPOŁECZNA - 31.12.1999

PS1

Miejsca w zakładach stacjonarnych Pomoc Społecznej ogółem

m.rzecz.

GUS

PS2

Miejsca w Domach Pomoc Społecznej (DPS)

 

GUS

PS3

Miejsca w DPS podległych powiatowi

 

GUS

OCHRONA ZDROWIA - 31.12.1999 (wg lokalizacji spzoz)

OZ1

Liczba łóżek szpitalnych ogólnych - wg lokalizacji szpitala

 

wł.

OZ3

Liczba poradni specjalistycznych - wg lokalizacji spzoz

 

wł.

OZ3

Zatrudnienie lekarzy w publ. oz - wg lokalizacji spzoz

 

wł.

OZ4

Zatrudnienie pielęgniarek w publ. oz - wg lokalizacji spzoz

 

wł.

EDUKACJA (placówki publiczne) - rok 1999/2000

ED1

Uczniowie szkół specjalnych

 

MEN

ED2

Uczniowie szkół ponadgimanzjalnych łącznie

 

MEN

ED3

Uczniowie liceów ogólnokształcących

 

MEN

ADMINTSTRACJA (30.06.2000)

AD1

Zatrudnienie w urzędzie łącznie

eta

wł.

AD2

Liczba służb, inspekcji i straży powiatowych

szt.

wł.

AD3

Zatrudnienie w służbach, inspekcjach i strażach

eta

wł.

POWIATOWE JEDNOSTKI - ZATRUDNIENIE - (30.06.2000)

JP 1

Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych powiatu/miasta - łącznie

eta

wł.

JP2

Zatrudnienie -Szkoły i placówki oświatowe

eta

wł.

JP3

Zatrudnienie -Pomoc Społeczna

eta

wł.

F I N A N S E (w części powiatowej) - 31.12.1999

F1

Dochody własne

tys.zł

MF

F2

Dochody własne z podatku od osób fizycznych

tys.zł

MF

F3

Dotacje na zadania samorządu terytorialnego (własne+porozumienia)

tys. zł

MF

F4

Subwencje ogółem

tys. zł

MF

F5

Subwencja oświatowa

tys. zł

MF

F6

Subwencja drogowa

tys. zł

MF

F7

W datki majątkowe udział procentowy w wydatkach ogółem) ***

%

MF

wł. - dane pochodzące z Systemu Monitorowania Administracji Publicznej MSWiA

*) 1- powiat "pełny", 2- powiat "dookólny"
3 - miasto na prawach powiatu -"samodzielne", 4-miasto na pr.pow. / stolica powiatu

**) dane GUS na podstawie publikacji "Powiaty w Polsce", W-wa, 1999

***) w przypadku miast na prawach powiatu wydatki łączne

Tab.A.2. PROPONOWANE WSKAŹNIKI (ATRYBUTY)

Lp

nazwa

poziom odn.

formuła

skrót

1

Wielkość 1 (ludność)

50.000

D1/50000

ludn

2

Wielkość 2 (liczba min)

5

OG3/5

 

3

Urbanizacja (wsk.ludności)

ludność

D2/D1

urban

4

Gęstość zaludnienia

pow. km.kw.

D1/OG4

gestzal

5

Saldo migracji międzypowiatowej (względne)

ludność

D6/Dl

saldomig

6

Wskaźnik bezrobocia (obliczono dopełnienie wskaźn).

ludn.wiek. prod.

ZB2/D4*

pozzatr

7

Baza (miejsca rzecz.) płac, stacjon.op. społecznej - łącznie

ludność

PS 1/D1

plps s

8

Baza miejsca rzecz. DPS - łącznie

ludność

PS2/D 1

pldps

9

Baza miejsca rzecz.) DPS - własna

ludność

PS3/D 1

pldps_wł

10

zatrudnienie (etaty) w powiatowych jednostkach PS

ludność

JP3/DI

ps_zatr

11

Publ. stacjonarna opieka medyczna (łóżka ogólne) -łącznie

ludność

OZ1/D1

lozzoz

12

publ. opieka specjalist. ambulatoryjna (poradnie) - łącznie

ludność

OZ2/D1

porzoz

13

Publ. służba zdrowia - lekarze łącznie

ludność

OZ3/D1

lekzoz

14

Publ. służba zdrowia - pielęgniarki i położne łącznie

ludność

OZ4/D1

pielzoz

15

Oświata - szkoły specjalne (uczn./wiek przedprod.)

ludn. przedprod.

ED 1/D3

 

16

Oświata - szkolnictwo średnie (uczn./wiek przedprod.)

ludn. przedprod.

ED2/D3

szksr

17

Oświata - szkoły ogólnokształcące (uczn./wiek przedprod.)

ludn. przedprod.

ED3/D3

szklo

18

Oświata - wsk.finansowy

ludn. przedprod.

F5/D3

oswfin

19

Oświata - wsk. zatrudnienia (jedn. własne)

ludn. przedprod.

JP2/D3

osw_zatr

20

zatrudnienie-urząd

ludność

AD1/D1

urz_zatr

21

zatrudnienie -jedn. organizacyjne łącznie

ludność

JP1/D1

jorg_zatr

22

zatrudnienie - służby, inspekcje i straże

ludność

AD3/D1

slu_zatr

23

Dochody własne

ludność

F1/D1

 

24

Doch.własne z podatku od osób fiz.

ludność

F2/D 1

 

25

Dotacje na zadania samorządu teryt.

ludność

F3/D1

 

26

Subwencje łącznie

ludność

F4/DI

 

27

Wskaźnik wydatków majątkowych

wyd.ogółem

F7

 

28

Drogi powiatowe dług. na mieszk.

ludność

T1/D1

 

29

Miejskie drogi powiatowe (dług. na mieszk.)

ludność

T2/D1

 

*) dla celów analizy obliczono dopełnienie wskaźnika (1-ZB2/D4)

Tabela Tab.A.2. opisuje liczbę porządkową atrybutu, poziom odniesienia, formułę służącą do obliczenia atrybutu oraz oznaczenie symboliczne atrybutu wykorzystywane w analizie statystycznej.

Do analizy przyjęto dwadzieścia atrybutów charakteryzujących zasoby (te pozycje tabeli, w który

wypełnione jest pole w kolumnie "skrót") i pięć atrybutów charakteryzujących finanse (poz.23-27).

Do wyboru cech diagnostycznych zastosowano metodę taksonomiczno-czynnikową. Za pomocą metody taksonomicznej dzieli się ogół atrybutów na podzbiory (skupienia) złożone z możliwie jednorodnych elementów, przy czym miarą jednorodności jest skorelowanie atrybutów.

Następnie wyznacza się syntetyczne wskaźniki charakteryzujące wydzielone podzbiory atrybutów. Cechą tych wskaźników jest słaba wzajemna korelacja oraz silna korelacja z atrybutami, na podstawie których zostały wyznaczone. Poza tym wskaźniki takie, aczkolwiek nieco skomplikowane w interpretacji, dają się łatwo zestawiać oraz mogą służyć do skonstruowania wskaźnika globalnego, jak również wskaźników średnich dla grup podmiotów, wydzielonych na zasadach innych niż wynikające z analizy. Cechy przyjmują wartości ujemne i dodatnie - średnia w skali kraju wynosi 0.

W wyniku wstępnych analiz zdecydowano się zastosować metodę taksonomiczno-czynnikową oddzielnie do pięciu cech odzwierciedlających finanse powiatów oraz oddzielnie do dwudziestu cech charakteryzujących zasoby powiatów w zakresie edukacji, administracji, zatrudnienia, ochrony zdrowia, pomocy społecznej oraz demografii.

Cechy charakteryzujące finanse powiatów okazały się słabo skorelowane i w rezultacie analizy nie zostały wyodrębnione żadne podzbiory atrybutów. Utworzona cecha o nazwie Finanse pełnić może rolę pomocniczej cechy diagnostycznej i została określona na podstawie standaryzowanych wartości tworzących ją atrybutów.

Z pozostałych 20 atrybutów wydzielone zostały metodą taksonomiczno-czynnikową cztery grupy cech podobnych:

cecha 1 (Edu+Adm)

atrybuty: urban, szksr, szkog, oswfin, osw_zatr, urz_zatr, jorg_zatr, slu_zatr

cecha 2 (Pom.Społ.):

atrybuty: plps, pldsp, plps wl, ps_zatr

cecha 3 (Zatr.+Demogr.):

atrybuty: lud, gestzal, saldomig, pozzatr

cecha 4 (Ochr.Zdr):

atrybuty: lozzoz, porzoz, lekzoz, pielzoz

Cechy powyższe, ogólnie mówiąc, odzwierciedlają zasoby powiatów w zakresie:

cecha 1 -edukacji i administracji

cecha 2- pomocy społecznej

cecha 3 - zatrudnienia ii demografii

cecha 4 - ochrony zdrowia.

Dla każdej jednostki powiatowej (powiaty i miasta na prawach powiatu) zostały obliczone wartości poszczególnych cech. Wartości czterech wydzielonych cech posłużyć mogą do obliczenia globalnego wskaźnika syntetycznego o nazwie ZASOBY obliczanego wg wzoru:

ZASOBY=(cecha1+cecha2+cecha3+cecha4)/4


Druk nr 538