Warszawa, dnia 4 lutego 1998 r.

oraz

- przyjęły wniosek senatora Andrzeja Ostoja-Owsianego

3) o dodanie po art. 1 art. 1a w brzmieniu:

p r o j e k t

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Jednocześnie upoważnia senatora Zbigniewa Romaszewskiego do reprezentowania stanowiska Senatu w dalszych pracach nad projektem.

Art. 1.

Prawomocne orzeczenie, wydane przed wejściem w życie niniejszej ustawy, oddalające żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia w oparciu o art. 8 ust. 2a ustawy wymienionej w art. 1 ze względu na to, że represje miały miejsce na ziemiach, które obecnie nie należą do Państwa Polskiego lub były stosowane po 8 maja 1945 r., nie stanowi przeszkody do rozpoznania sprawy w oparciu o ponowne żądanie zgłoszone przez osobę represjonowaną, a w razie jej śmierci przez małżonka, dzieci lub rodziców.

Przedstawiony projekt ustawy był przedmiotem prac ustawodawczych Senatu RP III kadencji. W wyniku inicjatywy ustawodawczej w dniu 14 listopada 1996 r. Senat RP podjął uchwałę w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Sejm II Kadencji zakończył prace nie podejmując rozpatrzenia inicjatywy ustawodawczej Senatu, co spowodowało konieczność wznowienia procesu legislacyjnego w tej sprawie.

Nowelizowana ustawa (w brzmieniu ustalonym poprawką z dnia 20 lutego 1993 r. - Dz. U. Nr 36, poz. 159) w art. 8 ust. 2a przyznała, osobom mieszkającym obecnie lub w chwili śmierci w Polsce, prawo żądania odszkodowania i zadośćuczynienia za represje ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych działających na podstawie porozumienia zawartego w dniu 26 lipca 1944 r. między Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o stosunkach między radzieckim wodzem naczelnym a polską administracją po wkroczeniu wojsk radzieckich na terytorium Polski, jeżeli represje spowodowane były działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Jednocześnie tą nowelą ustalono ostateczny termin zgłaszania powyższych żądań do dnia 21 maja 1994 r. Ustawa ta nie zdefiniowała jednak, co należy rozumieć pod pojęciem "terytorium Polski". Spowodowało to niejednolitą praktykę orzecznictwa sądów powszechnych, które wielokrotnie odmawiały przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia tym polskim patriotom, którzy działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego prowadzili na wschód od tzw. linii Curzona (np. w województwach wileńskim, lwowskim czy stanisławowskim). Zaistniała sytuacja prawna skłoniła również Rzecznika Praw Obywatelskich do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o dokonanie powszechnie obowiązującej wykładni przedmiotowego art. 8 ust.2a.

Trybunał Konstytucyjny, po rozpoznaniu wniosku RPO, uchwałą z dnia 30 kwietnia 1996 r. (sygn. akt W.18/95) w sprawie powszechnie obowiązującej wykładni art.8 ust.2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ustalił, że przepis ten odnosi się – przy uwzględnieniu określonych w tym przepisie przesłanek szczegółowych – do "ziem polskich" wchodzących w skład terytorium Państwa Polskiego w dniu 1 stycznia 1944 r. (art. 1 powołanej ustawy), a więc także do tej części terytorium Państwa Polskiego, która znajdowała się na wschód od tzw. linii Curzona, stosownie do granicy ustalonej w Traktacie Ryskim z 1921 r. (Dz. U. z 1921 r. Nr 49, poz.299).

Zdaniem wnioskodawców, wydłużenie terminu zgłaszania żądań odszkodowania i zadośćuczynienia do dnia 31 grudnia 2001 r. uzasadnione jest przede wszystkim umożliwieniem osobom zamieszkałym w Polsce zgłoszenia stosownych żądań oraz nade wszystko zachowaniem prawnych możliwości do dochodzenia roszczeń tym patriotom polskim rozsianym na Wschodzie, którzy w najbliższych latach powrócą do kraju. Godzi się bowiem przypomnieć, że wielu z nich po odbyciu represyjnych kar było przymusowo osiedlanych w Kazachstanie oraz innych odległych rejonach dawnego ZSRR. Ich powrót do Ojczyzny z różnych przyczyn, w tym głównie z braku rozwiązań prawnomiędzynarodowych, jest w dalszym ciągu niemożliwy lub bardzo trudny do przeprowadzenia, a prawo zgłoszenia żądania przysługuje tylko osobom zamieszkałym w Polsce.