ANEKS 1:
Opis metody obliczania wskaźników syntetycznych dla powiatów i miast na prawach powiatuAnaliza porównawcza powiatów prowadzona być może w obrębie poszczególnych wskaźników opisujących ich funkcjonowanie, co pozwala na łatwość interpretacji (wskaźniki mają wymiar fizyczny), nie pozwala jednak na dokonanie globalnej oceny porównawczej (niemożność zestawiania różnych wskaźników, niebezpieczeństwo popełnienia błędu ze względu na występujące silne korelacje pomiędzy niektórymi wskaźnikami). Z drugiej strony wskazane jest uwzględnienie w analizach jak największej liczby obiektywnych wskaźników. Rozwiązaniem tego problemu jest zastosowanie zaawansowanych metod statystycznych, pozwalających na wyodrębnienie z dużej liczby wskaźników (zwanych dalej atrybutami) kilku abstrakcyjnych syntetycznych cech diagnostycznych i porównanie powiatów w obrębie tych cech.
Procedura taka wymaga:
- doboru zestawu zmiennych wykorzystanych do obliczeń,
- obliczenie na podstawie zmiennych wskaźników-atrybutów i określenie ich
charakteru- przekształcenie atrybutów do poziomu stymulant (wyższej wartości atrybutu odpowiada wyższy poziom badanego zjawiska),
- wybór metody statystycznej i wyodrębnienie jednorodnych podzbiorów atrybutów oraz wyznaczenie kilku syntetycznych agregato
wych cech diagnostycznych- przeprowadzenie analiz porównawczych w oparciu o wyodrębnione cechy syntetyczne.
Do analizy wybrano zestaw zmiennych przedstawiony w tabeli Tab. A.1.
W poszczególnych kolumnach tabeli przedstawiono: oznaczenie symboliczne zmiennej, nazwę zmiennej, źródło danych oraz uwagi dodatkowe.
Na podstawie powyższego zestawu opracowano 29 wskaźników (atrybutów). Wykaz atrybutów wraz z określeniem formuły służącej do ich obliczenia przedstawiono w tabeli Tab.A.2. Jakkolwiek może to być dyskusyjne to dla potrzeb niniejszej analizy uznano, że np. poziom zatrudnienia w administracji publicznej lub jednostkach organizacyjnych jest stymulantą. Analizie poddawany jest bowiem potencjał powiatów, a nie zasady i optymalizacja jego wykorzystywania. Jedyna cecha posiadająca charakter destymulanty wskaźnik bezrobocia, została zamieniona przez jej odwrotność, która nazwana została umownie "wskaźnikiem zatrudnienia".
Tab.A.l. ZESTAW ZMIENNYCH WYKORZYSTYWANYCH DO OBLICZENIA WSKAŹNIKÓW
symbol |
Nazwa zmiennej |
uwagi |
źródło |
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA |
|||
OG 1) |
Rodzaj jednostki samorządu powiatowego (powiat/miasto na pr. powiatu |
m/p |
wł |
OG2 |
Umowny typ klasyfikacyjny *) |
1 - 4 |
wł |
OG3 |
Liczba gmin |
wł. |
|
OG4 |
Powierzchnia ogółem ** |
km kw. |
GUS |
DEMOGRAFIA -31.12.1999 |
|||
D1 |
Ludność wg faktycznego miejsca zamieszk. - ogółem |
GUS |
|
D2 |
Ludność wg faktycznego miejsca zamieszk. - miasto |
GUS |
|
D3 |
Ludność w wieku przedprodukcyjnym |
GUS |
|
D4 |
Ludność w wieku produkcyjnym |
GUS |
|
D5 |
Ludność w wieku poprodukcyjnym |
GUS |
|
D6 |
Saldo migracji międ zypowiatowej |
GUS |
|
ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE (prac. - IX.1999, bezrob. - 31.12.1999) |
|||
ZB1 |
PRACUJĄCY ogółem, |
osób |
GUS |
ZB2 |
Bezrobotni zarejestrowani ogółem |
osób |
MPiPS |
TRANSPORT - 31.12.1999 |
|||
T 1 |
Drogi powiatowe - łącznie |
km |
GUS |
T2 |
Drogi powiatowe w granicach administracyjnych miast |
km |
GUS |
POMOC SPOŁECZNA - 31.12.1999 |
|||
PS1 |
Miejsca w zakładach stacjonarnych Pomoc Społecznej ogółem |
m.rzecz. |
GUS |
PS2 |
Miejsca w Domach Pomoc Społecznej (DPS) |
GUS |
|
PS3 |
Miejsca w DPS podległych powiatowi |
GUS |
|
OCHRONA ZDROWIA - 31.12.1999 (wg lokalizacji spzoz) |
|||
OZ1 |
Liczba łóżek szpitalnych ogólnych - wg lokalizacji szpitala |
wł. |
|
OZ3 |
Liczba poradni specjalistycznych - wg lokalizacji spzoz |
wł. |
|
OZ3 |
Zatrudnienie lekarzy w publ. oz - wg lokalizacji spzoz |
wł. |
|
OZ4 |
Zatrudnienie pielęgniarek w publ. oz - wg lokalizacji spzoz |
wł. |
|
EDUKACJA (placówki publiczne) - rok 1999/2000 |
|||
ED1 |
Uczniowie szkół specjalnych |
MEN |
|
ED2 |
Uczniowie szkół ponadgimanzjalnych łącznie |
MEN |
|
ED3 |
Uczniowie liceów ogólnokształcących |
MEN |
|
ADMINTSTRACJA (30.06.2000) |
|||
AD1 |
Zatrudnienie w urzędzie łącznie |
eta |
wł. |
AD2 |
Liczba służb, inspekcji i straży powiatowych |
szt. |
wł. |
AD3 |
Zatrudnienie w służbach, inspekcjach i strażach |
eta |
wł. |
POWIATOWE JEDNOSTKI - ZATRUDNIENIE - (30.06.2000) |
|||
JP 1 |
Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych powiatu/miasta - łącznie |
eta |
wł. |
JP2 |
Zatrudnienie -Szkoły i placówki oświatowe |
eta |
wł. |
JP3 |
Zatrudnienie -Pomoc Społeczna |
eta |
wł. |
F I N A N S E (w części powiatowej) - 31.12.1999 |
|||
F1 |
Dochody własne |
tys.zł |
MF |
F2 |
Dochody własne z podatku od osób fizycznych |
tys.zł |
MF |
F3 |
Dotacje na zadania samorządu terytorialnego (własne+porozumienia) |
tys. zł |
MF |
F4 |
Subwencje ogółem |
tys. zł |
MF |
F5 |
Subwencja oświatowa |
tys. zł |
MF |
F6 |
Subwencja drogowa |
tys. zł |
MF |
F7 |
W datki majątkowe udział procentowy w wydatkach ogółem) *** |
% |
MF |
wł. - dane pochodzące z Systemu Monitorowania Administracji Publicznej MSWiA
*) 1- powiat "pełny", 2- powiat "dookólny"
3 - miasto na prawach powiatu -"samodzielne", 4-miasto na pr.pow. / stolica powiatu
**) dane GUS na podstawie publikacji "Powiaty w Polsce", W-wa, 1999
***) w przypadku miast na prawach powiatu wydatki łączne
Tab.A.2. PROPONOWANE WSKAŹNIKI (ATRYBUTY)
Lp |
nazwa |
poziom odn. |
formuła |
skrót |
1 |
Wielkość 1 (ludność) |
50.000 |
D1/50000 |
ludn |
2 |
Wielkość 2 (liczba min) |
5 |
OG3/5 |
|
3 |
Urbanizacja (wsk.ludności) |
ludność |
D2/D1 |
urban |
4 |
Gęstość zaludnienia |
pow. km.kw. |
D1/OG4 |
gestzal |
5 |
Saldo migracji międzypowiatowej (względne) |
ludność |
D6/Dl |
saldomig |
6 |
Wskaźnik bezrobocia (obliczono dopełnienie wskaźn). |
ludn.wiek. prod. |
ZB2/D4* |
pozzatr |
7 |
Baza (miejsca rzecz.) płac, stacjon.op. społecznej - łącznie |
ludność |
PS 1/D1 |
plps s |
8 |
Baza miejsca rzecz. DPS - łącznie |
ludność |
PS2/D 1 |
pldps |
9 |
Baza miejsca rzecz.) DPS - własna |
ludność |
PS3/D 1 |
pldps_wł |
10 |
zatrudnienie (etaty) w powiatowych jednostkach PS |
ludność |
JP3/DI |
ps_zatr |
11 |
Publ. stacjonarna opieka medyczna (łóżka ogólne) -łącznie |
ludność |
OZ1/D1 |
lozzoz |
12 |
publ. opieka specjalist. ambulatoryjna (poradnie) - łącznie |
ludność |
OZ2/D1 |
porzoz |
13 |
Publ. służba zdrowia - lekarze łącznie |
ludność |
OZ3/D1 |
lekzoz |
14 |
Publ. służba zdrowia - pielęgniarki i położne łącznie |
ludność |
OZ4/D1 |
pielzoz |
15 |
Oświata - szkoły specjalne (uczn./wiek przedprod.) |
ludn. przedprod. |
ED 1/D3 |
|
16 |
Oświata - szkolnictwo średnie (uczn./wiek przedprod.) |
ludn. przedprod. |
ED2/D3 |
szksr |
17 |
Oświata - szkoły ogólnokształcące (uczn./wiek przedprod.) |
ludn. przedprod. |
ED3/D3 |
szklo |
18 |
Oświata - wsk.finansowy |
ludn. przedprod. |
F5/D3 |
oswfin |
19 |
Oświata - wsk. zatrudnienia (jedn. własne) |
ludn. przedprod. |
JP2/D3 |
osw_zatr |
20 |
zatrudnienie-urząd |
ludność |
AD1/D1 |
urz_zatr |
21 |
zatrudnienie -jedn. organizacyjne łącznie |
ludność |
JP1/D1 |
jorg_zatr |
22 |
zatrudnienie - służby, inspekcje i straże |
ludność |
AD3/D1 |
slu_zatr |
23 |
Dochody własne |
ludność |
F1/D1 |
|
24 |
Doch.własne z podatku od osób fiz. |
ludność |
F2/D 1 |
|
25 |
Dotacje na zadania samorządu te ryt. |
ludność |
F3/D1 |
|
26 |
Subwencje łącznie |
ludność |
F4/DI |
|
27 |
Wskaźnik wydatków majątkowych |
wyd.ogółem |
F7 |
|
28 |
Drogi powiatowe dług. na mieszk. |
ludność |
T1/D1 |
|
29 |
Miejskie drogi powiatowe (dług. na mieszk.) |
ludność |
T2/D1 |
*) dla celów analizy obliczono dopełnienie wskaźnika (1-ZB2/D4)
Tabela Tab.A.2. opisuje liczbę porządkową atrybutu, poziom odniesienia, formułę służącą do
obliczenia atrybutu oraz oznaczenie symboliczne atrybutu wykorzystywane w analizie statystycznej.Do analizy przyjęto dwadzieścia atrybutów charakteryzujących zasoby (te pozycje tabeli, w który
wypełnione jest pole w kolumnie "skrót") i pięć atrybutów charakteryzujących finanse (poz.23-27).
Do wyboru cech diagnostycznych zastosowano metodę taksonomiczno-czynnikową. Za pomocą metody taksonomicznej dzieli się ogół atrybutów na podzbiory (skupienia) złożone z możliwie jednorodnych elementów, przy czym miarą jednorodności jest skorelowanie atrybutów.
Następnie wyznacza się syntetyczne wskaźniki charakteryzujące wydzielone podzbiory atrybutów. Cechą tych wskaźników jest słaba wzajemna korelacja oraz silna korelacja z atrybutami, na podstawie których zostały wyznaczone. Poza tym wskaźniki takie, aczkolwiek nieco skomplikowane w interpretacji, dają s
ię łatwo zestawiać oraz mogą służyć do skonstruowania wskaźnika globalnego, jak również wskaźników średnich dla grup podmiotów, wydzielonych na zasadach innych niż wynikające z analizy. Cechy przyjmują wartości ujemne i dodatnie - średnia w skali kraju wynosi 0.W wyniku wstępnych analiz zdecydowano się zastosować metodę taksonomiczno-czynnikową oddzielnie do pięciu cech odzwierciedlających finanse powiatów oraz oddzielnie do dwudziestu cech charakteryzujących zasoby powiatów w zakresie edukacji, administrac
ji, zatrudnienia, ochrony zdrowia, pomocy społecznej oraz demografii.Cechy charakteryzujące finanse powiatów okazały się słabo skorelowane i w rezultacie analizy nie zostały wyodrębnione żadne podzbiory atrybutów. Utworzona cecha o nazwie Finanse pełnić może rolę pomocniczej cechy diagnostycznej i została określona na podstawie standaryzowanych wartości tworzących ją atrybutów.
Z pozostałych 20 atrybutów wydzielone zostały metodą taksonomiczno-czynnikową cztery grupy cech podobnych:
cecha 1 (Edu+Adm)
atrybuty: urban, szksr, szkog, oswfin, osw_zatr, urz_zatr, jorg_zatr, slu_zatr
cecha 2 (Pom.Społ.):
atrybuty: plps, pldsp, plps wl, ps_zatr
cecha 3 (Zatr.+Demogr.):
atrybuty: lud, gestzal, saldomig, pozzatr
cecha 4 (Ochr.Zdr):
atrybuty: lozzoz, porzoz, lekzoz, pielzoz
Cechy powyższe, ogólnie mówiąc, odzwierciedlają zasoby powiatów w zakresie:
cecha 1 -edukacji i administracji
cecha 2- pomocy społecznej
cecha 3 - zatrudnienia ii demografii
cecha 4 - ochrony zdrowia.
Dla każdej jednostki powiatowej (powiaty i miasta na prawach powiatu) zostały obliczone wartości poszczególnych cech. Wartości czterech wydzielonych cech posłużyć mogą do obliczenia globalnego wskaźnika syntetycznego o nazwie ZASOBY obliczanego wg wzoru:
ZASOBY=(cecha1+cecha2+cecha3+cecha4)/4